Termodinamika va statistik fizika

V I   ЪоЪ
N O ID E A L   SIST E M A L A R   S T A T IST IK  
N A Z A R IY A S I
6.1.  N o id ea l  k la ssik   bir  a to m li  gaz. 
H olat  fu n k siy a si
O 'tgan  boblarda  ideal  sistemalarning,  xususan,  ideal  gazlar­
ning  tab iatin i  q arab   chiqdik.  Endi  biz  o'zaro  t a ’sirlashuvchi 
zarralar sistemasi, y a’ni real gazlar statistik nazariyasini qarashga 
o'taylik.  Ideal  gaz  holat  tenglamasini  ko'p  hollarda  k atta  aniqlik 
bilan  real  gazlarga  ham   tatbiq  qilish  mumkin.  Bu  yaqinlashish 
yetarli  bo'lm aganda  m olekulalar  orasidagi  o'zaro  t a ’sirlashish 
hisobiga  real  gazning  ideallikdan  chetlashishini  hisobga  olishga 
to 'g 'ri  keladi.
M olekulalar  orasidagi  o'zaro  ta ’sirning  x arak teri  to'g'risida 
ideal  gazlar  mavzusida  batafsil gapirgan edik.  A gar m olekulalar 
orasidagi  masofa  k atta  bo'lsa,  o'zaro  t a ’sir  kuchsiz  bo'ladi  va 
masofa  ortishi  bilan  molekulalar  orasidagi  tortishish  juda  tez 
kam ayib  boradi.  A gar  molekulalar  bir-biriga  juda  yaqin  kelsa, 
y a ’ni  juda  kichik  m asofalarda  ularning  elektron  qobiqlari  bir- 
biriga  kirishishadi  va  natijada  kuchli  itarishish  yuzaga  keladi. 
A na  sh u n d ay   t a ’sirlashish  tufayli  m olekulalarning  bir-biriga 
kirishishida  va  to'qnashishlarida  ularning  deform atsiyalanishi 
sezilarli  bo'lmaydi.  B undan  tashqari  gaz  m olekulari  orasidagi 
uchtalab,  to 'rtta la b   o'zaro  t a ’sirlarni  hisobga  olmaslik  uchun 
uni  hali  ham   etarlicha  siyrak  deb  olamiz,  y a ’ni  faq at  ju ft-ju ft 
ta ’sirlarni  hisobga  olamiz.
Gaz  molekulasi  ko'p  atomli  bo'lsa,  o'zaro  ta ’sir  ular  orasidagi 
m a so fad a n   ta sh q a ri  u la rn in g   o rie n ta tsiy asig a   h am   bog'liq 
bo'ladi.  Soddalik  uchun,  eng  avval  bir  atomli  noideal  gazlarni 
q arab   chiqam iz  va  ular  orasidagi  o'zaro  t a ’sir  faq at  atom lar 
orasidagi  masofaga  bog'liq  deb  qaraymiz.  Olingan  natijani  ko'p 
atom li  m olekulalardan  tashkil  topgan  gazlarga  ta tb iq   qilish 
m um kin  bo'ladi.
240

---