Термиз давлат Университети Педагогика факулътети Психология таълим йўналиши битирувчиси Нормуродов Ғайратнинг “Тадбиркорлик фаолияти хусуси

Nutqni rivojlantirishga oid tevarak-atrof manbalari

1. 
   Hayvonot va o‘simliklar dunyosi
   
2. 
   Inson mehnatiga oid qurollari va texnika vositalari
   
3. 
   Tevarak-atrofdagi narsa, predmetlar
   
4. 
   O‘yinchoqlar, suratlar va badiiy asarlar
   
5. 
   Xalq ho‘jaligi tarmoqlari (binolar, inshootlar, tarixiy joylar)
   
6. 
   Tevarak-atrofda kechadigan voqea-hodisalar
   

Tevarak-atrofni o‘rganishda (tarbiyachilar yoki ota-onalar tomonidan) bolalar shunchaki kuzatmasliklari, balki predmetlarni ularning qismlari, elementlarini ko‘rib, jarayonlar, hodisalarni idrok eta borib, ular to‘g‘risida mulohaza yuritishlari ham lozim. Bunga erishish uchun tarbiyachi oldiga qiyoslash, taqqoslash, ajratish, umumlashtirish, taqlid qilish va boshqa shu kabi usullardan foydalanish vazifasi qo‘yiladi. Bundan tashqari, o‘rganish jarayonida) maktabgacha katta yoshdagi bolalarni mehnatning ular uchun qulay bo‘lgan turlari (ariqchalarni tozalash, daraxtlar tagini yumshatish, gullarni parvarish qilish)ga jalb qilish muhimdir. Bunday yondashuv shu bilan bog‘liqki, inson biron narsani o‘z qo‘li bilan bajarsa, uni ko‘proq va to‘laroq esda saqlaydi. Mazkur usul bilan maktabgacha katta yoshdagi bolalarning bog‘lanishli nutqidagi kamchiliklar narsa-predmetlarning nomlarini so‘zma-so‘z va eslash orqali to‘ldiriladi. Maktabgacha katta yoshdagi bolalar nutqini rivojlantirish ko‘p jihatdan qo‘yidagi narsalarning to‘g‘ri hal etilishiga bog‘liq:

• 
  nutdni rivojlantirishga doir didaktik materiallar (tarbiyachi va ota-onalarning ma’lum maqsadga qaratilgan nutq, bolalarga o‘qib yoki aytib beriladigan ertaklar, qo‘shiqlar, hikoyalar);
  
• 
  ta’limning didaktik materiallarni o‘zlashtirish uchun foydalaniladigan metod va usullari;
  
• 
  ta’limni tashkil etish (tevarak-atrof obyektlarini saralash, shunga bogliq nutq o‘stirishni rejalashtirish);
  
• 
  o‘quv materialining mazmuni, uni o‘rganishning ayrim usullari hamda ularga tegishli tamoyillarga tayanib, tarbiyachi nutq o‘stirish bilan bog‘liq bo‘lgan barcha ishlarni rejalashtirmog‘i zarur. Biz ayni muammoga oid tadqiqot ishlari olib borish jarayonida nutq o‘stirish borasida quyidagi didaktik tamoyillarga tayanib ish ko‘rish yaxshi natija beradi degan xulosaga keldik.
  

• 
  nutq organlari hamda qo‘lni o‘rgatish uchun nutq materialini tushunish;
  

• 
  nutq ahamiyatini tushunish hamda leksik va grammatik ko‘nikmalarni rivojlantirish;
  

nutq ifodaliligini baholash. Buning uchun maktabgacha yoshdagi katta bolalarda muayyan hissiyotni rivojlantiradigan didaktik materiallarni tanlash maqsadga muvofiqdir;

• 
  ona tiliga muhabbat tuyg‘usini rivojlantirish tamoyili (bu o‘rinda bolalarga, xususan, nutqqa ona tili faktlarini qo‘llash an’anasini o‘zlashtirish bo‘yicha ta’limni tashkil etish nazarda tutiladi);
  
• 
  muayyan mavzuga oid yozma nutqqa og‘zaki nutq bilan qiyoslash;
  
• 
  nutqning asta-sekin boyib borishi.
  

I bob yuzasidan xulosa:
Bitiruv malakaviy ishimizning I bobi “Maktabgacha yoshdagi bolalarda nutq rivojlanishining pedagogik asoslari” deb nomlanib, unda bolalar nutqini o‘stirishda tevarak-atrof bilan tanishtirishning ahamiyati, maktabgacha yoshdagi bolalar nutqini o‘stirishni ta’minlaydigan omillar ya’ni nutq o‘stirishni ta’minlaydigan omillar maktabgacha katta yoshdagi bolalarning yosh xususiyatlari, nutqni rivojlantirishning o‘sib boruvchi salohiyati, so‘z zahirasi keng yoritilgan.

2.