Texnik yonalishdagi kolejlarda o quvchilarga detallarning texnik rasmini va eskizini chizishni orgatish

Kesim va qirqim talab qilinadigan detallarning shaklsini chizish
Ma'lumki, eskizlar lo'g'ri burchakli proyeksiyalashga amal qilingan holda, ko'zda chamalab detaining qismlari orasidagi nisbatlarni saqlab, ehizinaehilik asboblari qo'llanilmay qo'lda chiziladi. Eskizlar millimetrlangan, kataklangan yoki oq qog'ozlarda chiziladi.
Eskizlar, asosan detaining asliga qarab chiziladi. Kerakli kesim va qirqimlar qo'llanilib, eng kam ko'rinishda chizishga harakat qilinadi. O'lchamlari detaining aslidan o'lchab qo'yiladi.
Misol. 7-shaklda detaining asli o'rnida uning yaqqol tasviri berilgan bo'lib, uning eskizi chizilsin.
Berilgan detal sinehiklab o'rganib chiqiladi. Detal, asosan, silindrlardan tuzilganligi uchun uni bitta bosh ko'rinishda chizish mumkin. Detaining ichki tuzilishi profil qirqim orqali ko'rsatiladi. Kichik silindrik teshiklari chiqarilgan kesimda, silindr ichidagi qovurg'ani ham chiqarilgan mahalliy kesimda tasvirlash kerak bo'ladi. O'lchamlari detaining o'zidan o'lchab olinadi va shaklda qo'yib ko'rsatiladi. Shakl taxt qilinadi.
Ishchi daftariga (kataklangan) eskiz chizishni yaxshi bilasizlar. Endi oq qog'ozga eskiz chizishni o'rganamiz. Buning uchun avval o'zaro parallel, gorizontal, vertikal, turli holatlardagi qiya hamda o'zaro perpendikulyar chiziqlarni qo'lda chizish mashq qilinadi. Bundan tashqari, turli to'g'ri burchakli to'rtburchak, kvadrat, aylana va uning yoylarini chizish orqali qo'lni shakl chizishga o'rgatih borish tavsiya etiladi.
Masalan, 7-shaklda podshipnik deb nomlanuvchi detaining asliga (bu yerda uning yaqqol tasviri berilgan) qarab tahlil qilinsa, ikkita ko'rinishda (bosh va chapdan) chizilishi mumkin. Shunda silindrning ostki asosini plita bilan mustahkam bog'lovchi qovurg'alarni kesim orqali, silindrni esa profil qirqim orqali ko'rsatish qulay hisoblanadi.

1. 
   Eskiz chizish shartiga muvofiq ko'rinish o'rnilari to'g'ri to'rtburchaklarda belgilab olinadi hamda detal asosi va silindrik qismi, qovurg'alar chizib chiqiladi (8-shakl, a).
   
2. 
   Detal konturi aniqlab olinadi va profil qirqim hamda kesim bajariladi (8- shakl, b).
   
3. 
   Shakllar o'lchamlari aslidan o'lchab olinadi. Bu yerda detaining asli bo'lmaganligi uchun o'lcham chiziqlariga uning son qiymatlari qo'yilmadi (8- shakl, c).
   

Yoki ushbu detal eskizini uchta ko'rinishda chizib, qovurg'alarning o'zaro joylashishini ustdan ko'rinishida A—A qirqim orqali tasvirlash mumkin. Shunda detaining asosi—plitaning shakli ham to'liq ko'ringan bo'ladi (9-shakl).



Texnik rasm
Texnik rasm aksonometrik proyeksiya turlaridan biriga asoslanib chiziladi va uning qoidalariga toTiq amal qilinadi. Texnik rasm chizishda shaklchilik asboblari ishlatilmasdan, narsaning nisbatini ko'zda aniqlab, chamalab chiziladi. Texnik rasm chizishda ko'pincha izometriya tanlanadi. Shunga ko'ra qo'lda, ko'z bilan chamalab izometriya o'qlarini o'tkazish uchun yarim aylana chiziladi va uning yarmi teng uchga bo'linadi (10-shakl, a). 1 va 2 nuqtalar 0 bilan tutashtiriladi. Yoki 0 dan ikki tomonlama beshtadan bo'lak o'lchab qo'yiladi va pastga uchtadan bo'lak qo'yilib, 1 va 2 nuqta 0 bilan tutashtiriladi (10-shakl, b).


