Tema;Uzınlıqqa sekiriw texnikasın úyretiw metodikası

Tema;Uzınlıqqa sekiriw texnikasın úyretiw metodikası
Kirisiw

1. 
   Bap. Uzinliqqa sekiriw turleri ham rawajlaniwi
   

1.1. Uzinliqqa sekiriwdin’ rawajlaniwi
1.2. Uzinliqqa sekiriwdin’ tu’rleri. Jugirip kelip u’sh atlap sekiriw texnikasi
II. Bap. Uzinliqqa sekiriw texnikalari, standartlari ham shinig’iwlari
2.1. Uzinliqqa sekiriw standartlari
2.2. Uzinliqqa sekiriw ushin duris shinig’iw islew qasiyetleri
Juwmaqlaw
Paydalanilg’an adebiyatlar
Kirisiw

Sekiriw - jeńil atletikanin’ bir túri esaplanadı. Sekrewdiń vertikal hám gorizontal túrleri bar. vertikal sekrewge biyiklikke sekrew hám shest menen sekrew kirsa, gorizontal sekrew bolsa uzınlıqqa sekrew hám úsh márteli sekrew túrlerin óz ishine aladı. Sekrewdiń bul túrleri Olimpiada oyınlarına kiredi.

Uzınlıqqa sekiriw - sportshılardan sekrew hám sprint sapalardı talap etedi. Bul sport túri áyyemgi Olimpiada oyınları qatarına kirgen. Házirgi Olimpiada oyınları qatarına da kiritilgen (er adamlar ushın 1896 -jıldan, hayallar ushın 1948-jıldan ). Ko'pgu’rash quramına kiredi.
Atlettin’ wazıypası - uzaǵıraq aralıqqa sekrew bolıp tabıladı. Birinshi bolıp atletlar juwirip kelediler, keyininen bir ayoqlari menen arnawlı doskadan iterilip, sekiredi. Itariliw doskasınan qonıw tereńliginiń múyeshine shekem bolǵan aralıq keminde 10 metr bolıwı kerek. Sekrew tórt fazadan ibarat esaplanadi: juwiriw, itariliw , ushıw hám qonıw.

1. 
   Bap. Uzinliqqa sekiriw turleri ham rawajlaniwi
   

1.1. Uzinliqqa sekiriwdin’ rawajlaniwi

Juwirip kelip uzınlıqqa sekrew - adam ushın tábiyiy háreketlerge kirgiziw múmkin bolǵan shınıǵıwlardan biri esaplanadı. Itimal, bul jaǵday uzınlıqqa sekrew shınıǵıwlarınıń Áyyemgi Gretsiyada Alımpia oyınlarında pentatlonnin’ programma quramına kiritiliwi ushın tiykar retinde xızmet etken bolıwı múmkin. 1860 jılda sekrew shınıǵıwları Angliyada Oksford universitetinde ótkerilgen jeńil atletika jarısları programması quramına kiritilgen. Bul jarısta Angliyalıq Pauel 5, 28 metr nátiyje kórsetip, jeńimpazlıqtı qolǵa kirgizgen. Biraq, bul kiyim-kenshek atletika sport túrinde rekord nátiyjeler esaplanıwı 6, 40 metrden baslanǵan bolıp, bul nátiyje Angliyalıq A. Tosuel tárepinen 1868 jılda belgilengen. 1874 jılda jeti metrlik aralıq D. Leyn tárepinen basip alıw etilgen (7, 05 metr). 1896 jılda Afina qalasında ótkerilgen Birinshi Olimpiadada uzınlıqqa sekrew jarıslarında E. Klark (AQSh) 6, 35 metr nátiyjeni jawlap alıw etip, jeńimpazlıqtı qolǵa kirgizgen. Uzınlıqqa sekiriw boyınsha nátiyjelerdiń sezilerli dárejede ósiwi XX ásir baslarında Amerikalıq sportshı M. Prinstein tárepinen belgilengen bolıp, bul sportshı 7, 50 metrge sikriw arqalı dúnya rekordini ornatǵan. Biraq, 1901 jılda Irlandiyalıq P. O'Konnor 7, 61 metrlik nátiyje kórsetken jáne bul nátiyje náwbettegi 20 jıl dawamında qandayda-bir sportshı tárepinen jańalanbaǵan. 1935 jılda Amerikalıq sportshı D. Ouen 8 metrlik aralıqtı jawlap alıw etiwdiń uddasidan shıǵadı (8, 13 metr). D. Ouen tárepinen belgilengen bul dúnya rekordi 1960 jılǵa shekem saqlanıp qalǵan. 1950 - jıllardıń aqırlarınan 1960 - jıllar baslarınasha bolǵan dáwirde yugurib kelip uzınlıqqa sekrew jarıslarında eki etakchi sportshılar - R. Boston (AQSh) hám I. Ter-Ovanesyan (Burınǵı Birlespe) ortasında qızǵın bellashuvlar ámelge asqan jáne bul I. Ter-Ovanesyan (Burınǵı Birlespe) tárepinen dúnya rekordining 8, 35 bahaǵa kóteriliwge alıp kelgen. 1968 jılda Mexikoda ótkerilgen Olimpiada jarıslarında B. Bimon tárepinen favqulotda dárejede teńsiz rekord nátiyje - 8, 90 metr nátiyje belgilengen. Tek 1991 jılǵa kelip basqa bir Amerikalıq sportshı M. Pauell tárepinen bul nátiyje 5 sm ga uzaytırılǵan - yaǵnıy, bul sportshı 8, 95 metrdi jawlap alıw eta alǵan. Házirgi waqıtqa shekem bul dúnya rekordi nátiyjesi jańalanbaǵan. Uzınlıqqa sekrew jarısları rawajlanıw tariyxı sonnan dárek berediki, hayallar ortasında bul sport túri boyınsha dáslepki dúnya rekordi 1928 jılda belgilengen bolıp, bul nátiyje Yaponiyalıq sportshı hayal - K. Xitomi (5, 98 metr) esabına jazılǵan. 1939 jılda bul nátiyjeni Germaniyalıq K. Shulst jaqsılawǵa muvafaq bolǵan (6, 12 metr), 1943 jılda bolsa - Gollandiyalıq F. Blankers - Koen jańa nátiyjeni belgilengenler qiligan bolsa (6, 25 metr), 1954 jılǵa kelip Jańa Zelandiyalıq I. Uilyam 6, 28 metrge sekrew nátiyjesin qolǵa kirgizgen.



