Termiz muhandislik-texnologiya instituti

Vozgonlarni gidrometallurgik usul bilan qayta ishlash Vozgonlar alohida siklda yoki kuydirilgan konsentrat bilan qayta ishlanadi. Bir xil zavodlarda, tanlab eritishdan oldin, vozgonlar kuydiriladi. 600 — 700˚C da 1—2 soat davomida kuydirish natijasida 75 foiz CI va 70—75 foiz F yo‘qotiladi. Mishyak eriydigan holatga o‘tadi, uglerod esa yonib ketadi. Vozgonlarni kuydirish bo‘lajak texnologik jarayonlarni ancha osonlashtiradi va rux va kadmiyning erit- maga o‘tish darajasini oshiradi.

Bob III. Xisob qismi.
Rux kuyindisining minerologik tarkibini hisoblash
Quruq boyitmani tarkibi:
50% Zn; 1.65% Pb; 0.95% Cu; 0.4% Cd; 9% Fe; 32% S; 0.75 CaO; 0.45% MgO; 2.04% SiO₂; 0.8% Al₂O₃; boshqalar 1%.
Boyitma namligi 60.5%.
1-jadval
Rux boyitmasini ratsional tarkibi, %

Birikmalar	Fe	S	Jami
ZnS	-	24.5	74.4
PbS	-	0.25	1.9
CuFeS2	0.83	0.96	2.73
CdS	-	0.11	0.51
FeS2	1.66	1.21	3.56
Fe7S8	6.51	4.27	10.78
CaCO3	-	-	1.34
MgCO3	-	-	0.94
SiO2	-	-	2.04
Al2O3	-	-	0.8
boshqalar	-	-	1.0
Jami	9.0	32.0	100.0

2-jadval
Kuyindini ratsional tarkibi

Birikmalar	Sso4		Ss		O2		Jami
	kg	%	kg	%	kg	%		kg	%
ZnO					10.24	11.39		52.08	57.94
ZnSO4	1.54	1.7			3.08	3.43		7.77	8.65
ZnS			0.20	0.22				0.61	0.68
ZnO•Fe2O3					4.51	5.01		16.99	18.9
PbO					0.66	0.77		0.89	0.99
PbSO4	0.13	0.15			0.26	0.29		1.2	1.33
CuO					0.17	0.18		0.83	0.92
CuSO4	0.05	0.06			0.09	0.1		0.24	0.27
CuS			0.05	0.06				0.14	0.16
CuO•Fe2O3					0.07	0.08		0.29	0.32
CdO					0.03	0.03		0.27	0.30
CdSO4	0.01	0.01			0.02	0.02		0.07	0.08
CdS			0.02	0.02				0.08	0.09
CdO•Fe2O3					0.03	0.03		0.15	0.17
FeO					0.17	0.18		0.76	0.85
Fe2O3					0.13	0.15		0.42	0.47
MgSO4	0.36	0.40			0.7	0.8		1.34	1.49
CaSO4	0.43	0.48			0.86	0.96		1.82	2.02
SiO2								2.13	2.37
Al2O3								0.8	0.89
Boshqalar								1.0	1.11
Jami	2.52	2.80	0.27	0.30	20.72	22.72		89.88	100

Rux kuyundisini tanlab eritish jarayoni hisolash
Yillik kuyindi qayta ishlash unumdorligi 188 113.4 tonna bo’lgan tanlab eritish bo’limini texnologik hisoblarini va dastgohlar sonini aniqlash talab qilinadi. Rux kuyindisini kimyoiy va rotsional tarkibi quyidagi jadvalda keltirilgan. Erituvchi –sulfat kislota eritmasi, H₂SO₄ miqdorligi 140 g/l.
Tanlab eritish bo’limining sosiy vazifasi yuqori darajada ruxni eritmaga o’tkazish, eritmani qattiq qoldiqlardn ajratib olish va rux eritmasini aralashmalardan tozalash. Xomashyodan faydalanilgan holda yuqoridagi vazifalar bajariladi.
Rux kuyindisini tanlab eritishni H₂SO₄ eritmasi bilan amalga oshiriladi. Tanlab eritishdan qolgan qattiq qoldiq rux keki –tarkibidagi qimmatbaho komponentlarni ajratib olish uchun qayta ishlanadi. Bizni sharoitda ruxkeki truba aylanmali vels pechlarida pirometallurgik usulda qayta ishlanmoqda. Bular temirda tozalash usuliga qarab: “yarozit jarayon” va “getit jarayon” deb nomlanadi. Bu usullardan hozirgi vaqtda keng foydalanilmoqda.

