Termiz davlat universiteti biologiya kafedrasi

6-rasm. O’simlik to’qimasida shimish kuchini aniqlashda qo’llanadigan moslama.

So’ngra sabzi suvdan olinadi va undagi chuqurcha yangi tayyorlangan olcha yoki saxaroza qiyomi bilan to’lg’iziladi. Chuqurcha og’zi, ingichka o’lchovli shisha naycha o’rnatilgan tiqin bilan zich qilib berkitiladi. Tiqinni berkitayotganda qiyom bilan tiqin o’rtasida va naychada havo pufakchalarini qoldirmaslikka harakat qilish kerak. Bu ishlarni amalga oshirib bo’lgach, ildiz meva stakandagi suvga tushiriladi. Ildiz mevani stakanga tushirganda, uning og’ziga berkitilgan naycha o’rnatilgan tiqin suvga botib qolmasligi kerak, ya’ni suv satxi tiqindan 1-1,5 sm pastda tursa maqsadga muvofiq bo’ladi.
Shu usulda suvga tushirilgan ildiz meva 40-60 daqiqa davomida stakanda saqlanadi. Shu vaqt ichida o’simlik to’qimasi bilan eritma o’rtasida osmotik jarayon sodir bo’lib, natijada to’qima tarkibidagi suv, chuqurchadagi eritmaga o’tadi. To’qima (ildiz meva) esa, o’z navbatida yo’qotgan suv o’rnini to’ldirish uchun tashqaridan suv tortib ola boshlaydi. Tashqaridan suvning to’qima orqali o’tishi, chuqurchaga solingan qiyom konsentratsiyasiga bog’liq bo’ladi, ya’ni konsentratsiyasi qancha yuqori bo’lsa, suvning ildiz meva orqali o’tishi ham shuncha kuchli bo’ladi. Suvning qiyom tomonga o’tishi qancha ko’p bo’lsa,
uning hajmi ham shuncha kengayadi. Qiyom hajmining ortishi, naycha bo’ylab uning ko’tarilishiga olib keladi.
Agar shu tajriba o’lik to’qimalarda olib borilsa, yuqoridagi osmotik hodisa kuzatilmaydi. Chunki, osmotik hodisa va shu tufayli sodir bo’ladigan osmotik bosim, faqat yarim o’tkazuvchanlik xususiyatiga ega bo’lgan tirik hujayralarda kuzatiladi.

Vazifa:

1. 
   Tajribadan olingan natijalar daftarga yozib olinadi.
   

7-Laboratoriya ishi. Hujayraga moddalarning o’tishi va unda to’planishi.

Kerakli asbob va reaktivlar. 1,2 % li kraxmal eritmasi, yod eritmasi, sellofan qog’ozi, kimyoviy stakan, shisha tayoqcha, pichoq, ip.
Ma’lumki, o’simliklarga suv va suvda erigan moddalar hujayra membranasi orqali o’tadi. O’simliklarning hujayra membranasi yarim o’tkazuvchanlik xususiyatiga ega, ya’ni bir xil moddalarni tez va oson o’tkazadi, bir xillarini esa, aksincha juda sekin va qiyinroq o’tkazadi. Mana shu fikrimizni quyidagi tajribada ko’rib chiqamiz.