Texnologiya fanida o’quvchilarga “ Yubkalarni konstruktsiyalash, modellashtirish, tikish texnologiyasi “ mavzusini o’qitish metodikasi

2.Yubka uchun o’lchov olish va bichish
Yubka vitochkalarning o’rni soni va kattaligini aniqlash har bir figuraning xususiyatlariga bog’liq. To’g’ri yubkada ort bo’lakda 2ta, old bo’lakda 2ta vitochka loyihalanadi. Agar vitochka kattaligi 4sm dan oshsa, u ikkiga bo’linadi, ya’ni 2ta vitochka o’rniga 4ta loyihalanadi. Klassik to’g’ri yubka ort bo’lagi o’rtacha chokli yoki yaxlit bo’ladi. Taqilma chap yon chokda yoki ort o’rta chokda tikiladi. To’g’ri yubka belbog’li vabelbog’siz qilib tikilishi mumkin.

Klassik to’g’ri yubkaning chiziqlar bilan bo’linishi 3-rasmda ko’rsatilgan.

1-jadval To’g’ri yubka chizmasini chizish va modellash

O’lchov belgisi belgilanishi	O’lchov belgisi nomi:	Kattaligi, sm.
S(bel)	Bel aylanasi	37
S(bo’k)	Bo’ksa aylanasi	50
D(ort bel)	Orqaning belgacha uzunligi	40,4
V(bel chizig’i)	Bel chizig’i balandligi	103,0
V(tizza)	Tizza balandligi	45,4
D(yon bel)	Beldan polgacha, yon tomondan bo’lgan masofa	105,8
D(bel old)	Old tomon beldan polgacha bo’lgan masofa	103,9
D(bel tizza =) V(bel chiz-) V(tizza)	Beldan tizzagacha bo’lgan masofa	103-45,4=57,6

2-jadval Yubkani qurish uchun konstruktiv qo’shimchalar.

P(bel)=0,5-.....1,5sm	-bel aylanasiga
P(bo’k)=1,0....4,0sm	-bo’ksa, aylanasiga
PD(bel)= -2,5.....+45,0	-yubka uzunligiga

3-jadval.Yubka konstruksiyasi chizmasining hisobi.

Konstrukt ip bo’lak belgisi	Siljitish yo’nalishi	Hisob formulasi va hisoblar	Konstrukt ip bo’lak qiymati, sm
	Vertikal bo’yicha pastga	TB=0,5D(ort bel)=0,5x40,4	20,2
TN	Vertikal bo’yicha Pastga	TN=D(beltizza)+PD(bel tizza)=57,6+(-2,6)=57,6-2,6	55,0
BB1	Gorizantal bo’yicha o’ngga	BB1=S(bo’k)+P(bo’k)=50,0+2,0	52
BB2	Gorizantal bo’yicha o’ngga	BB2=0,5(Sbo’k+Pbo’k)-1,0=26-1,0	25,0
BB3	Gorizantal bo’yicha o’ngga	BB3=0,4BB2=0,4x25,0	10,0
B1B4	Garizontal bo’yicha chapga	B1B4=0,4 B1 B2=0,4x27,0	10,8
T2T20	Vertikal bo’yicha yuqoriga	T2T20=D(ortbel)-V(belchiziq)=103,9-103,0 EV=(Sbo’k+Pbo’k)-(Sbel+Pbel)=52,0-38,0 Ort vitochkaning kattaligi =0,35EV Yon vitochka kattaligi =0,15EV	0,9 14
T30 T 33	Vertikal bo’yicha pastga	Ort vitochka uzunligi=16,0	16,0
T20 T23	Vertikal	Yon vitochka uzunligi=19,0	19,0

T40 T43	Vertikal bo’yicha pastga	Old vitochka uzunligi =11,0	11,0
T30 T31 =T30 T32	Gorizantal bo’yicha o’ng va chapga	T30T31=T30T32=4,9x0,5=2,45	2,45
T20 T21= T20 T22	Og’ma chiziq bo’yicha o’ng va chapga	T20 T21 =T20 T22=7x0,5	3,5
T40 T41= T40 T42	Og’ma chiziq bo’yicha o’ng va chapga	T40 T41 = T40 T42= 2,1x0,5	1,05

