Termiz muhandislik-texnologiya instituti

II-BOB
2.1 Mis boyitish fabrikasi. 1961-yilda Qalmoqqir va Sariq­cho‘qqi kon­­larining mis-molibden rudalarini qayta ishlab chiqarish uchun fab­rika ishga tushirilgan. Fabrika tizimida ikkita maydalash bo‘limi bor:
- yirik maydalash bo‘limi. Unda uchta konussimon mayda­lay­digan mashina KKD-1500/180 tinmay ishlab turadi, ularning har bittasi yiliga 15 mln. tonna ma’danli ruda unumdorligiga ega;
- mayda va o‘rta maydalash bo‘limi. Unda o‘rta KSD – 2200 va KSD – 3000 va mayda KMD – 2200 va KMD – 3000 maydalaydigan dast­gohlar ishlatiladi, ularning umumiy soni 34 ta, to‘liq unumdorligi – yiliga 29 mln. tonna rudani qayta ishlashi mumkin.
Fabrikaning asosiy binosida 10 ta texnologik qism bo‘lib, ular 3,6x4,0; 3,6x5,6; 4,5x6,0 metr miqdordagi sharli tegirmonlar bilan hamda 6,3 kub.metr, 12,54 kub.metr, 16,0 kub.metr hajmli flotatsion mashinalar bilan ta’minlangan. Unda maydalangan ruda boyitiladi.
Kollektiv konsentrat seleksion flotatsiyaga yuborilib, undan mis kon­sentrati va molibden konsentrati sanoat mahsuloti holida ajratib oli­nadi. Quyuqlanish suvini siqib chiqarish va quritishdan keyin mis kon­sentrati (OTMK) mis eritish zavodiga jo‘natiladi. Molibden sanoat mah­suloti avval Olmaliq TMK hududida joylashgan qo‘shma korxona sexida quvursimon aylan­­ma pechda kuydirilib, to‘liq MoO₃ (molibden oksidi) molibdenli xomashyo quyuqlashtiriladi va yuqori haroratda eriydigan, issiqqa chidamli bo‘lgan metallar O‘zbekistondagi Chirchiq kom­binatiga yuklab jo‘natiladi. Fabrika chiqindilari gidrotransport yor­da­­mida fabrikadan 12 km uzoqlikda joylashgan chiqindilar omboriga jo‘natiladi.

Mis eritish zavodi. 1964-yilda Olmaliq mis eritish zavodi ishga tushirilgan (1.7-rasm).
Ushbu zavod quyidagi sexlardan iborat:
- metallurgiya sexi – yiliga 50 ming tonnagacha xomaki misga mo‘l­­jallangan yallig‘ qaytaruvchi pech, yiliga 65 ming tonnagacha xomaki misga mo‘ljallangan kislorodli-mash’alli eritish pechi, har biri 75 tonna hajmga ega to‘rtta yarim aylanma pech konverterlar, har biri­ning hajmi 200 tonna bo‘lib, xomaki misni suyuq holda olovli tozalab, qayta ishlash quvvatiga ega bo‘lgan anodli pechlar majmuidan;
- elektrolit vannasida misni elektrolizlash sexi (yillik quvvati 147 ming tonna katodli mis);
- oltin va kumush soflash sexi (selen va tellur);
- shlam-kuporos sexi, yillik unumdorligi 7 ming tonna mis to‘tiyosi ishlab chiqaradi;
- chiqadigan metallurgiya gazlarini qayta ishlash uchun ikkita oltingugurt (sulfat) kislotasini olish sexlaridan iboratdir.
Aynan 1964-yilning dekabrida yallig‘ qaytaruvchi eritish pechi­ning (YaQE) ishga tushirilishi nafaqat Olmaliq kombinati uchun, balki butun res­­publika uchun katta ahamiyat kasb etishi muqarrar edi. Chunki uch yil oldin (1961-yili) ishga tushgan mis boyitish fabrikasi­ning mahsuloti–mis boyit­masi boshqa zavodlarga jo‘natilar edi. YaQE pechi avvaliga mazut va tabiiy gaz aralashmasi, keyinchalik esa to‘liq tabiiy gaz bilan bir maromda ho­zir­­­gacha ishlab kelmoqda. Bu pechning asta-sekin mukammallashuvi texno­logik kislorod yordamida pechning tepa qismidan, svod (qubbadan) tabiiy gaz bilan birgalikda pech qiya­ligiga purkalib, doimiy berib turilishi unda boyitma va shixta qorish­masining tezroq erishiga va unumdorlikning ancha ortishiga olib keldi. Ahamiyatli kamchiliklaridan biri barcha hosil bo‘l­gan oqova gaz ish­lov­siz to‘g‘ri 180 metrlik quvur orqali ochiq havoga yuboriladi.
Olmaliq mis eritish zavodining boshqa zavodlardan texnologik tav­sifi tubdan farq qiladi.
YaQE pechi va kislorodli-mash’alli eri­tish pechidan olin­gan sulfidli shteyn konverterga suyuq holda quyil­sa, undan olingan konverter toshqoli qayta YaQE pechiga suyuq holda to‘kiladi. Uchta eritish agregati orqali misli ashyo doimiy aylanib turadi va ular bir-biriga uzviy bog‘liqdir.