|
* Темур тузуклари. Тошкент. 1991, 82-83 бетлар.
* Қаранг. Ҳерман Вамбери. «Бухоро ѐхуд Моварауннахр тарихи».
Тошкент, 1990, 35-бет.
ўзлаштирган зукко аллома, инсоний руҳиятни давлатчилик сиѐсатига
уйғунлаштира олган кучли ирода ва табиий талантга эга бўлган
Соҳибқирон эканлигидан далолат беради. Бу қобилият ўғли Шоҳруҳ
Мирзода, невараси Улуғбек Мирзода ва бошқа темурийлар сиѐсий
фаолиятида ўз ифодасини топганлиги темурийлар давлатчилик
салоҳиятининг давлатчилик тарихига таъсир этиб салмоқли, маънавий из қолдирилишига сабаб бўлганлигидадир.
Амир Темур ва темурзодалар – Шоҳруҳ Мирзо, Улуғбек Мирзо ва
бошқа темурийлар давлатчилигининг ўзига хос моҳияти диний Исломий
тасаввуф тамойиллар, дунѐвий сиѐсий қонуний салоҳият ўзаро
уйғунлашиб қудратли салтанатга айланганлиги бу давлатнинг адолатли ижтимоий-иқтисодий сиѐсатни амалга ошириш, турмушга тадбиқ этишида ҳам ўз ифодасини топганлигидадир ва жаҳон цивилизациясига таъсир этганлигидадир.
Диний тасаввуфчиликни мустаҳкамлашга, социал адолатни
ўрнатишга асосланган Амир Темур давлати ва унинг бутун маъмурияти адолатли ҳуқм юритиш, деҳқонларга шафқат билан қараши, савдони ҳимоя қилишлари қонуний одат бўлиб қолган эди. Ҳатто қўшинлар,
44
уларнинг маъмурияти ҳам аҳолини озиқ-овқат билан таъминлаш зарур эди*..
Маъмурий давлат амалдорлари ҳамма вақт давлат ишларида аҳоли билан ниҳоятда хуш муомала, юмшоқ алоқа ва муносабатда бўлишлиги шарт қилиб қўйилган эди. Амир Темур давлатчилигининг сиѐсий салоҳияти шундан иборат эдики, бу салтанатни еттита Вазир-вазирлар маҳкамаси қойил-мақом қилиб бажарган. Давлат қонунчилигини ҳатто Амир Темур фаолиятини ҳам назорат қиладиган 2 та вазир – Маҳмуд Шаҳоб Хуросоний ва Насриддин Маҳмудлар амалга оширган. Салтанатда қаттиқ интизом ва ижтимоий адолат кучли бўлган. Айниқса амалдорлар аҳолидан солиқ йиғишда зўрлик, зўравонлик, қамчи ишлатиш қатъиян ман қилинган. Бу ҳақда Амир Темурнинг ўзи шундай деб ѐзади: «Ҳар бир воли ўзининг қамчиси каби аҳамиятга эга бўлмаса, у киши тўралик мансабига лойиқ эмас»*.
* Қаранг. Ҳерман Вамбери. «Бухоро ѐхуд Моварауннахр тарихи».
Тошкент, 1990, 35-36 бетлар
* Қаранг. Ҳерман Вамбери. «Бухоро ѐхуд Моварауннахр тарихи».
Тошкент, 1990, 36-бет.
Шунинг учун Амир Темур давлатининг социал-иқтисодий
муносабатлари инсонпарварлик ғояларига асосланганлиги билан ўзига хос
сиѐсий бошқармаси (концелария) маҳкама – Девони бузургдан ташқари,
ҳар бир вилоятдаги мавжуд Девонлар бошқарма-маҳкамалар барча давлат
ва унинг шариат ишларини социал-иқтисодий муносабатлар билан: солиқ
йиғиш, тартиб сақлаш, ижтимоий бинолар-бозорлар, ҳаммомлар, масжиду-
мадрасалар, йўллар, кўприклар қуриш, ирригация тармоқларини сув билан
таъминлаш ишларига қараб туриш аҳолининг хулқий-ахлоқий
ҳолатларини, диний, исломий тамойиллар – тасаввуф-чилик қонун –
қоидаларини уйғунлаштириш асосида назорат қилиб туриш ишлари билан
боғлаб олиб борганлар ва шу услуб асосида фаолият кўрсатганлар. Ҳар
бир девон, маҳкамада кирим чиқимларни ҳисобга олиш дафтарлари
мавжуд бўлган ва улар турк-ўзбек ва форс-тожик тилларида қайд қилинган*. Вақтин-вақтин бу иқтисодий-молиявий ҳаражат-даромадлар ревизия, тафтиш, тергов, қилиниб турилган. Текшириш ва ҳисобга олиш ниҳоятда қаттиқ бўлиб, унинг натижаларини Амир Темур, темурийлар даврида эса Шоҳруҳ Мирзо, Улуғбек Мирзолар ўзлари кузатиб турганлар. Жиноятчилар қаттиқ жазога тортилган. Айниқса ўз амалини суистеъмол қилган, порахўрликка берилган, доимо ичкиликбозлик, маиший бузуқлик билан шуғулланганлар ҳам давлат қонунчилиги ва диний Ислом шариати асосида қаттиқ жазога муфтало этилганлар. Жазога тортилганларга айниқса Амир Темур ниҳоятда қаттиққул бўлиб, бундай пайтларда ўзини ҳам, ўғил ва невараларини ҳам, қариндош уруғларини ҳам, ҳарбий
45
бошлиқларни ҳам аямас эди. Юқорида таъкидлаганимиздек ўз ўғли
Мироншоҳ, невараси Амирзода Пирмуҳаммадларни (Умаршайхнинг
тўнғич ўғли) халқ олдида қаттиқ жазога тортганлар. Амир Темур
давлатининг обрў-эътибори, шон-шуҳрати ва мустаҳкамлиги ҳам шундан иборат эди.
Амир Темур ва ўғли Шоҳруҳ Мирзо ўз салтанатини
мустаҳкамлашнинг яна бир имкониятлари шундан иборат эдиким,
юқоридагидек кескин вазиятларда диний Ислом шариати тамойилларидан
кенг кўламда фойдаланиб диний Ислом маросимларига қатъий риоя
қилар, тасаввуф таълимоти
Do'stlaringiz bilan baham: |
