Temirov Asror Akramjon o’g’li Oddiy superfosfat olishda kamerali usulini tadqiq qilish

Xom – ashyo va materiallarning sarf balansi

Markaziy Qizilqum fosforiti Toshqo’ra konidan olingan yuvib quritilgan va yuvib kuydirilgan kontsentratlarning kimyoviy va dis’erslik tarkibi quydagi jadvalda keltirilgan (jadval. 1,2).

1. 
   jadval.
   

Tashkura fosforitini kimyoviy tarkibi

Fosforit				Tarkibi, og’.%
	P2O5	CaO	MgO	CO2	R2O3	SO3	F		H2O		H.O.
Fosforit uni	17,0	44,6	0,83	15,0	2,71	3,02	1,7		1,92		11,84
Yuvib quritilgan kontsentrat	24,0	46,2	0,94	9,1	0,83	3,8	2,8		1,1		7,6
Yuvib kuydirilgan kontsentrat	25,0	48,2	0,50	1,3	1,6	2,6	2,7		0,98		8,73

2. 
   jadval.
   

Fosforitni disperslik tarkibi, og’. %

Fosforit	-2+1mm	- 1+0,5mm	- 0,5+0,315mm	-0,315+0,16mm	- 0,16mm
Fosforit uni Yuvib quritilgan kontsentrat Yuvib kuydirilgan kontsentrat	0,16 0,22 -	3,50 2,01 -	11,04 3,46 22,6	58,62 34,46 27,8	26,68 59,85 48,8

Markaziy Qizilqum fosforit xomashyolaridan kamerali usulda oddiy superfosfat sulfat kislotali parchalash amalga oshiriladi. Laboratoriya sharoitida bizga forforli stakan, lapkalari keng meshalka, qo’shilayotgan kislotaning kontsentratsiyasi aniq bo’lishi kerak. Stakanda parchalanish vaqti 1,5-2 soat, harorat esa 65-75°Cda olib boriladi.

3. 
   jadval.
   

Kislotali superfosfata tarkibi

Ko’rsatkichlar	Boyitilmagan ruda, H2SO4 58% kontsentratsiyasi, H2SO4 100% li me’yori	Yuvib quritilgan kontsentrat, H2SO4 60% kon-yasi H2SO4 100% li me’yori	Yuvib kuydirilgan kontsentrat, H2SO4 62% kontsentratsiyasi, H2SO4 100% li me’yori
P2O5umm., og’.% P2O5o’z., og’.% P2O5suv., og’.% P2O5er., og’.% ^P2^O5o’z. ^:^P2^O5umm.^,^% ^P2^O5suv. ^:^P2^O5umm.^,^% ^P2^O5er. ^: P2^O5obo’.^, %H2O, og’. %	9,63 9,02 8,09 4,43 93,7 84,0 46,0 15,3	13,00 11,80 11,76 6,21 90,5 90,4 47,77 16,93	13,91 12,11 11,98 2,73 87,1 86,2 19,63 10,79

Kislotali mahsulotni donadorlashda laboratoriya sharoitida ammika gazida kerakli pH gacha yerkazildi. Quritash haroratini 80-95°C da, umumiy kimyoviy tarkibini laboratoriya sharoitida aniqlash mumkin bo’lgan metodlardan foydalanildi. [13].
Bunda kislotali superfosfat ni ammoniylashda pH 4 bo’lganda erkin fosfor kislotasi monokalsiyfosfat ko’rinishida bo’ladi. pH 5-5,5 bo’lganida esa suvda eruvchan formadagi fosfor 7-10%, o’zlashuvchan xolatdagisi esa 30% bo’ladi. Ammoniylashni davom ettirganimizda mahsulot pH 6,5 - 6,7 bo’lganida o’zlashuvchan fosfor tasayishini aytishimiz mumkin.
Ammoniylangan superfosfat ning kimyoviy tarkibi, maqbul rejimi, hamda tovarlik xossalari 4-jadvalda keltirilgan.

4. 
   jadval.
   

Ammoniylashtirilgan superfosfat ning kimyoviy tarkibi

Ko’rsatkichlar	Boyitilmaga n xomashyo	Yuvib quritilgan kontsentrat	Yuvib kuydirilgan kontsentrat
P2O5um., og’.% P2O5o’z., og’.% P2O5suv., og’.% ^P2^Oo’z. ^:^R2^O5og’.^,^% ^P2^O5vodn. ^: P2^O5um.^, %N, og’.% H2O, og’. % Gigrosko’lik nuqtasi, % Donalar mustaxkamligi, MPa Yo’ishqoqligi	10,50 9,95 6,93 94,8 66,0 0,72 3,37 72,0 3,74	14,73 14,10 12,53 96,5 86,8 1,05 1,54 72,1 2,75	14,65 13,90 13,01 95,3 88,8 0,98 2,71 70,6 6,01

Ushbu olingan ma’lumotlar O’zbekiston Res’ublikasi Fanlar akademiyasi Umumiy va noorganik kimyo institutining “Fosforli o’g’itlar” laboratoriyasida oingan. Hamda texnologiyani olib borish rejimlari, kislota me’yori va maxsulotning fizik – kimyoviy taxlili ham o’rganilgan.

