Termiz davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti "geografiya" ta

Tabiiy boyliklar
Rossiya g'arbiy va sharqiy mintaqalar 
o'rtasida ularning taqsimlanishida nomutanosiblik bilan ajralib turadi. Ikkinchisi 
yoqilg'i-energetika resurslari, yog'och, rangli va qimmatbaho metallar rudalarining 
potentsial va o'rganilgan zaxiralarining asosiy qismini o'z ichiga oladi.
Mamlakatning Yevropa qismi resurslar, ayniqsa yoqilg‘i-energetika, Yevropa 
qismining janubi esa o‘rmon va suv resurslari bilan kam ta’minlangan. Ammo bu 
erda asosiy temir rudasi havzalari, boksitli rudalar zaxiralari, fosfat xom ashyosining 
ko'p konlari mavjud. Mamlakatda bozor munosabatlari o'rnatilmoqda. Ko'pgina 
korxonalarning tez tijorat muvaffaqiyatiga intilishi mineral resurslardan behuda 

---

foydalanishni kuchaytirdi. Bunday sharoitda tabiiy resurslardan oqilona foydalanish 
g‘oya va tamoyillarini hayotga tatbiq etish muhim ahamiyatga ega. 
Mineral resurslar 
Mineral ostida 
xom ashyolar
(mineral resurslar) - geologik-qidiruv ishlari natijasida 
yer tubida aniqlangan va sanoatda foydalanish uchun mavjud foydali qazilmalar 
majmuasi. Mineral resurslar tabiiy resurslarning qayta tiklanmaydigan turlaridir. 
Yer qaʼridan qazib olingan mineral xomashyo va uni qayta ishlash mahsulotlari 
energiyaning mutlaq koʻp qismini, ogʻir sanoat ishlab chiqarishining 90 foizini, 
barcha isteʼmol tovarlarining qariyb beshdan bir qismini taʼminlaydi. 
Mineral resurslar sanoat salohiyatining mineral-xomashyo bazasi bo'lib, 
mamlakatning iqtisodiy va mudofaa xavfsizligini ta'minlaydi. Mineral xom ashyo va 
ularni qazib olish va keyinchalik qayta ishlash natijasida olingan mineral xom ashyo 
Rossiya eksportining asosiy qismini tashkil qiladi. Mineral xomashyo eksporti 
Rossiyaga tashqi savdodan tushgan valyuta tushumining qariyb 40 foizini, shu 
jumladan, uchdan bir qismi mineral yoqilg'i-energetika resurslaridan kelib tushdi. 
Metall, neft mahsulotlari eksporti, elektr energiyasi va foydali qazilmalarni qayta 
ishlash bilan bog‘liq boshqa tovarlarni sotishni hisobga olsak, bu ko‘rsatkich 
mamlakat eksportining uchdan ikki qismini tashkil etadi. 
Rossiyada foydali qazilmalarni qidirish va qazib olish bilan bog'liq korxonalar va 
tashkilotlarning ulushi yalpi ichki mahsulotning (YaIM) qariyb 10% ni, issiqlik va 
atom energiyasini va mineral xom ashyoni birlamchi qayta ishlashni hisobga olgan 
holda - deyarli 20% ni tashkil qiladi. mamlakat yalpi ichki mahsuloti. Birinchi holda, 
tegishli tarmoqlarda 1,5 millionga yaqin, qayta ishlash faoliyatini hisobga olgan 
holda 3 millionga yaqin kishi band. 
Mamlakat sanoat tarmoqlarining (qora va rangli metallurgiya, energetika, yoqilgʻi, 
kimyo, qurilish) mineral-xom ashyo bazasi aniqlangan va dastlabki hisoblangan 
zahiralarga ega boʻlgan konlar yigʻindisidir. O‘rganilayotgan zaxiralar - geologik-
qidiruv ishlari kompleksi natijasida yer qa’rida aniqlangan va to‘liq hajmda 
hisoblangan, ularni o‘zlashtirish, loyihalash va tog‘-kon korxonasini qurish 

---

maqsadga muvofiqligini iqtisodiy baholash uchun yetarli bo‘lgan foydali qazilmalar 
zaxiralari. Dastlabki hisoblangan zahiralarga bir martalik ishlov berish yo‘li bilan 
aniqlangan va tasdiqlangan zahiralarni hisoblashda foydalaniladigan parametrlarni 
geologik asoslangan interpolyatsiya qilish yo‘li bilan hisoblangan foydali qazilmalar 
zaxiralari kiradi. Ular tasdiqlangan zahiralarni ko'paytirish uchun asosiy zaxira 
hisoblanadi. 
Mamlakatda yaratilgan mineral-xom ashyo bazasi jahon mineral-xomashyo 
majmuasida muhim o‘rin tutadi. Rossiyada 20 mingga yaqin foydali qazilma konlari 
topilgan va o'rganilgan, ularning uchdan biridan ko'prog'i sanoatda o'zlashtirildi. 
Katta va noyob konlar (taxminan 5%) zaxiralarning deyarli 70% ni o'z ichiga oladi 
va mineral xom ashyo qazib olishning 50% ni ta'minlaydi. Rossiya konlarida 
dunyodagi tasdiqlangan neft zaxiralarining 10% dan ortig'i, uchdan bir qismi gaz, 
11% ko'mir, 26% -