10-shakl 11-shakl



Muntazam oltiburchakning texnik rasmini chizish uchun x o'qqa OA=OB, у o'qqa OC=OD kesmalar o'lchab qo'yiladi va C, D lardan x ga paraUellar chizilib, ularga Dl=D2 va C3=C4 masofalar o'lchab qo'yilib, A

1. 
   В va 2, В va 4 nuqtalar o'zaro tutashtiriladi (11-shakl, a, b).
   

Muntazam oltiburchakni proyeksiyasisiz to'g'ridan-to'g'ri chizish uchun (12-shakl, a, b, с) x o'qqa О dan ikki toraonga OK=OL=AK=BL, ya'ni ikkitadan bo'lak qo'yiladi. AK to'rtga bo'linib, ОТ masofa у o'qqa ikki tomonlama o'lchab qo'yiladi. С va D lardan x o'qqa parallel chizib, К va L nuqtalardan у o'qqa parallel o'tkazilgan shtrix chiziqlarda 1,2 va 3, 4 nuqtalar topiladi (12-shakl, b). A va 1, A va 3 nuqtalar hamda В va 2, В va 4 nuqtalar tutashtiriladi (12-shakl, c). Aylanani ellips ko'rinishida chizish uchun o'zaro perpendikulyar AB va CD chiziqlar chiziladi va ularning kesishgan chizig'i О dan A va В tomonga beshtadan,

О dan С va D tomonga uchtadan bolak o'lchab qo'yiladi. 1 va 2 nuqta D bilan tutashtirilib, davomiga lC,=OC, 2A₁=2A masofalar o'lchab qo'yiladi va A, A, С_г С nuqtalar ravon qilib tutashtiriladi. Shu tartibda elhpsning qolgan qismlari yasaladi (13-shakl, a). 13-shakl, b, с larda V va W tekisliklarda aylanalaming tasvirlanishi ko'rsatilgan.





Detaining texnik rasmini izometriyada chizish 162-shaklda misol lariqasida berildi.


16-shakl



Qiyshiq burchakli dimetriyada texnik rasm chizishda у o'qini 45° burchakda o'tkazish uchun 163-shakl, a dagidek yarim aylana chizilib, uning yarmi o'rtasidagi 1 nuqta orqali chiziladi. Aylanani V da o'z kattaligida chizish lozim bo'lsa, H va W larda bir xil ko'rinish va kattalikdagi qisiqroq ellipsda bajariladi. H da chizilishi lozim bo'lgan ellipsni bajarish 15-shakl, b da ko'rsatilgan. z o'qqa nisbatan 7° burchakda ellipsning kichik o'qi o'tkazilib, unga perpendikulyar qilib katta o'qi o'tkaziladi. О dan kichik o'qqa bir bo'lakdan, katta o'qqa 3 bo'lakdan bir xil kattalikdagi kesmalar o'lchab qo'viladi. 1 va 2 nuqtalar
О bilan tutashtirilib, ularning davomiga 1C,=0C, 2A=2A masofalar o'lchab qo'yilib, А, А,, С,, С nuqtalar ravon tutashtiriladi. Ellipsning qolgan qismlari ham shu usulda yasaladi. 16-shaklda detal texnik rasmining frontal dimetriyada chizilishi misol tariqasida berildi.
Texnikaviy rasm chizishda quyidagi hoidalarga amal qilish kerak:

1. 
   Texnikaviy rasm chizishda aksonometrik proektsiya turlaridan birortasi tanlab olinadi va uning qoidalariga amal qilinadi.
   
2. 
   Texnikaviy rasm chizishda shaklchilik asboblari ishlatmasdan narsaning nisbatini ko'zda aniqlab chiziladi, ya'ni ko'z bilan chamalash ustiriladi.
   
3. 
   TexnikABiy rasm chizishda qoqoz knopkalanadi va har tomonga aylantirmasdan bir vaznyatda saqlanadi. Rasm chizuvchining qo'li qo'g'oz ustida har tomonlama yengil harakat qilishi kerak. qalamini uchidai yo'g'oriroq ushlab rasm chizishga odatlanlsh kerak.
   