1. Parchalanishi

Fosfat xomashyosini sarfi, t/soat	11,6
H2SO4 me’yori stexiometriyada, %	100
H2SO4 kontsentratsiyasi, %	60
H2SO4 sarfi, t/soat	12,2
Ruxsat berilgan miqdorlar:
H2SO4 me’yori, % H2SO4 ni 20^0C haroratdagi qovushqoqligi, g/sm^3	2	0,003
Aralashtirish harorati, ^0C	70-75
Boshlang’ich aralashtirish, min	5-6

2. 
   Kamerali yetilish
   

Kamerada davom etish, soat	1-1,5
Kameradagi harorat, ^0C	115-120
Ishlab chiqarish kamerasi, t/soat	21,4
Fosforitni parchalanish koeffitsienti, %	90,6
Kameradagi superfosfat tarkibi, og’.%
^P2^O5um.	13,00
^P2^O5o’z.	11,80
^P2^O5suv.	11,76
^P2^O5erk.	6,21
H2O	16,93

3. Omborda yetilishi

Etilishni davomiyligi, kun 6
Etilishning o’rtacha kuni 3

4. Ammonizatsiyalash va donadorlash

Etilgandan so’ng superfosfat ning tarkibi, og’.%

^P2^O5um.	14,45
^P2^O5o’z.	14,12
^P2^O5suv.	13,71
^P2^O5er .	4,43
H2O	6,74
Donadorlashda superfosfat ni namligi, %			14-15
Superfosfat og’irligiga ammiak me’yori, %		2
Ammoniylashning davomiyligi, min			1-2
Ammiakni ta’sir etish darajasi, % Ammoniylash harorati, ^0C	96	60-90
Mahsulotning pH ko’rsatkichi,		3,6-4,0
Donadorligi, %		20-25

Donador superfosfat ning quritishga berish namligi, % 10-11
Donadorlash jarayoni tugagandan so’ng tayyor mahsulot quritish barabaniga yuboriladi, undan chiqqan donadar mahsulot elaklarda elanib sniflarga ajratiladi.

5. Mahsulotning quritish jarayoni

Quritishda gazning harorati, ⁰C
kirishda 500-700
chiqishda 100-110

Mahsulotning chiqish harorati, ^0C	75-105
Tayyor mahsulotning namligi, %	1,5
Mahsulotning P2O5suv. : P2O5o’z. nisbati, %	90
Mahsulotdagi azotning miqdori, %	1,05
Mahsulotning donadorligi, og’. %
1 mm kattalari - 10
1 mm dan 4 mm gacha - 89
6 mm lari - 1

Oddiy superfosfat olishda sulfat kislotasining maqbul me’yori, termokontsentrat tarkibidagi kalsiy oksidiga bog’liq. Bunda kislotaning kontsentratsiyasi 60-62% dan oshmasligi zarur.

Ushbu rasmda 1 tonna ammoniylangan oddiy superfosfat olishning yuvib quritilgan va yuvtb kuydirilgan kontsentratlar uchun moddiy balansi keltirilgan.

Ushbu ishdan shuni aytishimiz mumkinki, hozirgi kunda Qo’qon superfosfat zavodida oddiy fosforit unidan oddiy ammoniylangan superfosfat olish texnologiyasi ishlab turibdi. Bitiruv malakaviy ishimizda superfosfat olish texnologiyasi kamerali usulidan foydalanish orqali yaxshi samaradorlikka erishish mumkinligini krsatdi. [14-17].
1000 kg yuvib qurtilgan ^{kontsentrat Р}2^О5 ^{– 24,0%}

Aralashtirish va parchalanish harorati ^Н2^SO4 ^{65-700С
18,1 kg Н}2<sup>О




11,5 kg SiF</sup>4
Ʃ = 111,8 kg
1938,2 kg

Harorat 110-120⁰С Boshlanish 1,5 soat.

^{81,1 kg Н}2<sup>О


1,8 kg SiF</sup>4

Ʃ = 92 kg

Omborda kontsetratsiyasini oshirishni davomiyligi 6 kun.
1846,2 kg
1660,9 kg


^{185,3 kg Н}2^{О
0,2 kg SiF}4



Ʃ = 185,5 kg
^{1,74 kg NН}3
^{16,88 kg Н}2^О



Ʃ = 18,62 kg

1663,2 kg
Tayyor mahsulot