Termiz davlat universiteti biologiya kafedrasi

I-BOB. O’SIMLIK HUJAYRASINING FIZIOLOGIYASI

Yashil o’simliklar har xil organlar yig’indisidan iborat bo’lib, bu organlar o’z navbatida to’qimalar va hujayralar birlashuvidan tuzilgan. Yuksak tuzilishga ega bo’lgan har bir o’simlik organizmi murakkab sistema sifatida bir-biri bilan uzviy ravishda aloqada bo’lgan organlar va funksiyalar yig’indisidan iboratdir. Bu birlikning asosini hujayralar tashkil etadi.Shakllangan mustaqil yadroga ega bo’lgan o’simliklar - eukariot organizmlar deb ataladi. Ko’p hujayralik organizmlarda har bir to’qimani tashkil etuvchi hujayrada modda almashinuv jarayonining ma’lum bir funktsiyalari bajariladi. Shuning uchun ham ko’p hujayrali organizmlar, hujayralar yig’indisidangina iborat bo’lib qolmay, balki butun bir organizmni tashkil etuvchi to’qima va organlar yig’indisidan iboratdir. Ular funktsiyalarining o’zaro bog’liqligi natijasida umumiy metabolitik jarayon ro’yobga keladi.

1. Laboratoriya ishi. Traube “sun’iy hujayrasini” hosil qilish va suvning

o’tishini kuzatish.
Kerakli reaktiv va asboblar: 0,25N li CuSO₄ eritmasi, 1N li K₄Fe(CN)₆ eritmasi, K₄Fe(CN)₆ tuzining kristali, kimyoviy stakanlar, probirka, pipetka, shtativ.
Ma’lumki, o’simlik hujayrasining tashqi qismi, qattiq hujayra qobig’i bilan o’ralgan bo’ladi. Hujayra qobig’i, hujayraga mexanik tayanch bo’libgina qolmasdan balki u,protoplazmatik membranani ichki bosimdan himoya qiladi va bundan tashqari muhitdan moddalarning hujayraga kirish jarayonida ham qatnashadi.
Hujayraga suv va suvda erigan moddalarning kirishi hujayra shirasidagi moddalarning konsentratsiyasiga bog’liq bo’ladi, ya’ni shira konsentratsiyasi qancha yuqori bo’lsa, uning osmotik bosimi ham shuncha yuqori bo’ladi.
Hujayra qobig’idan keyin keladigan qism membrana qavati deb ataladi. Hujayra membranasi yarim, chala va tanlab o’tkazish xususiyatlariga ega, ya’ni bu qavatdan suv tez va oson o’tadi, suvda erigan moddalar esa nisbatan sekin va qiyin o’tadi.
O’simlik hujayrasining yarim o’tkazuvchanlik xususiyatiga ega ekanligini, ya’ni suvning tez va oson o’tishligini, suvda erigan moddalarning esa sekin o’tishligini Traube sun’iy hujayrasi misolida ko’riladi.