4. 
   Rasm GOCT 2.317-G9 ga binoan aniq formatda bajarilib, ramka chizig'i va burchak shtamshtari chizilishi, ya'ni rasm taxt qilinishi lozim.
   
5. 
   Yozuvlarning hammasi standart shriftlar bilan yoziladi. Texnikaviy rasm chnznshda chiziqlarga alohida e'tibor berish zarur.
   

Rasm elsmentlarnning asosini ajralmas qismi chiziq bo'lnb, uning vazifasi turlichadir .Rasm chizishda qalamni bosmasdan, engil yurgiziladi. Chiziq shakl qirasi shipi aniqlaydi, jismni fazodan ajratadi, asosny proportsiyalarni belgilaydi, alohida qismlarga ajratib, hajmni ifoda qiladi.
Har sanday narsa uch o'lchamga: balandlik, kenglik va uzunlnkka ega bo'lib, hajm va ma'lum bir shakldan iborat. Xajm deganda predmetning uch o'lchamga egaligi va shakl deganda uning tashqi qiyofasini tushunamnz. Shuiing uchun rasm chizishda shaklniig xajmliligini sezish zarur. Oddiy shakllardan iborat narsalarnnng rasmiin chizishdan boshlaboq, odam o'zida fazoviy tasqavur qilish sezgisini o'stirib borishi zapyp. Rasm chizishdan avval narsaning xamma tomonlarini sinchiklab ko'rish kerak. Shundan keyingina uning rasmini to'gri bajarish mumkin.
Narsaning hajmi unga tushib turgan yorug'lik yordamida yaxshi aniqlanadi. Narsalarni idrok qilish va undan nusxa ko'chirib, rasm yaratish yorug'lik va soya yordamida bajariladi. Parsa ustiga tushgan yorug'lik uning xarakteriga qarab har xil: eng yorusdan tim soragacha bo'lishi mumkin. Yoruglik manbaiga qarab narsadagi soyalar har xil bo'ladi. Agar narsa aylanish sirti (shar, konus,tsilindr va shu kabilar) day iborat bo'lsa, u vatstda yoruglnkning parsa yuzasiga tik tushib turgan joyn uning yaltirog'i deyiladi (17-shakl).

Tushgan soya






Yaltiroqining qarama-qarshi tomonini narsaning soyasi deyiladi. Erurlik sirtga urinma bo'lib o'tgan joy(yaltiroqidan to o'z soyasigacha) yarim soya deyiladi. Narsalarning uz soyasi tomoiiga boshka biror narsa yorug'ining aksi tushib tursa, ya'ni boshqa narsa o'z yorug'ligi ta'sirini o'tkazsa, bu joyni refleks deyiladi.
Yorug'lik va soyalarni rasmda to'g'ri tasvirlash uchuy quyidagi pardozlash (soyalash) usullaridan foydalanamiz (18- shakl):

1. 
   Tushevka - bu usulda soya nuqtalar yordamida nfoda qilinadi (18-shakl, v).
   
2. 
   Shtrixovka - bunda soyalar to'g'ri chizi?lar bilan ajratiladi. Soyalash asosan sirt yasovchilariga parallel olinadi. Yassi shakllarda koordinata o'qlariga narsallar shtrixlanishi mumkin (18- shakl, b, g).
   

3. 
   Shrafirovka usulida soyalash tur shaklida bajariladi, ya'ni ikki tomonlama to'g'ri chizitslar bnlan shtrixlanadi. Aylanma sirtlar bo'lgan hollarda ular sirt yuzasida o'tuvchi ellipssimon chizitslar yordamida soyalanadi (314 shakl,a va 322- shakl).
   
4. 
   Pardoelail usuli — rasm soyasi qalam bilam ishqalanib, qoraytiriladi yoki bo'yoq, tush suyultirilib muyqalamda bo'yaladi.
   

TexnikABiy rasm chizishda, umuman,izometrik proektsiya ancha qulay. Qo'lda ko'z bilan chamalab ieometrik proektsiya o'qlarini o'tkazish uchun aylana chizib olamiz va uning choragini teng uch bo'lanka bo'lamiz. Gorizont chizig'iga yaqin bo'lagini O markaz billi tutashtirsak 30° li burchakdagi OX, OY o'qlar hosil bo'ladi(31519- shakl, a). Yoki gorizont chizig'i buylab ikkala tomoiga uzaro teng 5 tadan, sungra
pastga 3 tadan kesma o'lchab qo'ib, O bilai tutashtirsak, taxminan 30° li burchak hosil bo'ladi (19-shakl, b).











