Темир йыли давлатимизнинг асосий транспорт турларидан бири щисобланади

Юкларнинг ҳарорат ўзгаришига реакцияси. Юкларнинг ҳарорат ўзгаришига реакциясининг тузилмаси 1.12-расмда кўрсатилган.




1.12-расм. Юкларнинг ҳарорат ўзгаришига реакциясининг
тузилмаси


Паст ҳароратларда юкларни сочилувчанлик хусусиятини йўқотиши ва айрим маҳсулотларни бутунлай яҳлаб қолиши музлаш деб аталади. Ҳар турли маъданлар ва уларнинг концентратлари, тош кўмир ва қўнғир кўмир, минерал-қурилиш материаллари, қолиплаш материаллари, тупроқ ва бошқа тўкилувчан юклар, таркибида намлик бўлганлиги боис, музлашга мойил бўладилар.
Юк массаси музлашининг мустаҳкамлиги ва чуқурлиги (қалинлиги) ҳароратга ва атроф муҳитнинг узоқ муддатли таъсирида қолшига, маҳсулотнинг зарравий таркибига, намлигига ва иссиқлик ўтказувчанлигига боғлиқ бўлади. Намлиги юқори бўлган ва зарравий таркиби бир жинсли бўлмаган юклар бошқа бир хил (баравар) шарт-шароитларда қаттиқроқ музлайдилар. Тўкилувчан юкларнинг иссиқлик ўтказувчанлиги кам бўлганлиги [6,28 кДж/(м². соат. ⁰С)] боис уларнинг музлаши ва муздан эриш жараёни анча секин кечади (ўтади).
Стандартларда ва техник шартларда ҳар турли юклар учун намликнинг бехатарлик чегараси % ларда белгиланган бўлиб, бу бехатарлик чегарасигача бўлган намликда маҳсулот ташишда ва сақлашда музламайди [8].

Масалан: Тош кўмир …………………..………..7 %

Қўнғир кўмир …………….………... 30 %
Мис маъдани ………………................2 %
Қум …………………………..… ....1,25 % ва ҳ.к.

Юкнинг намлигини бехатарлик чегарасигача камайтиришни иложи бўлмаса ёки бехатарлик чегарасигача камайтириш мураккаб ва қийин бўлган вазиятларда, музлашга қарши профилактик чора-тадбирларни амалга ошириш керак бўлади. Вагонларга ва юкларга олдиндан профилактик воситалар билан ишлов бериш учун: сўндирилмаган оҳак, ош тузи, хлорли кальций ва магний, нефть ва минераль ёғлар каби кимёвий моддалардан фойдаланиш сочилувчан-тўкилувчан юкларнинг музлашини олдини олишни ёки музлаш мустаҳкамлигини камайтиришда энг кенг тарқалган профилактик чора-тадбирлардан ҳисобланади. Булардан энг таъсирчани хлорли кальций бўлиб, у қуруқ (кукунсимон ёки паға-паға) ва суюқ (таркибида 1/3 қисм тоза модда бўлган сувли эритма) ҳолатда ишлатилади. Ҳаво ҳарорати қанчалик паст бўлса ва юкнинг намлиги қанчалик катта бўлса юкка аралаштириш ва сепиш учун хлорли кальций сарфи кўпроқ талаб этилади. 1.6- жадвалда кўмирга ишлов беришда хлорли калций сарфи кўрсатилган.

Хлорли кальций турлича ишлатилади: юклар ярим очиқ вагон деворларига ва полига музлаб ёпишиб қолмаслигини олдини олиш учун уларни кузови ҳимоя қатлами билан тўшалади (қопланади), юклар билан аралаштирилади, уларга қаватма-қават сепиб чиқилади.
Сўндирилмаган оҳак ва ош тузи юкларни музлашини олдини олиш учун анча кам кўламда ишлатилади. Чунки бу профилактик воситаларни сарфи хлорли кальцийга қараганида 40% дан кўпроқни ташкил этади. Булардан ташқари юкларни музлашига қарши профилактик воситалар сифатида минерал-органик моддалар: нефть, мазут, метанол, глицерин ва баъзи бир бошқа ёғлар ишлатилади. Улар юкларни ташқи ҳаво ҳарорати -20^°С бўлгунигача музлашдан олдини олади. Юкни ортишдан олдин бу моддаларни ҳаракатдаги состав кузовлари девори ва полига сепиб чиқилади ёки юклар билан аралаштирилади, айниқса юқори қатламдаги юкларга кўпроқ аралаштирилади.
1.6-жадвал