Termiz davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti geografiya kafedrasi

7.Jahon biologik va Dunyo okeani resurslari
O’simlik resurslari madaniy va yovvoyi holda o’suvchi o’simliklardan iboratdir. Hozirgi vaqtda madaniy o’simliklarning turlari 6 mingga yetadi. Yovvoyi holda o’suvchi o’simliklar orasida o’rmon resurslarini hosil qiluvchi o’rmon o’simliklari ko’pchilikni tashkil etadi. O’simlik resurslari ham tuproq resurslari singari tugaydi, lekin tiklanadigan resurslar hisoblanadi. Ulardan ko’p xil maqsadlarda foydalaniladi. Jahon o’rmon resurslari ikkita ko’rsatkichi bilan egallagan maydoni (4 mlrd.ga) va yog’och zahirasi (350 mlrd m³) bilan ifodalanadi. Yog’ochdan qadim zamonlarda qurilish va ishlov berish materiali sifatida foydalanib kelinadi, yog’och hozir ham bunday ahamiyatini yo’qotgani yo’q. Hozirgi vaqtda ham yog’ochga talab oshib borayapti, dunyoda tayyorlanadigan yog’ochning 1|2 qismi shu maqsadlarga sarflanadi. Dehqonchilik paydo bo’lgan neolit davridan boshlab minglab yillar davomida o’rmonlar ekin ekish, yer ochish uchun yo’q qilindi. Faqat keyingi yuz yilda quruqlikdagi o’rmonlar ikki baravarga kamaydi. Tuproqlar yuvilib ketishining kuchayib ketishi va atmosferada kislorodning kamayishi o’rmonlarning yo’qolishi bilan bog’liqdir.
O’rmon resurslaridan foydalanish. Dunyodagi o’rmonlar juda katta masofaga cho’zilgan ikkita shimoliy va janubiy mintaqani hosil qiladi:
Shimoliy o’rmon mintaqasi mo’’tadil va qisman subtropik iqlim mintaqasida joylashgan. Dunyodagi butun o’rmon maydonining yarmi va yog’och zahirasining deyarli yarmi shu mintaqaga to’g’ri keladi. Asosiy o’rmon kesishishlari ayniqsa yog’ochi yaxshi sifatli igna bargli daraxtlarni kesish shu mintaqada olib boriladi. Daraxt kesish jadal olib borilayotgan bo’lsa ham o’rmonlarni tiklash va daraxt ekish ishlari tufayli (AQSh, Kanada, Finlandiya, Shvetsiyada) shimoliy mintaqada o’rmonlar maydoni kamayotgani yo’q. Biroq Rossiyada daraxt kesish uning o’sishiga qaraganda ko’proq bo’layapti.
Janubiy o’rmon mintaqasi asosan tropik va ekvatorial iqlim mintaqalarida joylashgan. Dunyodagi o’rmon maydonining yarmi va umumiy yog’och zahirasining 50 % idan ortig’i shu mintaqaga to’g’ri keladi. Ilgari yog’ochdan asosan o’tin sifatida foydalanilar edi, keyinga vaqtlarda esa yog’ochni Yaponiya, G’arbiy Yevropa va AQSh ga eksport qilish ko’p marta oshdi. Janubiy mintaqa o’rmonlariga bir qancha yuz yillar davomida o’rmonni yoqib yer ochish va ekstensiv yaylov chorvachiligi katta zarar yetkazadi. Bularning hammasi o’rmonlarning halokatli ravishda kamayishiga sabab bo’ladi.
Sernam doimiy yashil tropik o’rmonlar hozir ham 1 mlrd gektardan ortiq maydonni egallagan, ularning yarmidan ortig’i Lotin Amerikasida joylashgan. Biroq Lotin Amerikasi bilan Osiyo hoziroq shunday o’rmonlarining 40 % ini, Afrika 50 % ini yo’qotdi. Tropik o’rmonlarni saqlash yuzasidan BMT rahbarligida katta ishlar boshlangan.