20-shaklda berilgan olti burchakli yassi geometrik shaklning izometrik proektsiyadagn texnikaviy rasmi 251- shakl, a, b larda to'liq ifoda qilinga»: muntazam oltiburchakning rasmini chizish uchun OX va 0Y o'qlarga bir xilda teng kesmalar o'lchab qo'yamiz. Shakl OX o'qiga burchak bilan tushsa, 0Y o'qiga ten tomoni bilan to'g'ri keladi. Burchagi bilan yon tomonining farqini rasmda topish uchuy OY o'qiga o'lchab quyilgan kesmani teng 8 bo'lakka bo'lamiz. Buning uchun kesmani avvalo teig ikkiga yana ikkiga so'ngra yana ikkiga bo'lsak, nuqtalar hosil bo'ladi (21-shakl, a) .Kesmainng sakkizdan bir bo'lagi olti burchakli shaklning burchagi bilan o'n tomonidagi farqqa to'g'ri keladi. Shundan keyin OX o'qnga markazdan—masofani o'lchab qo'yamiz va N OY o'qiga paryallel chizis chizib— no'qtani OX o'qiga parallel chizilgan chiziq bilan kesishtiramiz. hosil bulgan nuqtalarni tutashtirib, olti burchakli tekis shaklning H V tekisligndagi rasmini hosil qilamiz (21-shakl, b). Oltiburchakning V va N tekisliklaridagi rasmlari ham xuddi shunday yasaladi.

22. 
    shakl, o va b larda oltiburchakning rasmi qiyshiq burchakli dimetriyada bajarilgan. V teknsligida shakl o'zgarmaydn, N va W teknsliklarida 0Y o'qiga jonlashgan tomoni nkki marta qisqartirib o'lchab quyiladi.
    
23. 
    shaklda silindrni izometrik proektsiyada N, V, W tekisliklar sistemasida tasvirlangan bo'lsa, 320- shaklda esa qiyshiq burchakli (frontal) dimetrik proektsiyada ko'rsatnlgan.
    

Quyida izometriyada va qiyshiq burchakli dimetriyada H tekbcligiga parallel aylanalarning rasmini chizishini ko'rib chiqamiz.
Umumiy holda H, V va W uzaro perpendikulyar tekisliklar sistemasida aylananing izometriyadagi rasmlari bir xil shaklga ega bo'ladi (24-shakl, v). Shunga ko'ra, H tekneligiga parallel aylana rasmining chizilishini tushuntirish bilan chegaralanamiz. Qalgan tekisliklarga parallel aylanalar rasmini chizishda katta o'qning yo'nalishi uzgartirilsa kifoya.
H tekneligiga parallel aylananing rasmini izometriyada chizishda aylananing diametrini uzaro teng 5 bo'lakka bo'lamiz va ellipsping kichik o'qi CE ni aniqlash uchuy AB ning o'rtasi O nuktadan perpendikulyar o'tkazib, unga 3 bo'lakni o'lchab qo'yamiz (24-shakl.a). No'qtalarnn 24-shokl, b dagidek ranoy birlashtirish uchun L va S nuqtalar orqali nurlar o'tkazamiz. Masalan E no'qta orqali AB chiziqdagi 1 va 2 nuqtalardan o'tuvchi nurlar chizib, OC masofani 1 nuqtadan (OC—CD), 2A masofaii 2 nuqtadai (2A — 2D) O'lchab qo'yamiz (24-shakl, b). Dolgan BC, BE, AE orali nuqtalar xuddi hozirgi yasash kabi aniqlanib, rayon tutashtiriladi.
Qiyshiq burchakli dimetriyada H va W tekneliklarige parallel aylanalar rasmiii chizish izometriyadagidan ancha farq qilib, kichik o'qn CE katta o'qi AB ga nisbatan roppa-rosa uch marta kichik bo'ladi. 23 shakl, a va b da N tekisligiga parallel aylananing qiyshiq burchakli Dimetriyadan rasmini chizish tartibi ko'rsatilgan.





