Termodinamika” fanidan o`quv- uslubiy majmua

16-MA’RUZA


MAVZU: BUG’G’ TURBINALARI. TURBINA ISHLASH PRINTSIPI UNING TUZILISHI.


16. Bug’ turbinalari. Turbina ishlash printsipi uning tuzilishi.
16.1. Asosiy tushunchalar
16.2. Bug’ turbinasida sodir bo’ladigan ishjarayoni
16.3. Tezlik va bosim bosqichlari bor turbinalar
16.4. Bug’ turbinasining quvvati va f.i.k.
16.1. Asosiy tushunchalar

Bug’g’ning potensial energiyasini mexanik energiyaga aylantirib beruvchi qurilma bug’g’ turbinasi deyiladi. Bug’g’ turbinasida bug’g’ energiyasining mexanikaviy ishga aylanish jarayoni ikki bosqichda amalga oshiriladi:

1) bug’g’ning potentsial energiyasini kinetik energiyaga aylantirish;
2) olingan kinetik energiyani turbinaning mexanik ishiga aylantirish.
Turbinaning bug’g’ oqib o’tish qismi ikkita asosiy qismdan: birinchi qismi — soplo apparati, ikkinchi qismi — turbinaning valiga o’rnatilgan diskdan tashkil topgan. Diskning aylanasi bo’ylab ish parraklari mahkamlangan, ular kanallar hosil qiladi.
Birinchi jarayon soplo apparatida sodir bo’ladi, bug’g’ erga yuqori bosimli bug’g’ kiradi. Soplolarda bug’g’ kengayadi, uning bosimi pasayadi va tegishlicha tezligi ortadi, ya׳ni soplo apparatida bug’g’ning ichki energiyasi kinetik energiyaga aylanadi.
Ikkinchi jarayon ish parraklari hosil qilgan kanallarda sodir bo’ladi, bug’ erda bug’g’ning kinetik energiyasi diskning va u bilan bolangan turbina valining mexanik energiyasiga aylanadi.


16.2. Bug’ turbinasida sodir bo’ladigan ishjarayoni

Turbina bosqichlarida bug’g’ qo’zgalmas va aylanuvchan kanallar sitsemasi orqali o’tadi. SHuning uchun harakat turiga ko’ra bug’ning uch hil tezligi bo’ladi:

c — bug’g’ning absolyut tezligi;
u — ko’chma harakat tezligi, u turbina diskining aylana tezligiga teng;
w — nisbiy tezlik, ya׳ni bug’g’ning harakatlanayotgan qanotga nisbatan harakatlanish tezligi.
Bug’g’ parametrlari (tezligi, bosimi, soploga kirish oldidagi harorati, ish parraklaridan oldingi va keyingi harorati) tegishlicha 0, 1, 2 indekslar bilan belgilanadi (c₀, p₀, T₀; c₁, p₁, T₁; c₂, p₂, T₂).
Turbina bosqichlariga bug’g’ oqib kelishining adiabatik jarayonini ko’rib chiqamiz. Bug’g’ soplo apparatida oqib o’tishida uning energiyasi kinetik energiyaga aylanadi. Bug’g’ning soplodan oqib chiqishida kinetik energiyaning ortishi quyidagi tenglikdan aniqlanadi:

bug’ erda c_1n — soplodan chiqishdagi nazariy tezlik.
Agar soplolarga kirish oldidan tezlik c₀=0 deb qabug’l qilsak,

bo’ladi, bug’ erda h_1n — tezligi c_1n ga mos keladigan nazariy issiqlik tushishi.
Haqiqiy oqib o’tish jarayonida kinetik energiyaning bir qismi ishqalanishga sarf bo’lishi natijasida issiqlikka aylanadi, va shu sababli haqiqiy tezlik c₁ nazariy tezlikdan kichik bo’ladi. Tezlik isrofini xisobga oluvchi koeffitsiyent tezlik koeffitsiyenti deyiladi va  bilan belgilanadi.
Hozirgi zamon turbinalarida tezlik koeffitsiyenti 0,93—0,98 ga teng bo’ladi. Oqib o’tishning haqiqiy tezligini ushbug’ formula bo’yicha aniqlash mumkin: