Термиз давлат Университети Педагогика факулътети Психология таълим йўналиши битирувчиси Нормуродов Ғайратнинг “Тадбиркорлик фаолияти хусуси

 
II bob yuzasidan xulosa: 
Bitiruv malakaviy ishimizning II-bobida “Maktabgacha yoshdagi bolalarda atrof-
olam bilan tanishtirish mashg‘ulotlarining ahamiyati” bo‘lib, bunda Tevarak-atrof 
bilan tanishtirish jarayonida makgabgacha katta yoshdagi bolalarning nutqini o‘stirish 
usullari, bolalarning tevarak-atrofni kuzatib borishi natijasida talaffuzi ham ijobiy 
tomonga o‘zgara boshlashi, tovushlarni to‘g‘ri talaffuz qila boshlash, jumlalar 
mazmuni kengaya borishi, grammatik tomondan gapni to‘g‘ri tuza boshlashlari, 
lug‘at boyligi ham ortib borishi haqida ma’lumotlar keltirilgan. Maktabgacha katta 
yoshdagi bolalar nutq madaniyatini o‘sishida oilaning o‘rni, ota-onalar avvalambor, 
bolalarining nutq madaniyatini nazorat qilib borishlari, bolalari nutqqa jiddiy e’tibor 
berishlari, muloqotda nutq etiket qoidalariga rioya qilishlari, bola nutqini 
takomillashtirishni to‘g‘ri yo‘lga qo‘yishlari kerakligi keng yoritib o‘tilgan. 

---

47 
3-BOB. TAJRIBANI TASHKIL ETISH VA NATIJALAR TAXLILI. 
 
3.1. MAKTABGACHA KATTA YOSHDAGI BOLALARNING TEVARAK-
ATROFNI BILISHDA NUTQINI RIVOJLANTIRISH USULLARINI 
O’RGANISH
 
Maktabgacha ta’lim muassasasining tajriba guruhi qilib tanlangan katta guruh 
(5-6 yoshli) tarbiyalanuvchilarida maktabgacha yoshdagi bolalar nutqini o‘stirishda 
tevarak-atrof bilan tanishtirish ishlari olib borildi. 
Maktabgacha katta yoshdagi bolalarni atrof-olam bilan tanishtirish darajalarini 
aniqlash maqsadida Surxondaryo viloyati, Termiz shahar Maktabgacha ta’lim 
bo’limiga qarashli 23 - Maktabgacha ta’lim muassasasi katta guruhi (5-6 yoshli) 
tarbiyalanuvchilarida atrof-olam haqidagi tasavvurlarini shakllanganlik darajasini 
aniqlashga oid kuzatish ishlari turli xil mashg‘ulotlar jarayonida olib borildi.
Ma’lumki, pedagogik texnologiya deganda o‘quv- tarbiya jarayonini oldindan 
ma’lum tizimda uzviy loyihalash, ma’lum pedagogik tizimning hayotda amalga 
oshiriladigan loyihasi, qurilishi degan ma’no tushuniladi. Shu nuqtai nazardan 
qaraganda maktabgacha katta yoshdagi bolalarda nutqni rivojlantirish ham ma’lum 
pedagogik tizimning loyihasidir. YA’ni bolalarda nutqni rivojlantirish maqsadi, 
mazmuni, tarbiya metodlari, shakllari va vositalari ifodalangan bir butun tizim 
texnologiyasidir. Biz hozirgi davr talabi darajasida maktabgacha katta yoshdagi 
bolalar nutqini o‘stirishning bir butun tizimi, mazmuni, o‘ziga xos xususiyatlarini 
aniqladiq hamda eng yangi talablar darajasida uni amalga oshirish metodlari, 
shakllari va vositalari texnologiyasini ishlab chiqdik. 
Nutqda eng muhim metod bu dialogik nutq ya’ni bolalar bilan so‘zlashishdir. 
So‘zlashish og‘zaki nutqning eng oddiy shakli bo‘lib, unda bola o‘zini tutishi, ko‘z 

---

48 
qarashi, hatti-harakati, ovozining past-balandligi, tezligi kabi turli holatlar hisobga 
olinadi. So‘zlashish — dialogik nutq asosan, kattalar yordamida amalga oshiriladi va 
u ayniqsa, tevarak-atrofni bilish jarayonida yaxshi natijalar beradi. Jumladan, jamoat 
joylarida, ko‘pchilik o‘rtasida nutq madaniyatiga rioya etishga e’tibor qaratiladi. 
Bunda bir-birining nutqini to‘ldirib borish, tuzatishlar kiritish, so‘rash, so‘rab 
bilib olish dialogik nutqda o‘rgatishning usullari sanaladi. 
Ma’lumki, muloqot ikki shaklda erkin va maxsus tayyorlangan 
mashg‘ulotlarda amalga oshiriladi. Kundalik hayot va taassurotlar asosida 
uyushtiriladigan muloqot erkin muloqot bo‘lib, yo‘l-yo‘lakay o‘tkazilsa-da, bola 
nutqining ifodali bo‘lishiga yordam beradi, ularda jumlalarni grammatik jihatdan 
to‘g‘ri tuzish malakalarining paydo bo‘lishiga, so‘z zaxirasining boyishiga olib 
keladi. Shu bilan nutq malakasining o‘zlashtirilishiga zamin bo‘ladi. Bolalarda 
ko‘proq guruh bilan qilingan sayrlarda tevarak-atrofni kuzatib, tarbiyachisi va 
do‘stlari bilan so‘zlashadi, uyda esa oila-a’zolari bilan muloqot natijasida nutqi 
shakllana boradi. Maxsus tayyorlanadigan muloqotlar esa dastur asosida muayyan 
mavzular bo‘yicha uyushtiriladi. Masalan, maxsus tayyorlangan suhbatlar 
quyidagicha tuziladi: dastlab mavzu belgilanadi, uning maqsadi, vositalari aniqlanadi, 
savollar tuziladi. Lekin bularning har biri—Nimaga? Nima uchun? Nimadan? 
Qanday qilib? kabi izlanuvchi va muammoli savollar tarzida bo‘lishi zarur. Shu bilan 
birga, savollar umumlashtiruvchi xarakter kasb etishi ham mumkin. Bunda muloqot 
mashg‘uloti suhbat, muqaddima, asosiy qism va xulosadan iborat bo‘ladi. 
≪