Gorizontat chiziqqa nisbatan shaklda ko'rsatilganidek, qiyalikda o'tkazilgan to'qri chiziqda AB kesmani (aylaianing diametriga teng) olib, uni teng uch bulakka bo'lamiz va bir bulagini AV ga O nuqtadan o'tkazilgan perpendikulyarlarga o'lchab ?o'yib, SE deb belgilaymiz. E nukta bilan AV chiziqdagi 1 no'ttani birlashtirib, OC masofani 1 no'qtadan (OC) o'lchab qo'yamiz (25-shakl,b). Qolgan BC, BE va AE orali nuqtalarini xuddi hozirgi yasash kabi aniqlab, ravon tutashtiramiz. V tekisligiga parallel aylana rasmi bu erda aylanalarcha tasvirlanadi.
26 — 324 shakllarda texnikaviy rasmlarni soyalash turlari ko'rsatilgan.30- shaklda birikmaning yig'ma shaklsi berilgan bo'lib, 31-33 shaklda esa shu birikmaning texnikaviy rasmi izometrik proektsiyada tasvirlangan. qirqimga tushgan detallar orali qlaridagi masofalari OZ o'qqa o'lchab qo'ib, OX va 0Y o'qlariga parallel chiziqlar chizamiz.

32-shakl

31-shakl





33-shakl

Ish shakllari
Sanoatda ishlab chiqariladigan barcha buyumlaming ish shakllari «Konst ruktorlik hujjatlarning yagona tizirai»da qayd qilingan asosiy talablarga amal qilingan holda bajarilishi kerak.
Buyumlaming ish shakllarini loyihalash va tuzishda quyidagilar nazarda tutilishi lozim:
l.Standartlashtirilgan va sotib olinadigan buyumlar, ilgari ishlab chiqarilishi o'zlashtirilgan va hozirgi zamon texnik asi taraqqiyotiga javob beradigan buyumlami optimal qo'llash.

1. 
   Rezbalar. shlitsalar va boshqa shunga o'xshash konstruktiv elementlardnn, ularning oichamlaridan va qoplanishlaridan maqsadga muvofiq. chegaralangan nomenklaturada foydalanish.
   
2. 
   Materiallarning markalari va sortamentlaridan maqsadga muvofiq, chegaralangan nomenklaturada eng arzon va tanqis ho'lmagan materiallardan foydalanish.
   
3. 
   Buyumlami tayyorlash va ta'mirlashda engqulay uaullar, ularning tarkibiy qismlarini almashtirish darajasi, ishlatishda yuqori darajada qulayhklar bo'lishi nazarda tutilishi kerak.
   

Buyum tarkibiga kiruvchi detnllarning har biriga ish shakllari chiziladi. Ayrim hollarda ba'zi detallar uchun ish shakllarini standart bo'y»cha shaklsa ham bo'ladi.
Yig'ish shakllarida tasvirlar soni mumkin qadar kam, lekin buvumni tayyorlash, yig'ish va tekshirish uchun yetarli bo'lishi lozim. Zarur hollarda yig'ish shakllarida buyumning ishlaehi va tarkibiy qismlarining ozaro aloqasi tog'risida ma'lumotlar keltirilishi kerak. Ish shakllarini standartda belgilangan soddalashtirishlami tatbiq foydalanilganda mumkin qadar kam qo'shimcha hujjatlar talabqilinadigan bo'lsin.
Ish shakllarida texnologik ko'rsatmalar berilishiga yo'l qo'yilmaydi. Lekin istisno tariqasida, quyidagi hollarda texnologik ko'rsatmalar keltirilishi mumkin:

1. 
   .Agar mazkur usul buyumning kerakli sifatini ta'min etuvchi birdan- bir tayyorlash usuli bo'lsa, masalan, pritirkalash (ishqalab yetkazish), boshqa biror huvum yoki detal bilan birgalikda egish, bukish, turli ishlovlar berish.
   

