Termiz davlat universiteti amaliy matematika kafedrasi

Kompyuter tarmoqlarida himoyani ta’minlash usullari

Kompyuter tarmoqlarida axborotni himoyalash deb foydalanuvchilarni ruxsatsiz tarmoq, elementlari va zaxiralariga egalik kilishni man etishdagi texnik, dasturiy va kriptografik usul va vositalar, xamda tashkiliy tadbirlarga aytiladi.

Usullar
Tuskin- lik		Egalik ni		Nikob- lash			Tartib- lash		Majb ur-lash		Unda – mok

Bevosita telekommunikatsiya kanallarida axborot xavfsizligini ta’minlash usul va vositalarini kuyidagicha tasniflash mumkin

Yukorida keltirilgan usullarni kuyidagicha ta’riflash kabul kilingan.

Tuskinlik apparatlarga, malumot tashuvchilarga va boshkalarga kirishga fizikaviy usullar bilan karshilik kursatish deb aytiladi.
Egalikni boshkarish — tizim zaxiralari bilan ishlashni tartibga solish usulidir. Ushbu usul kuyidagi funksiyalardan iborat:

• 
  tizimning xar bir ob’ektini, elementini ndentifikatsiyalash, masalan, foydalanuvchilarni;
  
• 
  identifikatsiya buyicha ob’ektni yoki sub’ektni xakikiy, asl ekanligini aniklash;
  
• 
  vakolatlarni tekshirish, ya’ni tanlangan ish tartibi buyicha (reglament) xafga kunini, kunlik soatni, talab kilinadigan zaxiralarni kullash mumkinligini tekshirish;
  
• 
  kabul kilingan reglament buyicha ishlash sharoitlarini yaratish va ishlashga ruxsat berish;
  
• 
  himoyalangan zaxiralarga kilingan murojaatlarni kayd kilish;
  
• 
  ruxsatsiz xarakatlarga javob berish, masalan, signal berish, uchirib kuyish surovnomani bajarishdan voz kechish va boshkalar.
  

Nikoblash – ma’lumotlarni ukib olishni kiyinlashtirish maksadida ularni kriptografiya orkali kodlash.
Tartiblash — ma’lumotlar bilan ishlashda shunday shart-sharoitlar yaratiladiki, ruxsatsiz tizimga kirib olish extimoli kamaytiriladi.
Majburlash – kabul kilingan koidalarga asosan ma’lumotlarni kayta ishlash, aks xolda foydalanuvchilar moddiy, ma’muriy va jinoiy jazolanadilar.
Undamok — axlokiy va odobiy koidalarga binoan kabul kilingan tartiblarni bajarishga yunaltirilgan.
Yukorida keltirilgan usullarni amalga oshirishda kuyidagicha tasniflangan vositalarni tadbik etishadi.
Rasmiy vositalar — shaxslarni ishtirokisiz axborotlarni himoyalash funksiyalarini bajaradigan vositalardir