Термиз давлат университети

Августин ва унинг таьлимотида христиан дининг таьсири.
Августин шимолий Африкада жойлашган Нумидия вилоятининг 
Тагоста шаҳрида римлик амалдор оиласида туғилган. Отаси мажусий бўлиб, 
онаси христианликни қабул қилган. У лотин тилини пухта эгаллайди. 
Августин адабий меросини 100 га яқин китоб, 500 ваьзнаси – хат 200 нома 
ташкил қилади. Унинг таркибидан “Академикларга қарши” (386), “Бахтли 
ҳаёт хақида” (386), “тартиб ҳақида” (386) “Монологлар” (387) “ Жон 
мангулиги ҳақида” (387-389) “Ўқитувчи ҳақида” (388-389), “тўғри дин 
ҳақида” (390), “Эркин ирода ҳақида”(388-395), “Тавба” (401), “Тазарру” 
“илоҳий шаҳар ҳақида” (413-426) каби асарлар жой олган. Августин 
христиан илохиётчиларидан бири сифатида Ғарбий Европа ўрта аср 
маьнавий – диний ҳаётига катта таьсир кўрсатди. У антик фалсафага янгича 
талқин берди. XIII асрга қадар ижтимоий тафаккурнинг асоси ҳисобланган 
диний- фалсафий таьлимотни ишлаб чиқди. Шунингдек христиан тарих 
фалсафасига асос солди. Августин фалсафаси христиан диний таьлимоти ва 
қадимги таьлимотларни таққослаш маҳсулидир. Августин учун аниқ давр 
фалсафий доктариналаридан Платон таьлимотини асосан неоплатончилар 
талқини орқали ўрганган. Августин таьлимоти ўрта аср тафаккурини 
белгилочи маьнавий омилга айланиб, бутун Ғарбий Европа христианлик 
таьлимотига катта таьсир кўрсатади. Ўрта аср патристика вакилларидан 
бирортаси Августин даражасига кўтарила олмаган. У унинг издошлари 
диний фалсафада худони ва илоҳий муҳаббатни англаш инсон рухининг 
асосий мақсади, ягона ҳаёт қадрияти, деб билганлар. У саньатга маданият ва 
таббий фанларга нихоятда ҳам эьтибор берган. Августин ўз фалсафасининг 

---

36 
христиан асосига катта аҳамият билан қараган унинг фалсафаси Геоцентрик 
руҳда, яьни худо фалсафий тафаккур марказидир. Худо бирламчи ва 
бошланғич принципдан келиб чиқиб, у жон танадан ирода ва сезги ақлдан 
устун, деб таькидлайди. Худо билиш сабабчиси ҳамдир, худо инсон руҳига 
тафаккурига нур киритади, одамларга ҳақиқатни танишда ёрдам беради. 
Худога интилиш инсон учун таббий ва фақат у туфайли киши бахтга 
эришиши мумкин. Шундай қилиб, Августин фалсафада илоҳиёт учун катта 
йўл очиб беради.
Августиннинг бутун фалсафаси ягона мутлақ ва мукаммал худо 
ҳақидаги таьлимотда мужассамлашган. Дунё илоҳий яратиш каби аҳамиятга 
эга эмас, у фақат шарпадир, худосиз ҳеч нарса қилиш ҳам, ҳеч нарса билиш 
ҳам мумкин эмас. 
Августин таьлимотига, худонинг эркин фаолиятининг маҳсули бўлган 
олам ақли яратилган худо уни ўз шахсий ғояси билан яратган. Христиан 
платонизми – Платоннинг ғоялар ҳақидаги таьлимотнинг Августинга 
талқини (варианти)дир. Августин таьлимотига, худога реал дунёнинг идеал 
тимсоли яширинган. Августин фалсафасида яхшилик ва ёмонлик улар 
ўртасида фарқ масаласи муҳим масалаларидан бири эди. Унингча бир 
томондан яьни худо томонидан яратилган дунё яхшилик бўлмаслиги мумкин 
эмас. Иккинчи томондан ёмонликнинг мавжудлиги шубҳасиздир. Шунинг 
учун Августин таькидлайдики ёмонлик табиатига хос эмас, у эркин 
ижоднинг маҳсулидир. Худо дунёни яхшилик манбаи қилиб яратган лекин 
ёвуз ирода заҳарланган. Бундан ўз навбатида бошқа бир хулоса чиқарилади. 
Ёмонлик яхшиликка мутлақ равишда қарама – қарши эмас, у фақат 
яхшиликнинг ноқис томони, Мутлақ ёмонлик йўқ, мутлақ яхшилик бор. 
Августин дунёда ёмонлик мавжудлигини инкор қилмайди, лекин уни фақат 
яхшилиги йўқлигидан деб ҳисоблайди. Яхшилик ва ёмонлик масаласи 
Августин ахлоқий таьлимотида ҳам муҳим ўринни эгаллайди. Унингча 
ёмонлик одамлардан келиб чиқади, худо мехрибонлигининг маҳсулидир. 
Инсон ёмонлик учун жавоб беради, яхшилик учун эмас.