2. 
   Payvandlashning turlari va usullari, ularning birikmadagi belgilari.
   

Buyumning ish shaklsida, uni yig'ishdan yoki qo'shimcha ishlov berishdan awal o'lchamlari. chekli chetga chiqishlar, yuza laming g'adir-

budurligi belgilari va boshqa ma'lumotlar ko'rsatiladi. Ish shakllari shunday tuzilishi kerakki. ulardan




Detal elementlarining o'lchamlari. chekli chetga chiqishlari va yuzalaming g'adir-budurliklari yig'ish davrida yoki undan keyingi ishlov berishda hosil bo'lsa, bu ma'lumotlar yig'ish shakllarida ko'rsatiladi. Buyumlaming ish shakllarida qoplanadigan detallar bo'lsa, ularning qoplanishiga qadar bo'lgan o'lchamlari va yuzalarining g⁴adir-budurligi ko'rsatiladi.
Ish shakllarida detallaming qoplanishiga qadar va undan keyingi o'lchamlari va yuzalarining g'adir-budurliklarini biryola ko'rsatish mumkin. G'adir-budurlik belgisini esa qoplanislmi belgilovchi yo'g'onlashtirilgan shtrix- punktir chizig'iga qo'yish mumkin (34-shakl, a).
Agar detaining o'lchamlari va yuzalarining g'adir-budurliklarini qoplanishdan keyin ko'rsatish zarur bo'lsa. u holda bu o'lchamlar va g'adir- budurliklar «*» belgisi bilan belgilanadi va texnikaviy talablarda tegishli yozuvlar yozilib qo'yiladi (34-shakl, b).
Detal shaklsining asosiy yozuvida materialnmg faqat bir nomi va markasi ko'rsatiladi.
Shakllarda texnikABiy ma'lumotlar va parametrlar ularni hisoblamasdan foydalanish mumkin bo'ladigan qilib berilishi kerak.
Shakllarda standartlar tomonidan qabul qilingan shartli belgilar ishlatiladi, lekin ularga izoh berilmaydi. Shartli belgilar shaklda bir necha marta takrorlanganda ular bir xil o'lchamda bajariladi.
Buyumning shakllari alohida standart tomonidan belgilangan bichimlarda chiziladL Agar barcha zarur bo'lgan tasvirlar bitta bichimga joylashmasa, shaklni bir nechta bichimda bajarish mumkin. Bir nechta bichimlarda bajarilgan shakl tasvirlarini shundAB joylashtirish kerakki, ular birgnlikdn ko'rilgnnda tasvirlarningo'zarojoylashishi qulay bo'lsin.
Shakllarda asosiy yozuvlar va uning qo'shimcha yozuvlari, shuningdek. spetsifikatsiyadagi so'zlar to'liq qisqartirilmagan holda yozilishi kerak, faqat standart tomonidan qabul qilingan so'zlarni qisqartirib yozishga ruxsat etiladi. Shakllardagi boshqaqa yozuvlar va ilovalar (qiyalik. konuslik o'lchamlarni ko'rsatuvchi yozuvlardan tashqari) asosiy yozuvga parallel holda yoziladi.
Detallarning ish shakllari (O'zDSt 2.109:98)
Ishlab chiqarishda harbir detal uchun alohida ish shaklsi bajariladi. Detaining ish shaklsida tasvirlar soni (ko'rinishlar, qirqim, kesim, chiqarish elementlari) iloji boricha kam bo'lishi, lekin ular detaining shakli, o'lchamlari va boshqa parametrlari to'g'risida to'la tasawur be rishi lozim.
Detaining ish shakllarida uni tayyorlashda va nazorat qilishda zarur bo'lgan o'lchamlari va chekli chetga chiqishlari. sirtning g'adir-budurligi, materiali va tayyor detalga yig'ish oldidan qo'yiladigan boshqa texnikaviy talablar bo'lishi kerak.
Konstruksiyasi juda sodda bo'lgan detallar shakliarining tasvirini bitta bosh ko'rinishda tasvirlashga yo'l qo'yiladi (35-shakl, a, b), quyidagi hollarda detallarga ish shakllari tuzish shart emas:

1. 
   Fason yoki sortament materiallardan to'g'ri burchak ostida, list materialdan aylana yoki to'g'ri burchak parametri bo'yicha qirqish vo'li boVicha tAByorlangan va keyinchalik ishlov berilmaydigan detallar uchun.
   
2. 
   Ajralmaydigan birikmnlamingdetallari uchun.
   
3. 
   Shakli va o'lchamlari (uzunbgi, egish radiuslari kabilar) o'rnatilgan joyida aniqlanadigan. donalab ishlab chiqariladigan buyum detallari uchun.
   

