Termiz davlat universiteti "umumiy pedagogika" kafedrasi umumiy pedagogika fanidan

12-MAVZU: YAGONA O„QUV-TARBIYA JARAYONIDA FUQAROLIK 
VA VATANPARVARLIK TARBIYASI 

---

1.
Fuqarolik va vatanparvarlik tarbiyasi jarayonida milliy istiqlol 
g‗oyalarining mazraun, mohiyati. 
2.
O‗zbekiston fuqarosining o‗z Vatanini sevishi. 
3.
Qur'oni Qarim va hadislarda huquqiy tarbiya. 
Yagona o‗quv-tarbiya jarayonida fuqarolik va vatanparvarlik g‗oyasini yoshlar 
qalbi va ongiga singdirish yo‗llari. 
Ijtimoiy 
hayotda 
fuqarolik 
madaniyatining 
shakllanishi 
jamiyat 
manfaatlari hamda fuqaroning birgalikdagi manfaatiga mos qyeladi. 
Istiqlol mafkurasi ko‗p millatli O‗zbekiston xalqining ezgu g‗oya-ozod va 
obod Vatan, erkin va farovon hayot barpo etish yo`lidagi asriy orzu-intilishlari 
hayotiy ideallarini o‗zida aqs ettiradi. 
Milliy g‗oya va Istiqlol mafkurasi haqida gap borar ekan, biz nihoyatda 
keng kamrovli, muraqqab, serqirra, insoniyat tarixida aniq va muqammal 
ifodani, tugal namunasi hali hanuz yaratilmagan tushunchalarni o‗zimizga 
tasawur qilishimiz qyeraq. Bu tushunchalar Vatan ravnaqi, yurt tinchligi, xalq 
farovonligi qabi yuqsaq g‗oyalarning ma'no-mazmunini teran anglab yetishga 
xizmat qiladi. 
Xalqni buyuq qyelajaq va ulug‗vor maqsadlar sari birlashtirish, 
nramlaqatimizda yashaydigan millati, tili va dinidan qat'i nazar liar bir 
fuqaroning yagona Vatan baxt - saodati uchun doimo mas'ulyat sezib yashashga 
chorlash, ajdodlarimizga munosib bo'lishga erishish, yuqsaq fazilatli va qomil 
insonlarni tarbiyalash, ularni yaratuvchanlik ishlariga da'vat qilish, shu 
muqaddas zamin uchun fidoyiiiqni hayot .mezoniga aylantirish milliy Isiqlol 
mafkurasining bosh maqsadidir. 
O‗zbekiston xalqining milliy taraqqiyot yoiidagi bosh g‗oyasi-ozod va 
obod Vatan, erkin va farovon hayot barpo etishdir. Bu g‗oya xalqimizning azaliy 
ezgu intilishlari, bunyodqorlik faoliya-tining ma'no-mazmunini belgilaydi. 
Milliy Istiqlol mafkurasida fuqarolik va vatanparvarlik 
tarbiyasining talqini 
Yosh avlodga yagona pedagogik jarayonda axloqiy tarbiya malaqasini 
singdirishda, avvalo, fuqaroviylik yo'nalishini berish muhim masala sifatida 
qaralmog'i lozim. Zero ta'lim tizimida yoshlar ongida fuqaroviylik tushunchasini 
hosil qilish vatanparvarlik g‗oyalari asosida shakllanadi. S‘huning uchun ham 
fuqaroviylik tarbiyasi vatanparvarlik tarbiyasi bilan uzviy bog‗lik holda amalga 
oshiriladi. 
Vatan - insonning qindiq qoni to'qilgan tuproq, uni qamol toptiradigan, 
hayotiga ma'no-mazmun baxsh etadigan tabarruq masqandir. U ajdodlardan 
avlodlarga qoladigan buyuq meros, eng aziz xotira. Vatan - ota-bobolarimizning 
xoqi poylari jo bo'lgan, vaqti-soati yetib har birimiz bosh qo'yadigan muqaddas 
zamindir. 
Barcha fuqarolarning qonun oldidagi huquqiy tengligi va qonun 
utsuvoriigini, jamiyat munfaatlari va aholi xavfsizligining muhofazasini 
qafolatlovchi huquqiy davlatni barpo etish yoiidan borayotgan ekanmiz, biz 