3.Yubkani modellashtirish va tikish
Yubka andozalarini qurish uchun model konstruktsiyasi chizmasi (5-rasm), yubkani yig’ish chizmasi.(texnologik ishlov berish sxemasi), tikish uchun tavsiya etiladigan materiallar xossalari haqidagi ma’lumotlar aniqlab qo’yiladi. Konstruktsiya chizmasida konstruktiv chiziqlar o’rni (bo’ksa,etak) bo’laklardagi mantaj kertiklar o’rni aniq ko’rsatiladi. Montaj kertiklar yon choklaridan (2tadan) ort o’rta qirqimida (2ta), bel vitochkalari o’rnida belgilanadi.
Andozalar turlari, ularni ishlab chiqish uchun qo’yiladigan talablarT-24, T-33, T-38 modullarda keltirilgan.
Yubka uchun asosiy (avra) va qotirma bo’laklar andozalari (7-8-rasm) ishlab chiqiladi. Andozalar spetsifikatsiyasi 4-jadvalda, tanda ipi yo’nalishi 5-jadvalda, chok haqi qiymatlari 6-jadvalda keltirilgan.
Andozalar birikuvchi qirqimlar uzunligi va konfiguratsiyasi bo’yicha solishtiriladi va muvofiqlashtiriladi. Andozalar spetsifakatsiyasida bir kiyim koplektiga kiruvchi bo’laklar tartibi va soni keltiriladi. Andozalar qirqilgach, texnik shartlar asosida rasmiylashtiriladi. Har bir bo’lakka markirovka belgisi qo’yib chiqiladi: kiyim nomi, razmeri, bo’yi, bo’lak nomi, bichilgan bo’laklar soni. Andozalarda tanda ipi yo’nalishi va uning yo’l qo’yiladigan chetga og’ish kattaligi, uloq tushadigan joylarda ularning minimal va maksimal kengligini ko’rsatuvchi chiziqlar, nazorat kertiklar aniq ko’rsatiladi.

To’g’ri yubka andozalarining spetsifikatsiyasi 4-jadval

Bo’lak nomi	Belgi manjeti	Soni		Gazlama turi
		Bichiqda	Andozada
Yubka old bo’lagi	01	1	1	Asosiy
Yubka ort burchagi	02	2	1	Asosiy
Yubka belbog’i	03	2	1	Asosiy
Belbog’qotirmasi	04	1	1	Flizelin
Shlitsa qotirmasi	05	1	1	Flizelin

To’g’ri yubka andozalarida tanda ip yo’nalishi 5-jadval

Bo’lak nomi	Bo’lak belgisi	Tanda ipi yo’nalishi	T.I yo’nalishidan mumkin bo’lgan chetga
Old bo’lak	01	O’rta chiziqga parallel	5,0
Ort bo’lak	02	O’rta chiziqga parallel	5,0
Belbog’	03	Belbog’ uzunligi bo’ylab	5

To’g’ri yubka andozalarida chok haqi qiymati 6-jadval

Bo’lak nomi	Qirqim nomi	Chok haqi, sm
Old bo’lak	Bel qirqim	0,7-1,0
	Yon qirqim	1,0-1,5
	Etak	3,0-4,0
Ort bo’lak	Bel qirqim	0,7-1,0
	Yon qirqim	1,0-1,5
	Etak	3,0-4,0
	O’rta qirqim	1,0-1,5
Belbog’	Chetkiqirqim Yon	0,7-1,0 0,7-1,0

Yubkalar birlashtiruvchi choklar miqdoriga qarab: bir chokli, ikki chokli to’rt chokli, olti chokli , sakki chokli va ko’p chokli bo’lishi mumkin.

