Термиз давлат Университети Педагогика факулътети Психология таълим йўналиши битирувчиси Нормуродов Ғайратнинг “Тадбиркорлик фаолияти хусуси

Nutqni rivojlantirishga oid tevarak-atrof manbalari 
1.
Hayvonot va o‘simliklar dunyosi 
2.
Inson mehnatiga oid qurollari va texnika vositalari 
3.
Tevarak-atrofdagi narsa, predmetlar 
4.
O‘yinchoqlar, suratlar va badiiy asarlar 
5.
Xalq ho‘jaligi tarmoqlari (binolar, inshootlar, tarixiy joylar) 
6.
Tevarak-atrofda kechadigan voqea-hodisalar 
Tevarak-atrofni o‘rganishda (tarbiyachilar yoki ota-onalar tomonidan) bolalar 
shunchaki kuzatmasliklari, balki predmetlarni ularning qismlari, elementlarini ko‘rib, 
jarayonlar, hodisalarni idrok eta borib, ular to‘g‘risida mulohaza yuritishlari ham 
lozim. Bunga erishish uchun tarbiyachi oldiga qiyoslash, taqqoslash, ajratish, 
umumlashtirish, taqlid qilish va boshqa shu kabi usullardan foydalanish vazifasi 
qo‘yiladi. Bundan tashqari, o‘rganish jarayonida) maktabgacha katta yoshdagi 
bolalarni mehnatning ular uchun qulay bo‘lgan turlari (ariqchalarni tozalash, daraxtlar 
tagini yumshatish, gullarni parvarish qilish)ga jalb qilish muhimdir. Bunday 
yondashuv shu bilan bog‘liqki, inson biron narsani o‘z qo‘li bilan bajarsa, uni 
ko‘proq va to‘laroq esda saqlaydi. Mazkur usul bilan maktabgacha katta yoshdagi 
bolalarning bog‘lanishli nutqidagi kamchiliklar narsa-predmetlarning nomlarini 
so‘zma-so‘z va eslash orqali to‘ldiriladi. Maktabgacha katta yoshdagi bolalar nutqini 
rivojlantirish ko‘p jihatdan qo‘yidagi narsalarning to‘g‘ri hal etilishiga bog‘liq: 

---

21 
— nutdni rivojlantirishga doir didaktik materiallar (tarbiyachi va ota-onalarning 
ma’lum maqsadga qaratilgan nutq, bolalarga o‘qib yoki aytib beriladigan ertaklar, 
qo‘shiqlar, hikoyalar); 
— ta’limning didaktik materiallarni o‘zlashtirish uchun foydalaniladigan metod va 
usullari; 
— ta’limni tashkil etish (tevarak-atrof obyektlarini saralash, shunga bogliq nutq 
o‘stirishni rejalashtirish); 
— o‘quv materialining mazmuni, uni o‘rganishning ayrim usullari hamda ularga 
tegishli tamoyillarga tayanib, tarbiyachi nutq o‘stirish bilan bog‘liq bo‘lgan barcha 
ishlarni rejalashtirmog‘i zarur. Biz ayni muammoga oid tadqiqot ishlari olib borish 
jarayonida nutq o‘stirish borasida quyidagi didaktik tamoyillarga tayanib ish ko‘rish 
yaxshi natija beradi degan xulosaga keldik. 
- nutq organlari hamda qo‘lni o‘rgatish uchun nutq materialini tushunish; 
— nutq ahamiyatini tushunish hamda leksik va grammatik ko‘nikmalarni 
rivojlantirish; 
nutq ifodaliligini baholash. Buning uchun maktabgacha yoshdagi katta bolalarda 
muayyan hissiyotni rivojlantiradigan didaktik materiallarni tanlash maqsadga 
muvofiqdir; 
— ona tiliga muhabbat tuyg‘usini rivojlantirish tamoyili (bu o‘rinda bolalarga, 
xususan, nutqqa ona tili faktlarini qo‘llash an’anasini o‘zlashtirish bo‘yicha ta’limni 
tashkil etish nazarda tutiladi); 
— muayyan mavzuga oid yozma nutqqa og‘zaki nutq bilan qiyoslash; 
— nutqning asta-sekin boyib borishi. 

---

22