35-shakl 36-shakl



Detallar egish, cho'zish va boshqaqa usullar bilan tayyorlanganda ish shaklsidagi tasvirlar uning shakli va o'lchamlari to'g'risida to'la tasawur bera olmasa, u holda shaklda bu detaining to'liq yoki qismi voyilmasini chizib ko'rsatish kerak (36-shakl). Bu yoyilmaga faqat tayyor detaldn ko'rsntishning iloji bo'lmngan olchamlar qo'yilndi va tasvir ustiga «Yoyilma» deb yozib qo'yiladi.
Shaklning yaqqolligini buzmasdan detal ko'rinishida uning voyilmasini jovlashtirib ko'rsatish mumkin (37-shakl). Bunday hollarda yoyilma to'g'risida hech qanday yozuv yozilmaydi.
Prujina turidagi detallarning boshlang'ich shakli o'zgartirilgandan so'ng bu holat ingichka ikki nuqtali shtnx-punktir chiziq bilan tasvirlanadi (38-shakl) va o'chash zarur bo'lgan elementlaming o'lchamlari shu tasvirga qo'yiladi.
Batamom tayorlangan buyumda uchlarini ishlatish va ta'mirlash nuqtai nazardan qaraganda saqlab qolish talab qilinsa, standart bo'yicha barcha zarur o'lchamlari va boshqaqa ma'lumotlari ko'rsatilgan holda tasvirlanadi (40-shakl, c). Ikkita bir xil bo'lgan markaz uyalarining faqat bittasiga o'lcham qo'yiladi (39- shakl. a). Agar markaz uyalarining tayyor mahsulotda bo'lishi ma'n etilsa, 39- shakl. b dagidek belgilanadi. Markaz uyalarining tayyor mahsulotda bo'lishi yoki bo'lmasligi konstruktiv ahamiyatga ega bo'lmasa, detaining ish shaklsida markaz uyalari taevirianmaydi va hech qanday izoh yoki eslatma berilmaydi.
Detallar tolasi ma'lum yo'nalishdagi material lardan tayyorlangan bo'lsa. zarur hollarda ularning shakllarida tolaning yo'nalishi ikki tomonlama yo'nalish bo'yicha ko'rsatiladi (40-shakl, a, 6) va tegishli izoh beriladi.















40- shakl 41-shakl
Tekstolit. fibra va shunga o'xshash qatlamli materiallardan tayyorlanadigan detallarda materiallar qatlamlarining joylashishi shaklning o'zida «qatlamlari A sirtiga parallel joylashgan* deb izoh beriladi (41- shakl). Shakllarda materialningo'ngtomoni simmetrik bo'lmagan detallarda ko'rsatiladi (42-shakl).
Buyumlaming tekis sirtlariga yoziladigan yozuvlar, belgilar
shakllarda to'liq ko'rsatiladi. Ularning yozilishi va joylanishi tayyor
buyumga qo'yilgan talabga mos ravishda bajariladi. Agar yozuvlar va belgilar
buyumlaming silindrik chekanka. shtempel, fotografiya, quyma kabi usullari ko'rsatiladi.





Buyumlarga birgalikda ishlov berish shakllari. Ba'zi hollarda konstruktiv nuqtai nazardan qaraganda buyumlaming detallarini o'zaro biriktirish jarayonida ularga birgalikda ishlov berishga to'g'ri keladi. Shunda ikki xil vaziyat sodir bo'ladi:

1. 
   Buyumni yig'ishgacha detallarga birgalikda ishlov berish.
   
2. 
   Buyumni yig'ish jarayonida detallarga birgalikda ishlov berish.
   

Bunday hollarda bir-biri bilan biriktiriladigan detallarning ish
shakllari alohida-alohida tayyorlanadi. Shakllarda barcha parametrlari qo'yilgan bo'lib, detallarga birgalikda ishlov bcradigan sirt.laming o'lchamlari kvadrat qABsga olib qo'yiladi va texnik talablarda «Kvadrat qavsdagi oichamlar bo'yicha birgalikda ishlov berilsin» deb vozih qo'yiladi (4293-shakl).
"Texnik yonalishdagi kolejlarda o'quvchilarga detallarning texnik rasmini va eskizini chizishni o'rgatish" mavzusi bo yich uslubiy mulohazalar.