Termiz davlat universiteti sport boshqaruvi kafedrasi jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi

Turli malakadagi sportchilar (18-20 yoshdagi erkaklar) tanasining yuqori tezlikda 400 m masofani o‘tishdagi holatida

Nima sababdan ko‘rsatilgan masofani XTSU kamroq tayyorgarlik ko‘rgan sportchiga nisbatan tezroq bosib o‘tdi, degan savol tug‘iladi. Buni birinchi navbatda uning tanasining yuqori funksional imkoniyatlari bilan tushuntirish mumkin.
Yugurgandan keyin XTSU yurak urishi minutiga 210 ga, 3 razryad sportchisiniki esa 180, nafas olish nisbati minutiga 120 l va 75 ga teng bo‘ladi, yuksak malakali sportchining qon aylanish hajmi 30 l bo‘lgan bo‘lsa, ixtisosligi pastroq sportchiniki bori yo‘g‘i 20% bo‘ladi, ham kislorod iste’mol qilish farqi minutiga 20 ml/kg qabilida belgilanadi.
Bejiz emaski, tananing yuqori jismoniy ish qobiliyatini ta’minlovchi asosiy a’zolarining bunday imkoniyati masofani yuqori tezlikda yugurib o‘tishga yo‘l ochadi.
To‘qimaning sodda chizmasi
Hozirda to‘qima tushunchasi bu tarkibiy oqsillardan iborat bo‘lgan yarim qattiq suyak, ko‘pchilik “naychali”, maxsus turli xildagi oddiy va murakkab molekulasi suyuqliklar aylanib yuradigan murakkab tarkibdan iborat. Undan modda-quvvatli, hamda axborot aloqalari amalga oshiriladi.
To‘qimalar faoliyati ko‘pincha kimyoviy reaksiyalar bilan bog‘liq, ularning har biri o‘zining oqsil-fermenti ta’siri ostida kechadi. Oqsillar RNK namunalari qoliplar bo‘yicha ribosomalarda sintezlanadi (hosil bo‘ladi) ular DNKdagi bir gendan nusxa olish yo‘li bilan hosil qilinadi.
Genlarda to‘qimalar faoliyati jarayonini boshqaruvchi maxsus yo‘riqnomalar va turli oqsillarning namunalari mavjud.
Mushak tolalarining (to‘qimalarining) bir qisqarish kuchi uch omil bilan belgilanadi:
- kuchli tashqi qo‘zg‘atuvchi
- avval “sarflangan” ferment og‘irligi
- “ta’minlovchi” tarkiblar berayotgan kuchning mavjudligi.
Bioximiklar oqsillarni oddiy molekulalarga bir xildagi tezlik bilan parchalanishini aniqladilar. Uning kattaligi “yarim parchalanish davri” sifatida belgilanadi.
Yuqorida aytganimizdek yangi oqsil “ishchi elementlardan” “talaba bo‘lganda” ribosomalarda hosil bo‘ladi. Oqsil fermentining har bir molekulasi qanchalik tarang ishlasa, yangisini paydo bo‘lishga extiyoj shunchalik kuchli bo‘ladi. Bu holatda yangi oqsilni paydo bo‘lishi uni parchalanishidan o‘zib ketadi, bu oqsil ferment og‘irligini ortishiga, shuningdek to‘qima vazifasining kuchayishiga olib keladi. Oqsil hosil bo‘lishiga ehtiyoj kamayganda esa, oqsil parchalanishi uning hosil bo‘lishidan o‘zib ketish holati yuz beradi.
Birinchi holatda biz mahoratning ortishi, ancha yuqori og‘irlikka moslashish jarayonini kuzatgan bo‘lsak, ikkinchi holatda mahoratni moslashishni susayishini kuzatamiz.