Termiz tumanidagi 5-sonli umumta’lim maktabining Ona tili va adabiyot fani o`qituvchisi bo`riyeva muhayyoning

Yurt, ketmoq Yurtiga ketmoq

Ayrilmoq, el Eldan ayrilmoq

Vatan, qadri Vatanning qadri

G`am, el Elning g`ami

Inson, vatansiz Vatansiz inson

Yurt, yuksalmoq Yuksalayotgan

yurtimiz

Tug`ilmoq, yer Tug`ilgan yerimiz

Tobe bog`lanish natijasida ikki xil sintaktik birlik vujudga keladi:

1. 
   So`z birikmasi
   
2. 
   Gap
   

Mustaqil so`zlarning nutqda bog`lanishidan so`z birikmasi hosil bo`ladi.

So`z birikmasi bo`lishi uchun:
1.Kamida ikkita mustaqil so`z bo`lishi lozim.


Kitob o`qimoq
Maktabga bormoq

Ukam uchun
Telefon orqali

2.Bu so`z lar ma`no jihatdan mos bo`lishi kerak:

Oynani sindirdim
Oynani artmoq


Oynani randalamoq
Oyna uzilmoq
3.So`zlarning biri ikkinchisiga ergashishi, ya’ni tobelanishi zarur
Onam uchun oldim
Maktabdan keldim

Onam bilan opam
Maktab va litsey

4.Qo`shimcha va yordamchi so`zlar mustaqil so`zlarni bog`lashi kerak

Toshkentda yashayman
Ukamning daftari
Toshtentga yashayman
Ukamni daftari
So`z birikmasi har doim ikki qismdan iborat bo`ladi:

1. 
   Tobe bo’lak
   
2. 
   Hokim bo’lak
   

19-topshiriq

Teng bog`lanishli birikmalar	Tobe bog`lanishli birkmalar
Yigit va vatan	Vatan uchun o`lmoq
Ega va el	Kishi yerida sulton bo`lmoq
	O`z yurting
	Vatan uchun jon bermoq
	O`zga yurtda shoh bo`lmoq
	Yurtim shamoli

Quyidagi so`zlarni so`z birikmasiga aylantiramiz.
Televizor -
Maktab -
Qo`zi -
Toychoq -
Kitob -
Nor -
Aygir -
Paxta -

Televizor- oynayi jahon, zangori ekran

Maktab- bilim maskani
Qo`zi- qo`yning bolasi
Toychoq- otning bolasi
Kitob- bilim maskani
Nor- erkak tuya
Aygir- chopqir ot,ayyor ot
Paxta- oq oltin


Otli so`z birikmasida hokim so`z ot, sifat, son, ravish, va otlashgan so`zlar bilan ifodalanadi:
Shaharning ko`chalari (ot)
Hammasidan katta (sifat)
O`quvchilarning beshtasi (son)
Fe`lli so`z birikmasida hokim so`z fe`l bilan ifodalanadi:
She’rni yodladi (sof fe`l)
Kitobni o`qib (ravishdosh)
Ishning vaqti boshlanguncha (ravishdosh)
Xatni yozgan (sifatdosh)
Kitobni o`qiyotgan edi (sifatdosh)
Boshqaruv - tobe so`zning hokim so`zga tushum, jo`nalish , o`rin-payt va chiqish kelishigi yoki ko`makchi yordamida bog`lanadi.
Vatan uchun kurashmoq
Ravnaqi uchun kurashmoq

Moslashuv

Moslashuv - tobe so`zning hokim so`zga qaratqich -(ning) yordamida , hokim so`zning esa tobe so`zga egalik shakllari yordamida bog`lanadi.
Kitobning muqovasi
B izning sinfimiz
Bitishuv
Bitishuv - tobe va hokim so`zning hech qanday qo`shimchalarsiz, faqat ohang va ma`nosiga ko`ra bog`lanishi bitishuv deyiladi.
Tez yurmoq Aqlli bola
CHiroyli gul CHiroyli gapirmoq

Ushbu gaplardan so`z birikmasi va ega kesimni aniqlaymiz.

1.Uning yonida bir chaqa ham yo`q edi.
1.Chaqa ham yo`q edi. (ega va kesim)
2.Biror chaqa (ohang yordamida bog`lanish)
3.Yonida yo`q edi. (qo`shimchalar yordamida bog`lanish)
4.Uning yonida (qo`shimchalar yordamida bog`lanish)
2.Birovdan so`ray desa, izzat- nafsi yo`l qo`ymas edi.
1. Izzat-nafsi yo`l qo`ymas edi. (ega va kesim)
2. Birovdan so`ray desa (qo`shimchalar yordamida bog`lanish)

4.Mustahkamlash

“Testlar aqlni charxlaydi”

1.So`zlarning bog`lanishi necha xil ?
A) 2 xil
B) 3 xil
D) 4 xil
2.So`z qo`shilmasi berilgan qatorni toping.
A) suv ichmoq
B) Oygul bilan Baxtiyor
D) Men Vatanni sevaman
3.Tobe va hokim so`zning o`rni qay holatda bo`ladi?
A) Tobe va hokim so`z yonma- yon kelmaydi
B) Avval hokim, so`ng tobe so`z keladi
D) Avval tobe, so`ng hokim so`z keladi
4.Ko`chma ma’noda qo`llangan so`z birkmasini belgilang.
A) keng dala
B) oltin bola
D) musiqani tinglamoq
5.Tobe so`z hokim so`zga nimalar orqali bog`lanadi?
A) Ko`makchilar
B) Kelishik qo`shimchalari
C) Ohang orqali
D) Barchasi to`g`ri
6.Uning yoshligi esiga tushdi? Ushbu gapda so`z birikma qatorini aniqlang.
A) Uning yashligi
B) Yoshligi yodiga tushdi
C) Yodiga tushdi
D) Uning yodiga tushdi, uning yoshligi

Savol	1	2	3	4	5	6
Javob	A	B	D	B	D	D

5.O`quvchilarni baholash

Baholarni olaylik

Ko`ngilni shod etaylik

6. Uyga vazifa: 60- mashq