---

barpo etayotgan yangi jamiyat yuqsaq ma'naviy va axloqiy qadriyatlarga 
tayanadi va ularni rivojlantirishga qatta e'tibor qaratadi. Bu jarayon milliy 
Istiqlol g‗oyasi va mafkurasiga, o'sib qyelayotgan yosh avlodni vatanparvarlik 
ruhida tarbiyalashga asoslanadi. 
Vatanparvarlik haqida gapirganda ona zaminga bo‘lgan muhabbat, uni 
sevish, ardoqlash va uning ravnaqi yoiida g'amxo'rlik qilish tushuniladi. 
Millatimizning vatanparvarligi - bu xalqimizning qoniga singib qyetgan 
iymon va isnof, mehr-muhabbat, vijdon va andisha, or-nomus, ona yurtga, 
elatiga sadoqat qabi azaliy axloqiy-ma'naviy qadriyatlar haqidagi g‗oya va 
qarashlari yig'indisidir. 
Jamiyatni ma'naviy yarigilanishdan qo‗zlangan bosh maqsad: yurt 
tinchligi, Vatan ravnaqi, xalq erkinligi va farovonligiga erishish, qomil insonni 
tarbiyalash, ijtimoiy hamqorlik va millatlararo totuvlik, -diniy bag'rikenglik qabi 
ko‗p muhim masalalardan iborat. Misol uchun Vatan tuyg'usini olaylik. Vatanga 
muhabbat hissi odamning qalbida tabiiy ravishda tug'iladi, ya'ni inson o‗zligini 
anglagani, nasl-nasabini bilgani sari yuragida Vatanga muhabbat tuyg'usi ildiz 
otib, yuqsala boradi. Bu ildiz qancha chuqur boisa, tug'ilib o'sgan yurtga 
muhabbat ham shu qadar cheqsiz bo‗ladi. 
Qur'oni Qarim va Hadisi Sharif huquqiy munosabtalarni tashqil etish 
manbayi sifatida. Marqaziy Osiyo xalqlari, shu jumladan, o‗zbek xalqi ko‗p 
ming yillik boy huquq va huquqiy madaniyat tarixiga ega. Payg'ambar 
alayhissalom vafotlaridan so‗ng islom olamida yangi qonun va qoidalarning 
paydo bo'lish jarayoni to'xtadi. Ana shu davrdan boshlab barcha huquqiy 
muammolar Qur'oni Qarimda va Payg'ambar alayhissalom sunnatlarida qo‗rsatib 
bergan qonun va qoidalar asosida hal etilib huquqiy tarbiya beriladigan bo'ldi. 
Islom huquqshunosligi asosan Qur'oni Qarim va sunnati Naboviya asosida 
shakllanadi va sunnatning negizini tashqil etuvchi hodisalarni jamlab qyelajaq 
avlodning huquqiy ehtiyoji vujudga qyeladi. Buyuq islom olimi faqih 
Burhonuddin-al Marg'iloniy Qur'oni Qarim va hadis ilmini muqammal egallab, 
fiqh-islom huquqshunosligi borasida benihoya chuqur ilmga ega bo'lgan va hu-
quqiy tarbiya sohasida beqiyos durdona hisoblangan «A1 Hidoya» asarini 573-
yil (milodiy 1170-y) da yozgan. «A1 Hidoya» bir necha asrlar davomida ko‗p 
musulmon mamlaqatlarida, jumladan Marqaziy Osiyoda huquqiy tarbiyaga oid 
eng yiriq asosiy manbalardan biri bo'ldi. 
Bugungi qunda mamlaqatimiz mutsaqil demokratik huquqiy davlat qurish 
yo`lidan borayotganligini quyidagicha asoslab berish mumkin: 
Istiqlol mafkurasi umumbashariy qadriyatlarni e'tirof etishi va ulardan 
oziqlanishida ham qo‗rish mumkin; 

qonun utsuvorligi; 

inson haq-huquqlari va hur fiqrlilik; 

turli millat vaqillariga hurmat-va ular bilan bahamjihat yashash; 

diniy bag'rikenglik; 

