Texnika” fakulteti “fakultetlararo umumtexnika fanlari” kafedrasi

O_k O radius mushtumchaning eng kichik radiusi bo’ladi. O_k O radius yordamida to’liq aylana chiziladi.Bu aylana teng 16 bo’lakka bo’linadi. Chunki abstsissa o’qida 16 ta teng bo’lakchalar joylashtirilgan.

Turtkichning aylanish markazi (O_k nuqta) ni mushtumchaning aylanish yo’nalishiga teskari yo’nalishda fikran sekin-asta aylantirib, mushtumchaning nazariy profili sirtida V nuqtaning vaziyatlari , ΙΙ, ΙΙΙ, ... belgilanadi. Bu vaziyatlar АV radiuslar bilan yordamchi aylanada 1, 2, 3, 4, ..... nuqtalarni markaz qilib, chizilgan yoylarning ekvidistant egri chiziqlar bilan kesishgan nuqtalaridir.

Mushtumchaning nazariy profili sirtida olingan , ΙΙ, ΙΙΙ, ... nuqtalar mushtumchaning nazariy profili atrofida, tsirkul yordamida turtkich uzunligida chizilgan O_k nuqtadan chiqarilgan tik chiziq ustiga ko’chirib keltiriladi. Ustida olingan V₀, V₁, V₂, V₃, V₄, V_m ….. nuqtalar V nuqtaning vaziyatini ko’rsatadi .Mushtumchaning nazariy profili chizmada uziq chiziqlar bilan ko’rsatilgan. Mushtumchaning nazariy profili ustida rolik radiusi bilan birin- ketin aylanalar chizib chiqiladi. Ularning chizgan izi mushtumchaning amaliy profilini xosil qiladi.

Mexanizmni tezlik rejasi:

1. B nuqrani tezligi
V_B=W*L_AB ; m/s
2.”C”nuqtani tezligini tenglamalar sistemasi orqali aniqlaymiz
V_C=V_B+V_BC

V_C=V_E+V_EC

3.”F”nuqtaning tezligini proportsiya tenglamasi orqali aniqlaymiz
EC/EF=ec/ef
4.”D”nuqtaning tezligini tenglamalar sistemasi orqali aniqlaymiz
V_D=V_F+V_FD

V_D=XX

5.Mexanizmning belgilangan nuqtalarini haqiqiy va nisbiy tezliklarini aniqlash.Uning uchun tezlik masshtabini aniqlaymiz

M_V=V_B/P_b ; m/(s*mm)

V_F=M_V*Pf m/s



V_C=M_V*Pc m/s



V_B=M_V*Pb m/s



V_D=M_V*Pd m/s



V_BC=M_V*bc m/s



V_EC=M_V*lc m/s



V_EF=M_V*ef m/s



V_FD=M_V*fd m/s







6. W₁=W_AB=2πn/60 ; rad/s



W₂=V_AC/L_BC ; rad/s



W₃=V_EC/L_EC ; rad/s
W₄=V_FD/L_FD ; rad/s



W₅=0
Mexanizmning tezlanish rejasini qurish
1. a_B=V²_B/L_AB; m/s²
2.”c” nuqtani tezlanishi
a_C=a_B+aⁿ_BC+a^ῖ_BC



a_E=a_E+aⁿ_CE+a^ῖ_CE

c

Tezlanish masshtabi:



Ma=a_B/πb ; m/(s²*mm)
aⁿ_CE=V²_CE/L_CE ; m/s²
n_CE=aⁿ_CE/Ma ; mm

3.”F”nuqtani tezlanishi
EC/EF=ec/ef
ef=(EF*ec)/EC
5.”D” nuqtani tezlanishi
a_D=a_F+aⁿ_FD+a^ῖ_FD
a_D//xx
aⁿ_FD=V²_FD/L_FD ; m/s²



n_FD=aⁿ_FD/Ma ; mm
5.Mexanizmning belgilangan nuqtalarining haqiqiy va nisbiy tezlanishini aniqlash
a_F=Ma*πf m/s²



a_B=Ma*πb m/s²



a_C=Ma*πc m/s²



a_D=Ma*πd m/s²



aⁿ_BC=Ma*bc ; m/s²



aⁿ_CE=Ma*ce ; m/s²
aⁿ_EF=Ma*ef ; m/s²
aⁿ_FD=Ma*fd ; m/s²
a^ῖ_BC=Ma*bc ; m/s²
a^ῖ_CE=Ma*ce ; m/s²
a^ῖ_FD=Ma*t_FD; m/s²

6.Mexanizmning bo’g’inlari burchak tezlanishlarini aniqlash
Ɛ₁=Ɛ₂=0



Ɛ₂=Ɛ_BC=a^ῖ_BC/L_BC ; rad/s²
Ɛ₃=a^ῖ_CE/L_CE ; rad/s²
Ɛ₄=Ɛ_FD=a^ῖ_FD/L_FD ; rad/s²
Ɛ₅=0



ILАShISh ChIZIG’I VА BURChАGI

Ikkita tutashuvchi tishlar profillarining tegib turuvchi nuqtalarining geometrik o’rni ilashish chizig’i deb ataladi.

Evolventali uzatmada ilashish chizig’i umumiy normal bo’ylab yo’nalgan. Haqiqatan, agarda ikkita evolventali tishlarni tegib turgan ixtiyoriy nuqgasidan normal o’tkazilsa, evolventaning 3-xususiyatga asosan, u ikkala asosiy aylanalarga urinma bo’lib, umumiy normalga mos keladi. Shunday qilib, ilashish chizig’i umumiy normal hisoblanadi.

Tsilindrsimon tishli g’ildiraklar efolventali profillarining tutashishi
Tutashuvchi E₁ va E₂ evolventa profillarining ikkita holati ko’rsatilgan. Ikkala holda ham tishlarning tegib turuvchi K nuqgasi normalda joylashgan. Ilashish chizig’i to’g’ri chiziqdan iborat bo’lgani uchun uning afzalligi hisoblanib, bir tishning ikkinchi tishga bosim kuchini yo’nalishi o’zgarmasligini saqlaydi.

Ilashishning ba`zi turlarida, masalan tsikloidali ilashishda, ilashish chizig’i egri chiziqdir. Ilashish chizig’ida 0<sub>1</sub> va 0<sub>2</sub> nuqtalaridan tushirilgan tik chiziqlarning NN bilan kesishgan N<sub>1</sub> va N<sub>2</sub> nuqtalari orasidagi qismi nazariy ilashish chizig’i hisoblanadi. Tishlar bosh qismining aylanalarini NN normal bilan kesishgan АV qismi amaliy ilashish chizig’i deb ataladi. Ikkita tish А nuqtada ilashishga kirsa, V nuqtada ilashishdan chiqadi. Аgar ikkita tishning bir-biriga tegishi N<sub>1</sub>N<sub>2</sub> nazariy ilashish chizig’idan tashqarida bo’lsa tishlarning interferentsiyasi, ya`ni bir joyda birdaniga ikkita g’ildiraklarning tishlari paydo bo’lganda sodir bo’ladi; Bu mumkin emas.

Ilashish chizig’i bilan boshlang’ich aylanalarga o’tkazilgan umumiy N-N normal orasidagi burchak ilashish burchagi deb taladi. Umuman olganda ilashish burchagining qiymatini tegishli formuladan keltirib chiqarish mumkin. Xususiy holda normal g’ildiraklar ilashganda ilashish buragi 20⁰ teng.

ILАShISh YoYI VА QOPLАNISh KOEFFITsIENTI