Yubka tikishda hamma biriktirma choklarnimng qirqimlari maxsus mashinada yo’rmaladi. Vitochkalarni belgilangan chiziq bo’ylab yuqori qirqimda tika boshlab, choki pastga tomon asta-sekin yo’q qilib yuboriladi. Modelda mo’ljallanganiga muvofiq, vitochkalarni yoritib yoki bir tomonga yotqizib dazmollab, ular uchidagi solqilar kirishtiriladi. Yubka taqilmasi chokda, taxlamada bo’ladi yoki maxsus mashinada tikiladi.
Yubka old bo’lagi teskarisiga yordamchi andoza qo’yib, taqilma chetining chizig’i belgilanadi. Bu chiziqdan 0,2 sm masofada tarangroq tortib bo’ylama yoki yelim uqa qo’yiladi. Bo’ylamani old bo’lakka universal mashinada, uning qirqimdan 0,2 sm masofada baxyaqator yuritib tikiladi. Taqilma haqining chetiga astarlik gazlama parchasi (mag’iz) qo’yib 0,4-0,5 sm kenglikdagi ag’darma chok bilan tikiladi. Gazlama parchasi ag’darma chokdan aylantirib o’tkazilib 0,4-0,5 sm kenglikda kant hosil qilinadi va ag’darma chok yonidan unversal mashinada baxyaqator yuritilada. Ip gazlamadan tikiladigan yubkalarda taqilmaning cheti teskarisiga 0,7 sm bukulib, bukulgan ziyldan 0,2 sm masofada baxyaqator yuritiladi.
Yubka belbog’siz bo’lsa, old bo’lak taqilma haqi o’ngi ichkariga qaratib bukiladi va yuqori cheti kertim joygacha universal mashinada 0,7 sm kenglikda ag’darma chok bilan tikiladi. Taqillama burchaklari o’ngiga ag’darilib, yon ziyi qo’lda to’g’ri qaviq solib yoki zanjir baxyali maxsus mashinada ko’klanadi. Yon ziyi teskari tomondan dazmollanadi.
Ort bo’lak taqilma haqining chetiga astarlik gazlama parchasi qo’yib, 0,4-0,5 sm kenglikdagi ag’darma choki bilan tikiladi. Gazlama parchasi ag’darma chokdan aylantirib o’tkazilib, 0,4-0,5 sm kenglikda kant hosil qilinadi va ag’darma chok yonidan universal mashinada baxyaqator yuritiladi. Astarlik gazlamaning ichki cheti cheti 1sm buklanadi va hosil bo’lgan ziydan 0,2 sm narida universal mashinada baxyaqator yuritib tikiladi. Bu baxyaqator taqilma tugmalanganda old bo’lak tagidan ko’rinib qolmaydigan bo’lishi kerak. Astarlik gazlamaning ichki cheti yashirin baxyali maxsus mashinada tikib qo’yilsa ham bo’ladi.
Ip gazlamadan tikiladigan yubkalarda ort bo’lak taqilmasining ichki chetiga satin parchasi qo’yib, 0,4-0,5 sm kenglikda ag’darma chok bilan tikiladi. Chok to’g’rilanadi va yubka avrasidan 0,1-0,2 sm kant hosil qilib, ziyidan 0,2 sm masofada baxyaqator yuritiladi.
Yubka qirqimlari old bo’lak tomondan biriktirib tikiladi. Chok yorib yoki bir tomonga yotqizib dazmollanadi. Taqilma pastki uchi uning patki qirqimidan 1sm yuqorida universal mashinada ko’ndalangiga uchta baxyaqator yuritib puxtalanadi. Taqilma ziylari bo’ylab modelga muvofiq bezak baxyaqator yuritiladi yoki yolg’on qaviq solinadi. Yubka taxlamali bo’lsa, taqilma bezak chokining kengligi taxlama bezak chokining kengligi bilan bir xil bo’lishi kerak. Taqilma ustki qismi ostki qismi ustiga chiqarilib dazmollanadi.