Термиз давлат университети

Монистик ва плюралистик ёндошувлар. 
Тарих фалсафасининг ривожланиши жараёнида тарихий билишга бир 
қатор методологик ёндашувлар вужудга келди. Уларнинг ичида монистик ва 
плюралистик; чизиқли ва даврий; фармацион ва цвилизацион концепция каби 
дихотомик қарашларни келтириш мумкин. Монистик ёндашув доирасига 
марксистик таьлимот ва постиндустриал жамият назарияларини киритиш 
мумкин. Формацион таьлимот ижтимоий ривожланишнинг устувор омили 
деб ишлаб чиқариш усулини тан олади ва шу тамойил асосида инсоният 
тарихи ривожини муқаррар, бирининг ўрнини бошқаси эгалламай-диган беш 
асосий формациялар (ибтидоий жамоа тузуми, қулдорлик,Феодализм, 
капитализм ва комуннизм)га ажратади.Иккинчи таьлимотни пост индустриал 
жамият концепцияси техникани инсоният тарихининг асосий омили, деб 
ҳисоблайди ва жамият тарихини бирининг ўрнини кейингиси эгаллайдиган 3 
та босқичга бўлади, булар: анъанавий (саноатлашгунгача), саноатлашган ва 
постсаноат-лашган(информацион) 
жамиятлар. 
Плюралистик 
ёндашув 
инсоният тарихининг бирлигини инкор этиб, ўзаро тенг қадрли тарихий 
тузилмаларни цвилизацияларнинг мавжудлигини тан олади, шу асосда 
инсоният тарихи ривожланишининг ягона тараққиёт жараёни эканлигини 
инкор этади.
Чизиқли ва даврий ёндашувлар. 
Чизиқли 
ёки 
прогрессистик 
тараққиётпарварлик 
ёндашув 
намояндалари тарихий ривожи динамикасининг асосини ташкил этувчи 
умумий қонун сифатида қабул қиладилар.Бунда муайян мезонларга биноан 
инсоннинг барча табиий имкониятлари рўёбга чиқадиган ҳамда барча 
эҳтиёжларни қондирилиши мумкин бўлган мукаммал жамиятга етишишнинг 
босқичлари ва даврлари белгиланади. Бундай мақсадлар сифатида социалис-
тик коммунистик ва бошқа утопиялар кўрсатилади. 
Чизиқли ривожланиш концепциясига муқобил бўлган даврий прадигма 
намояндалари инсоният тарихининг ягона тарихий ёки абадий мақсадига 
қараб ривожланишни инкор этадилар.Уларнинг фикрича тарих айланма 
шаклда ҳаракат қилиб, охир оқибат ўзининг бошланғич ҳолатига қайтади. 

---

25 
Ушбу назариялар қаторига маданий-тарихий ёки цвилизацион ёндашув ҳам 
киради.Унга биноан инсоният тарихи ҳар бири ўзига хос шаклланиш 
ривожланиш ва инқироз босқичларига эга бўлган, ўзаро кам алоқалар ёки 
умуман боғлиқ бўлмаган локал цвилизациялардан ташкил топади.
Ҳозирги даврга келиб,формацион ва цивилизацион ёндашувлар 
дихотомияси доирасидаги баҳс-мунозара кескин тус олмоқда.Айниқса 
постсоциалистик маконда бир неча ўн йилликлар давомида ҳукмрон бўлиб, 
келган формацион, марксистик ёндашувнинг қийинчиликлар билан бартараф 
этилиши ёрқин намоён бўлмоқда.