4.2. Yurtimiz m e’m orchiligi tarixL Xona interyeri hamda
jihozlanish dizayni. Zam onaviy taraqqiyot y o ‘nalishlari
Yurtimiz qadimdan o ‘ziga xos m e’moriy obidalariga ega. 0 ‘zbek
diyorida bobokalonlarimiz tomonidan san’at darajasida yaratilgan
binolar va boshqa obidalar jahon madaniyati durdonalari qatoridan
o'rin olgan. Qo'li gul ustalar yaratgan san’at durdonalari kishilarga
estetik zavq bagishlaydi hamda ulami axloqiy tarbiyalashda muhim
vosita b o iib xizmat qiladi. Quyosh nurida tovlanib, ko‘zni
qamashtirgudek jilva berib turgan xilma-xil rangli koshinlar go‘zallik
va joziba kashf etadi. Shiklarga o ‘yilgan
turli naqshlar, darchalar
tepasidagi ganch yoki marmardan o ‘yib ishlangan panjaralar,
devorlaming pastki qismiga o'matilgan marmar toshlaming o ‘ymakor
naqshlari va ko‘kka bo‘y cho'zgan minoralaming qomati, ularga
mutanosib ishlangan gullar bir vaqtlar Sharqda madaniyat juda yuksak ■
darajada boiganligidan dalolat beradi. Yodgorlardagi quyosh nurida
tovlanayotgan sarkor koshinlar, nafis naqsh-u nigoralar beixtiyor
kishilami o ziga maftun etadi. Bu naqsh-u
nigoralar bir necha asrlar
■
ilgari yaratilgan b o is a ham hozirgacha o ‘z nafosatini, nafisligini,
ko‘rkini yo‘qotmagan. Yuksak did bilan ishlangan bezaklar bizni
hozirgacha hayratga solib kelmoqda. Hatto xorijiy mamlakatlardan
kelgan sayohatchilar ham mamlakatimizdagi qadimiy binolami, ularga
ishlangan naqsh-u nigoralami ko‘rib lol qolmoqdalar, o'zlarining iliq
so‘zlarini yozib qoldirmoqdalar. Binobarin Samarqand, Buxoro, Xiva,
■
Shahrisabz, Qarshi, Toshkent, Qo‘qon kabi shaharlarda qad ko‘targan
bir qator tarixiy m e’morchilik ishlari
haqiqatan ham bizga ota-
bobolarimizdan qolgan ulkan yodgorliklardir. Tadqiqotchi
P.
Sh. Zohidov o ‘zinin g "M e’mor olami" nomli kitobida (Т., 1996) 80
nafardan ortiq m e’mor va 266ta m e’moriy yodgorliklar haqida
, m aium ot
bergan.
Bulardan
246tasi
respublikamiz
hududida
; joylashgan. Xususan Samarqanddagi Registon ansambli, G o‘ri Amir,
Shohi Zinda maqbaralari (45-rasm); Xivadagi Ichan qal’a, Olloquli
saroyi, Islomxo‘ja minorasi, Pahlavon Mahmud maqbarasi; Buxorodagi
Ark, Ismoil Somoniy maqbarasi; Toshkentdagi Ko‘kaldosh madrasasi,
Q o‘qondagi Xudoyorxon saroyi (45-rasm) kabi tarixiy me'moriy
obidtar bugungi kunda ham o‘zining jozjbasi,
bilan kishilarning
diqqatini tortib kelmoqda. Ayniqsa, Samarqand shahri tarixiy obidalar
73
ko’pligi jihatidan "Yer yuzining sayqali", "Osmon ostidagi ochiq
muzey” kabi nomlar bilan ataladi. .
Buyuk bobolarimizning bunyodkorlik ishlari hozirgi paytda ham
davom ettirib kelinmoqda. Avvalo, shuni alohida ta ’kidlash zarurki.
respublikamiz davlat mustaqilligiga erishgandan keyin qadimiy
obidalarni ta’mirlashga katta e’tibor qaratildi. Natijada bir qator
allomalarning maqbaralari tiklandi va ziyoratgohlar yaratildi, ko'plab
tanxiy bmolarga qayta "umr" baxsh etildi, yangidan yangi ma muny.
o ’quv va turarjoy binolari qurildi hamda qurilmoqda (46-rasm).
Binolaming nafaqat tashqi ko'rinishi, balki
ichki ko iinishi ham katta
ahamiyatga ega. M e’morchilikda bino, imorat yoki xonalaming ichki
qiyofasi, ko’rinishi interyer deb yuritiladi. Xonining ichki ko'rinishi
ju d a k o ’p omillarga bogliq. masalan. pol, shift va devorlamitig qanday
rangga bo‘yalgani; jihozlaming rangi, o ’lchami, joylashishi; eshik va
derazalarning olchamlari, soni, qanday rangga bo ‘yalgani, qaysi
tomonga ochilishi, qanday pardalar qo'yilganligi, yorugiik o'tkazish
xususiyati va h.k. Shuningdek, sun’iy yoritish
vositalari - qanday
ko'rinishdagi qandillar o ’matilganligi ham xona ko‘rinishiga sezilarli
ta sir ko rsatadi. Bulaming hammasi sanitariya-gigiyena va dizayn
talablariga mos kelishi zarur. Dizayn - inglizcha so‘z bo ’lib, bezamoq,
tuzilish m a’nolarini bildiradi. Ya’ni buyumlami ko‘rkam va chiroyli
qilib, insonda zavq uyg‘otadigan tarzda tayyorlashdir. Sanitariya-
gigiyena talablari deganda esa xonaning shamollatilishi, harorati.
yoritilishi kabilarni nazar tutiladi.
Qadimdan binokor-ustalar uylarni quyosh nurlari tushadigan qilib
qurishgan. Chunki kun bo‘yi uyga quyosh narlari tushib tursa - ichkari
yorug\
havosi quruq boladi, turli mikroblar issiqlik va nur ta’siridan
nobud boladi, havo sovigan paytlarda xona ichi issiq b o lad i va h. Bu
an’ana hozir ham davom ettirib kelinmoqda. Hozir aholi tomonidan
sinchli va g ’ishtli uylar qurilmoqda, ularga turli usullarda bezak
berilmoqda. Hatto yevropacha usullar ham uchraydi. Mahalliy
sharoitda ayrim joylaxda shaxsiy xo’jaliklarda bino qurishda keyingi
paytda paydo boigan yangi ish usullaridan biri - poydevorga alohida
ishlov berishda ko’rinmoqda.
Bunda sement aralashmalaridan
foydalanilgan holda poydevorning eng ostki
qismi tepa qismidan biroz
kengroq qilib quyilmoqda. Bino davomida tualet va hammom
joylashgan alohida xona qurish ham keyingi yillarda shaxsiy uy-
joylami qurishda paydo b o igan an’analardan biridir. Shuningdek,
74
binolarga akfa eshik va derazalar o'matish, tomini turli materiallar
(tunuka. cherepisa va b ) bilan vopish keng tus oldi Binokorlik
ishlaridagi yana bir yangilik shuki, bunda qishloq joylarida aholi uchun
davlat tomonidan yangi-yangi uylarning qurilayotganligidir. Bu uylar
yashash uchun yaratilgan sharoitlar shahar sharoitidan к am emasligi va
aholiga uzoq yillik kredit toiash sharti bilan tayyor holda berilishi bilan
diqqatga sazovordir.
Do'stlaringiz bilan baham: 