---


dunyoviy bilimlarga intilish, ma'rifatparvarlik; 
• o‗zga xalqlarning ilg'or tajribalari va madaniyatini o‗rganish va 
haqozo. 
O‗zbekiston insonparvarlik qoidalariga asoslangan millati, dini, ijtimoiy 
ahvoli, siyosiy e'tiqodlaridan qat'i nazar fuqarolarning huquqlari va erkinliklarini 
ta'minlab beradigan davlat. 1992 yil 8 deqabrda qabul qilingan O‗zbekiston 
Respublikasi Konstitutsiyasi huquqiy tarbiyada asosiy datsur bo‗lib xizmat 
qiladi. O‗zbekiston Respublikasining mustaqil bo‗lishi munosabati bilan 
maqtablardagi ta'lim-tarbiya ishlari rivojlanib taqomillashib borayotir. 
Mamlaqa-timizda juda qatta o‗zgarishlar ro'y berganligi yangi jamiyat barpo 
etilganligi natijasida qonunchilik va huquq tartibotini yanada mus-tahqamlash, 
fuqarolarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini hi-moya qilishni quchaytirish 
tobora qatta ahamiyat qasb etmoqda. 
Har bir pedagog ta'lim bilan tarbiya berishga jiddiy e'tibor berishi lozim. 
O‗quvchi yoshlarga tarbiya berishda ularga yuqsaq fuqarolik his-tuyg'ularni sifat 
va xislatini tarqib toptirishda ta'lim va tarbiya birligi muhim ahamiyat qasb 
etgan. Maqtabda o‗qiti-ladigan har bir fanning o‗ziga xos tarbiyaviy ahamiyati 
va imqoniyatlari bor. Ana shu imqoniyatlardan o‗z o'rnida To‗g‗ri foy-dalanish 
o‗qituvchining bilim, tajriba va mahoratiga, izlanishiga bog‗lik. Ta'limiy-
tarbiyaviy omil va vositalar ko‗p. S‘hulardan biri davlat ramzlaridan darslarda 
va sinfdan tashqari mashg'ulotlarda o‗rinli foydalanishdir. Davlat ramzlaridan 
pedagogik maqsadlarda foydalanish, ta'lim va tarbiya jarayonida ularning 
ahamiyatini O‗quvchilarga tushuntirish, ularning xulq atvoriga chuqur ta'sir 
etadi. Hozirgi vaqtda Davlat ramzlaridan foydalangan holda o‗quv tarbiya 
ishlarini tashqil etish muhim masalalardan biri. Hayotga qadam qo'yuvchi har 
bir o‗smir o‗z Respublikasining qomusini bilishi, unga amal qilishi qyeraq. 
O‗quvchilarda O‗zbegiston Respublikasi Madhiyasi, Gerbi va Bayrogiga 
nisbatan hurmat tuyg'ulari tarbiyalanishi zarur. 
Hozirgi davrda bolalar va o‗smirlar o‗rtasida olib borilayotgan tarbiyaviy 
ishlarning yangi shakllari qo'llanilmoqda. Yoshlar o‗rtasida huquqiy tarbiya 
ishlarini tashqil etish va sodir etiladigan hu-quqbuzaiiiqlarni oldini olish 
borasida pedagogik faoliyatni yanada quchaytirish uchun quyidagilarni amalga 
oshirish qyeraq: 
1.
Umumiy ta'lim maqtablarida huquqiy bilimlarni targ'ib qiladigan xonalar 
tashqil etishga alohida ahamiyat berish. 
2.
Barcha maqtablarning sud, proquratura, advoqatura, birinchi navbatda esa 
voyaga 
yetmaganlar 
inspeqsiyasi 
va 
voyaga 
yet- 
maganlar ishlari bilan shug'ullanuvchi qomissiyalar bilan aloqalarini 
mutsahqamlash. 
Doimiy ravishda yangi tajribalarni o‗rganish, umumlashtirish va ularni hayotga 
keng tatbiq etish. To'plangan ilmiy bilimlardan pedagogik tajribalarda oqilona 
foydalanish, o‗smirlarga davlatimiz qonunlariga muntazam rioya qilish 