Rux kekini tarkibi va chiqishini hisobi
Rux kekini trkibi va chiqishini hisobini 100 kg rux kuyindisi bo’yicha olib boramiz. Kuyindini ratsional tarkibi 2-jadvalda keltirilgan. Kuyindini kimyoviykimyoviy tarkibi quyidagicha: 55.26% Zn; 1.73% Pb; 1.07% Cu; 0.45% Cd; 9.95% Fe; 2.8% Sso₄; 0.3% Ss; 22.72% O₂; 0.5% MgO; 0.85% CaO; 2.37% SiO₂; 0.89% Al₂O₃; 1.11% boshqalar.
Amaliyotdan ma’lumki, kuyindi takibidagi ZnO (erkin holdagi va SiO2 bilan bog’langan) H₂SO₄ bilan reaktsiyga kirishadi va ZnSO₄ holatiga o’tadi (99.7%). Oddiy tanlab eritish sharoitlarida, metall sulfidlai va ferritlari kuchsiz sulfat kislota eritmasida erimaydi va ularni ancha ko’p qismi rux kekiga o’tadi. Hisob uchun, tnlab eritish davomida jami qo’rg’oshin PbSO₄ holatiga o’tadi deb qabul qilamiz. Kuyindi tarkibidagi CuO 95% va CdO 96% eritmaga o’tadi deb qabul qilamiz. Tanlab eritish jarayoni yopiq holatda olib borilgani uchun kuyindi bilan kelgan jami SiO2, Al2O3, CaSO4, to’liq kek tarkibiga o’tadi deb olamiz.
Amaliyot ma’lumotlariga asoslanib, kek tarkibini quyidagicha olamiz: 4.5% Zn _H2O (yoki 11.11% ZnSO₄); 0.05% Cu_H2O (yoki 0.13%CuSO₄); 0.03 % Cd_H2O (yoki 0.06% CdSO₄).
Eritmadagi metall miqdorini, kek ziqishi va namligini bilgan holda kekdagi metall sulfati miqdorini hisoblash mumkin.
Boshqa moddalar miqdori kekeda 2.83% (bu son kuyindi takibidagi boshqa moddalar miqdori va kek chiqishiga qarab qabul qilinadi, odatda kuyindi miqdoriga nisbatan kek chiqishi 25-40%).
ZnO miqdorini niqlymiz. Kek tarkibiga o’tadi 100-99.7=0.3% yoki 57.94•0.003=0.17kg, undagi rux miqdori 46.55•0.003=0.14 kg, kislorod miqdorligi 11.39•0.003=0.034kg.
ZnS miqdori 0.68 kgni tashkil qiladi, unda 0.46kg rux va 0.22 kg oltingugirt bor.
ZnO•Fe₂O₃ miqdorligi 18.90kg ni tashkil qiladi, unda 5.13 kg rux, 8.76 kg temir, 5.01 kg kislorod bor.
PbSO₄ miqdorini kuyindidagi Pb miqdori buyicha topamiz (1.73%):303.2•1.73:207.2=2.61kg, unda 0.27 kg oltingugirt va 0.54kg kislorod bor.
CuO Miqdorligi 1.07•0.05=0.046kg, unda 0.037 kg Cu va 0.009kg kislorod bor.
CuS miqdorligi 0.16 kg ni tashkil qiladi, unda 0.11 kg mis, 0.05 kg oltingugirt bor.
CuO•Fe₂O₃ miqdorligi 0.32 kg ,unda 0.08kg mis, 0.15 kg temir, 0.09 kg kislorod bor.
CdO miqdorligi 0.45•0.04=0.012 kg, unda 0.0105 kg Cd , 0.0015kg kislorod bor.
CdS miqdorligi 0.09 kg, unda 0.07 kg Cd, 0.02 kg oltingugirt bor.
CdO•Fe₂O₃ miqdorligi 0.17kg, unda 0.07kg Cd, 0.07 kg temir, 0.03 kg kislorod bor.
MgSO₄ miqdorligi 1.48 kg, unda 0.50 kg MgO, 0.40 kg oltingugirt, 0.59 kg kislorod bor.
CaSO₄ miqdorligi 2.02 kg, unda 0.85 kg CaO, 0.48 kg oltingugirt, 0.69 kg kislorod bor.
SiO₂ miqdorligi 2.37 kg,
Al₂O₃ miqdorligi 0.89 kg ni tashkil qiladi.
ZnSO₄+CuSO₄+CdSO₄ yig’indisi
11.11+0.13+0.06=11.30 %.
Aniq komponentlar yig’insisi quyidagiga teng:
100-(11.3+2.83)=85.87%.
Olinganma’lumotlar asosida, rux kekei chiqishini hisoblaymiz.
(0.17+0.68+18.9+2.61+0.046+0.16+0.32+0.012+0.09+0.17+1.49+2.02+2.37+0.89):0.8587=29.928:0.8587=34.85kg yoki 34.85 %.
Endi ZnSO₄ miqdorini aniqlaymiz:
34.85•0.1111=3.87 kg,unda 1.57 kg rux, 0.76 kg oltingugirt,1.54kg kislorod bor.
Kekdagi CuSO₄ miqdori 34.85•0.0013=0.045kg, unda 0.018kgmis, 0.009 kg oltingugirt, 0.018 kg kislorod bor.
CdSO₄ miqdori 34.85•0.0006=0.02 kg, unda 0.011 kg kadmiy, 0.003 kgoltingugirt a 0.006 kg kislorod bor.
Boshqa moddalar miqdorini aniqlaymiz:
34.85-(29.928+3.87+0.045+0.02)=0.987 kg, yoki (0.987:34.85)•100=2.83 %.
Kekni ko’p miqdorda chiqishi (34.85%) kuyindi tarkibida temir miqdori ko’pligi bilan izohlanadi. Bu esa tanlab eritish daomida erimaydigan feritlani ko’p miqdori hosil bo’lishiga olib keladi.
Kekdagi umumiy rux miqdori 21.62 %, unda kislotada eriydigan rux 4.5 % ni tashkil qiladi.
Kekdagi moddalar miqdori: 5.11% Pb; 0.93% Cu; 0.30% Cd; 5.49% S so₄;0.83% Ss; 25.77% Fe.
3-jadval
Rux kekini ratsional tarkibi

Birikmalar	Sso4		Ss		O2		Jami
	kg	%	kg	%	kg	%	kg	%
ZnO					0.034	0.09