Temirov Asror Akramjon o’g’li Oddiy superfosfat olishda kamerali usulini tadqiq qilish

Mavzuning dolzarbligi bugungi kunda jahon miqyosida past navli past fosforitlarni qayta ishlash yani kamerali usulda oddiy superfosfat olish texnologiyasini ishlab chiqish muhim vazifalardan biri hisoblanadi.
Tadqiqot ob’ekti: Markaziy Qizilqum fosforitlari, EFK, sulfat kislota, ammiak, kalsiy karbonati, kimyoviy boyitilgan fosfokonsentratlar.
Tadqiqot predmeti: Markaziy Qizilqum fosforitlairi sulfat kislatasi yordamida kamerali usul bilan oddiy superfosfat olish jarayoni.
Respublikamizda bir necha mineral o’g’itlar sanoat korxonalari bo’lib, ularda azotli fosforli va kaliyli oddiy o’g’itlar va azot-fosforli, azot-kaliyli va azot-fosfor- kaliyli murakkab o’g’itlar ishlab chiqarmoqda. O’zbekiston Respublikasi qishloq ho’jaligi ishlab chiqarishining asosiy mahsuloti paxta va dondir va bunda yiliga paxtadan 3 mln.t va bug’doydan 5 mln.t. hosil olinmoqda. Ma’lumki, har bir tonna paxta hosili olish uchun yiliga tu’roqdan 45 kg azot, 15 kg P₂O₅ va 45 kg K₂O, har bir tonna bug’doy uchun esa 35 kg azot, 10 kg P₂O₅, 24 kg K₂O o’zlashtiriladi. Bu esa qishloq xo’jalik mahsulotlari (paxta va don) yetishtirishda ekin maydonlaridan yiliga 310 ming tonna azot (N hisobida), 115 ming tonna fosfor (P₂O₅ hisobida) va 255 ming tonna kaliy (K₂O hisobida) ozuqa elementlarini o’zlashtiradi. Bundan tashqari, boshqa turdagi qishloq xo’jaligi mahsulotlari ham tuproqdan o’zi bilan katta miqdordagi ozuqa elementlarini olib chiqadi.
Fosfor, azot va kaliy o’simlik uchun eng zarur ozuqa moddalardir. O’simlik bu elementlarni tuproqdan oladi. Tuproqda bu moddalarning miqdori yildan-yilga kamayib, tuproqning unumdorligi pasayib boradi va bu ekinning hosildorligiga salbiy ta’sir etadi. Tuproqning unumdorligini oshirish uchun yerni yetarli darajada o’g’itlanishi kerak. O’zbekiston paxtachilik ilmiy-tadqiqot instituti ma’lumotlariga ko’ra, mineral o’g’itlarsiz paxtadan 12 ts/ga xosili olish mumkinligi, hosildorlikni 30-35 ts/ga yetkazish uchun tuproqqa gektariga 225 kg azot, 150 kg fosfor, 100 kg kaliy ozuqa elementlari solish hamda to’g’ri agrotexnik qoidalariga amal qilinishi lozimligi aniqlangan.

1.