Texnologiyalar va pedagogik mahorat

Boshqa konsepsiya tarafdorlari 
(J.J.Russo va uning izdoshlari) bolaning 
aqli hamm adan avval uning o ‘z tabiiy faoliyatida rivojlanadi degan qoidaga 
asoslanadilar.  T a’lim  oluvchiga  ishlash,  harakat  qilish,  mustaqil  bo‘lishga 
to ‘la imkoniyat yaratilishi zarur.  Bunda fan ikkinchi navbatga surib qo‘yilgan. 
Bu konsepsiya  ijobiy va salbiy jihatlarga ega.
Faol mustaqil faoliyat jarayonida aqliy tarbiya to‘g‘risidagi g‘oya ijobiydir, 
biroq unga yagona qoida sifatida qarashning o ‘zi yetarli emas. Fanda to‘plangan
46

---

va insoniyatning tizimga tushirilgan tajribalarini  inkor etib boMmaydi.
Pragmatika nazariyasi tarafdorlari tizimga tushirilgan bilimlarni o ‘zlashtirish 
konsepsiyasini qattiq tanqid ostiga oldilar.  Dj.Dyui ta ’kidlaydiki,  maktabdagi 
shaxs  rivojlanishi,  hayoti  va  tajribasi  o ‘rganilishi  lozim  bo‘lgan  va  tizimli 
bilimlar  doirasini  belgilavdigan  o ‘quv  dasturlariga  bo‘ysundirilgan,  zero 
ular  o ‘lik,  m exanik  va  formal  m anbalardir.  U  «maktab  fanlari»ning 
an ’anaviyligidan  voz  kechishni  taklif qiladi  va  o ‘qitishga  «sun“iy jarayon» 
ning  kiritilishini  talab  qiladi.
Aqliy  tarbiyani  rivojlantirish  jarayonida,  bu  konsepsiyani  boyitishga 
harakat  qilingan.  K.D.Ushinskiy aqlni  ham  formal,  ham  real  rivojlantirish 
mumkin  deb  hisoblaydi.
Demak,  turlicha  yondoshuvlar,  aqliv  rivojlanishga  bo ‘lgan  amaldagi 
munosabatlar bilan  zich  aloqada.  deb  qarashga  imkoniyat beradi.
Shaxsning amaldagi munosabatlari deganda uning tabiat, jamiyat va jamoa, 
san’atga bo‘lgan  munosabati tushuniladi.  Bu munosabatlarda insoniyatning 
ko‘p  asrlik tajribasida  to ‘plangan  va  tizimga tushirilgan  ilm-fanni  egallash 
katta ahamiyatga molikdir.
Bunda faqat bilimlarni egallashga erishishgina emas, balki ularning mohiyatiga 
chuqur  kirib  borish,  ulami  egallash  hamda  qoMlash  metodlarini  o ‘rganish, 
bilimlarni e’tiqodga, fikrlash va faoliyat quroliga aylantirish ham zarur.