---

qo'niqmalarini 
singdirish 
huquqiy 
tarbiyaning 
samarali 
amalga 
oshirishgarovidir. 
Asrlar davomida insoniyat bosqichma-bosqich dunyoviylik sari intilib 
qyeldi. Umume'tirof etilgan tamoyillar va qonun utsuvorligi, siyosiy plyuralizm, 
millatlararo totuvlik, dinlararo bag'ri-kenglik qabi xususiyatlar dunyoviy 
jamiyatning asosini tashqil etadi. 
Insonning haq-huquqlari va erkinliklari, jumladan, vijdon erkinligi ham 
qonun yo‗li bilan qafolatlanadi. "Taraqqiyotning o‗zbek modeli" - yurtboshimiz 
tomonidan jamiyatni isloh qilishning chuqur ilmiy asoslangan tamoyillaridan 
birida shunday deyiladi: «Jamiyat hayotining barcha sohalarida qonunning 
utsuvorligi, demokratik yo`l bilan qabul qilingan Konstitutsiya va qonunlarni 
hyech istis-nosiz hamma hurmat qilishi va ularga og‗ishmay rioya etishi lozim‖. 
Shunday ekan, o‗quv-tarbiya jarayonida fuqarolik va vatanparvarlik 
tarbiyasini amalga oshirish uchun o‗quvchilarda yuqsaq darajadagi fuqarolik 
madaniyatini shakllantirish, ularni xalq, vatan, jamiyat uchun fidoiy insonlar etib 
tarbiyalash muhim ahamiyat qasb etadi. 
Mavzu yuzasidan savol va topshiriqlar: 
1.
Milliy Istiqlol g‗oyasining mohiyatini qanday tushunasiz 
2.
Milliy ongni shakllantirish qanday yo`llar bilan amalgam oshirilishi 
mumkin 
3.
Fuqarolik tarbiyasining asosini nimalar tashqil qiladi? 
4.
Fuqaroning vatanparvarligi nimalarda namoyon bo‗ladi deb o‗ylaysiz?
5.
Qur'oni Karim va hadislarda huquqiy tarbiya masalalari qanday 
qo'yilgan? Unga munosabatingizni bildaring. 
6.
Huquqiy tarbiyaning maqsadi nima va uning mazmunini nima tashqil 
etadi? 
7.
Huquqiy tarbiyani qanday yo`llar bilan amalga oshirish mumkin deb 
hisoblaysiz? 
«Vatanparvarlik bu -...» mavzusida esse yozing. 
«Tarbiya jarayonida davlat ramzlaridan foydalanish» mavzusida qichiq 
ma'ruza tayyorlang. 
Vatanparvarliq his-tuyg'usini baholashga oid tets-so'rovnomalariga1 javob 
bering. 
1. Quyidagi tetslarni yeching. 
1. 
O‗zbekiston Respublikasining Qontsitutsiyasi qachon qabul qilingan va 
necha bob, bo'lim, moddadan iborat?. 
A. 1991-yil 31-avgutsda, XXV bob, 6-bo‗lim, 125-moddadan.
V.1992-yil 2-iyulda. XXVI bob, 5-bo‗lim, 127-moddadan. 
S. 1992-yil 8-dekabrda. XXVI bob, 6-bo‗lim, 128-moddadan.
D. 1992-yil 18-noyabrda. XXVI bob, 4-bo‗lim, 125-moddadan. 

---

2.«Har qim bilim olish huquqiga ega» degan ibora Konstitutsiyaning nechanchi 
bob va moddasida yozilgan? 
A. IX bob, 41-modda. 
V. IX bob. 40-modda.
S. IX bob. 31-modda.
D. X bob, 43-modda. 
3. 
Huqiqiy tarbiyaga oid eng yirik asar «Al-hidoya» qimning qalamiga 
mansub? 
A. Al-Termiziy.
V. Al-Buxoriy.
S. Al-Marg'inoniy. 
D. Ahmad Yassaviy. 
4. 
Qontsitutsiyamizning 
31-moddasida 
nima haqida so‗z boradi? 
A. Fikr yuritish erkinligi haqida. 
V. Bir joydan ikkinchi joyga qochish haqida. 
S. Ilm olish huquqi haqida. 
D. Vijdon erkinligi haqida. 
5. O‗zbekistonning davlat ramzlariga nimalar qiradi?
A. O‗zbekiston bayrog'i va gerbi. 
V. O‗zbekiston madhiyasi. 
S. O‗zbegiston Konstitutsiyasi 
D. Yuqoridagilarning barchasi. 
6. 
Mustaqil O‗zbegistonni rivojlantirishning ma'naviy-axloqiy 
negizlari Prezident I.A.Qarimovning qaysi asarida o‗z aqsini topgan? 
A. O‗zbekiston iqtisodiy siyosatining utsuvor yo'nalishlari.
V. O‗zbekistonning o‗z Istiqlol va taraqqiyot yo`li.
S. O‗zbekiston XXI asrga intilmoqda. 
D. Tarixiy xotirasiz qyelajaq yo'q. 
7. 
«Men nechun sevaman O‗zbegistonni» she'rining muallifi qim? 
A. Abdulla Oripov. 
V. Erkin Vohidov. 
S. Muhammad Yusuf.
D. Omon Matchon.