Temirov Asror Akramjon o’g’li Oddiy superfosfat olishda kamerali usulini tadqiq qilish

Mahsulotning gigrosko’ikligi va uning neytrallanishi. Yuqori erkin

kislotalilikka (5% dan yuqori P₂O₅) ega bo’lgan superfosfat 20^OC haroratda
havoning nisbiy namligi 70-100% bo’lganda atmosfera namligini yutadi. Buni superfosfat suyuq fazasining to’yingan bug’ bosimi (1,33-1,81 kPa) xuddi shu haroratdagi suvning to’yingan bug’ bosimi (1,63-2,33 k’a) dan kichik ekanligi bilan izohlanadi. Yutilgan namlik ma’lum miqdordagi monokalsiyfosfatni eritadi, uning dikalsiyfosfat va fosfat kislotaga parchalanishiga olib keladi. Ajralgan qo’shimcha miqdordagi erkin fosfat kislotasi superfosfatni yanada gigrosko’ikligini oshiradi.
Bunday superfosfat yomon fizik xossaga ega bo’ladi – yo’ishqoq bo’lib qoladi, tushirish va yuklash moslamalariga yo’ishib qolishi natijasida qiyinchiliklar tug’diradi. Bundan tashqari mexanizmlarning korroziyasini tezlashtiradi. Shuning uchun yetiltirilgan superfosfat fosfat kislotada oson parchalanuvchi neytrallovchi qo’shimchalar bilan neytrallanadi. Odatda neytrallanish jarayoni donadorlash bilan bir vaqtda amalga oshiriladi. Neytrallovchi qo’shimcha sifatida oson parchalanadigan mayda fraktsiyali fosforit uni, suyak kukuni, ohak, bo’r, ohaktosh, ftorsizlantirilgan fosfatlar va boshqalar ishlatiladi. Tarkibida fosfor tutgan neytrallovchi qo’shimchalar mahsulotni boyitadi. Fosforitning qo’llanilishi natijasida erkin P₂O₅ ning 1% ga kamayishi hisobiga, ekvivalent suratda, mahsulotdagi o’zlashadigan P₂O₅ ning miqdori o’rtacha 0,42% ga ortadi. Superfosfatdagi fosfat kislotani kalsiy birikmalari bilan neytrallash natijasida mahsulot tarkibida qo’shimcha miqdordagi kalsiy monofosfat hosil bo’ladi. Bunda superfosfat dagi qattiq kom’onentlar miqdori ortadi va uning fizik xossasi yaxshilanadi. Superfosfatdagi kislotalilikni keragidan ortiq darajada kamaytirish suvda kam eriydigan dikalsiyfosfatning hosil bo’lishiga olib keladi, ohakning ortiqcha bo’lishi esa qiyin eriydigan trikalsiyfosfat hosil bo’lish bilan boradigan retrogradatsiyalanishga olib keladi. Mahsulot tarkibining ayrim qismlaridagi retrogradatsiya esa reagentlarning yomon aralashtirilishi hisobiga yuzaga keladi. Shuning uchun neytrallash jarayonida qo’shimchalarni mahsulot bilan yaxshi aralashishini ta’minlash lozimdir.