Termiz davlat universiteti biologiya kafedrasi

Ishning maqsadi. Talabalarga o’simliklar novdasining suv shimish tezligini potometrda aniqlashni tushuntirish va kuzatish.
Asbob va reaktivlar. O’simlik novdasi, potometr, qaynatilgan sovuq suv, qaychi, tarozi, lineyka.
Ishni bajarish tartibi. Bu mashg’ulotni o’tkazish uchun 500 ml hajmli silindrga qaynatilgan sovuq suv to’ldiriladi. Silindr og’ziga mos kelgan kauchuk tiqinda ikkita teshik teshilib, ularning biriga o’simlik novdasi, ikkinchisiga egri shisha nay o’rnatiladi. Nayga millimetrli qog’oz ham yopishtiriladi. O’simlik novdasi tiqinga o’rnatilgandan so’ng silindr shu tiqin bilan mahkam berkitiladi. Silindrdagi ortiqcha suv tiqin yonidan va egri nay orqali siqib chiqariladi. Tiqin bilan silindrdagi suv sathi orasida havo pufakchalari bo’lmasligi shart. Tiqin orqali suv bug’lanmasligi uchun uning aylanasiga vazelin surkaladi. Egri nay ichidagi suvning sathi (millimetrli qog’oz) ga belgi qo’yilib, tajriba boshlangan vaqt yozib qo’yiladi. Oradan 30 minut o’tgach, shimilgan suv miqdori aniqlanadi (8-rasm). Buning uchun avvalo nay yuzasini S=πr² formuladan topish kerak. Shimilgan suv miqdori (P) ni aniqlash uchun yuqoridagi formula bo’yicha hosil qilingan son nay ichidagi kamaygan suvning balandligi (h) ga ko’paytiriladi. Buning uchun quyidagi formuladan foydalaniladi:

P=S·h

Barglarning umumiy sathini topish uchun 200 yoki 400 sm² sathli qog’oz tarozida tortilib, vazni aniqlanadi. So’ngra o’sha qog’ozning sifatiga mos keladigan ikkinchi qog’oz olib, novdadagi hamma barglarning shakli shu qog’ozga alohida-alohida chizib chiqiladi. Qog’ozga tushirilgan barg shakllari qaychi bilan qirqib olinib, ularning umumiy vazni aniqlanadi. Hosil qilingan sonlarga asoslanib, barglarning umumiy sathi topiladi. Masalan, 400 sm² qog’ozning vazni 0,5 gr, barglarning shakli chizilgan qog’ozning vazni 0,8 gr deb faraz qilaylik. Bunda quyidagicha proportsiya tuziladi:

400-0,5 0,8 x 400 320

x-0,8 –––––––– = –––– =640 cm² 0,5 0,5