1955 jılda dúnya rekordchisi birinshi ret Burınǵı Birlespede G. Popova - vinogradova tárepinen belgilengen (6, 31 metr), keyin bolsa 1961 jıldan 1964 jılǵa shekem T. Shelkanova tárepinen dúnya rekordi 6, 70 metrge jaqsılanǵan. Náwbettegi basqıshlarda dúnya kóleminde hayallar ortasında yugurib kelip uzınlıqqa sekrew jarısları boyınsha rekord nátiyje Angliyalıq M. Rend (6, 76 metr), Ruminiyalıq v. viskopolyan (6, 82 metr), X. Rozendal (6, 84 metr), Burınǵı Germaniya Federativ Respublikası sportshısı A. Foyg (6, 92 metr) hám 3. Zigl (6, 99 metr) sıyaqlılar tárepinen jaqsılanǵan. Uzınlıqqa sekrew boyınsha 7 metrlik aralıq 1978 jılda Burınǵı Birlespelik sportshı hayal S. Qant zavodınıń shıǵındısıusken tárepinen belgilengen (7, 07 hám 7, 09 metr). 1982 jıldan 1985 jılǵa shekem sekrew boyınsha dúnya rekordchilari retinde Ruminiyalıq sportshılar - A. Stanchu - Kushmir hám v. Ioneska belgilengenler etiledi, olar tárepinen dúnya rekordi nátiyjesine bes ret tuwrılaw kiritilgen (7, 15; 7, 20 ; 7, 21; 7, 23 hám 7, 43 metr). A. Stanchu - Kushmir tárepinen ornatılǵan sońǵı dúnya rekordi (7, 43 metr) Germaniyalıq sportshı X. Drexsler tárepinen jaqsılanǵan (7, 44 hám 7, 45 metr). Atap aytqanda, 7, 45 metrlik aralıqtı jawlap alıw etiw ush hayal sportshı tárepinen kórsetilgen - X. Drexsler (Burınǵı GDR), D.
Djoyner - Kersi (AQSh) hám G. Chistyakova (Burınǵı Birlespe). 1988 jılda G. Chistyakova tárepinen 7, 52 metr nátiyje qolǵa kiritilgen hám ol birden-bir dúnya rekordchisiga aynalǵan. Uzınlıqqa sekrew texnikasın jetilistiriw tariyxı kórsetiwishe, háreketler xarakteristikaları tómendegi ush faktor menen anıqlanadı : atap aytqanda, juwırıw tezligi, sekrewde tiralib itarilish quwatı, erga túsiwde nátiyjelililik. Áyyemgi Grestiyada ótkerilgen Alımpia oyınlarında uzınlıqqa sekrew jarısları qolda gantel ustap turǵan jaǵdayda orınlanǵan. Gantellarning salmaqlıq ma`nisi 2, 25 ten 10 funtgacha bolǵanlıǵı belgilengenler etiledi (1 funt = 453 gramm). Qolǵa kiritiluvchi nátiyje kóp tárepten gantellarning siltenishiga baylanıslı bolǵan. Atlet sekrew waqtında gantellarni sonday jaǵdayda uslaydiki, bunda ushıw ortasında onıń ayaqları hám qolı aldınǵa shozılǵan jaǵdayda, derlik óz-ara parallel jaǵdayda jaylasadı. Erga túsiw aldından gantellardan bosatish maqsetinde, qoldıń keyin basıp aktiv jaǵdayda háreketleniwi ámelge asıriladı. Bunda denege de ushıw uzınlıǵın asırıw ushın qosımsha tásir kórsetiledi. Greklar rekord nátiyjelerdi dizimnen ótkeriwge emes, bálki sekrew usılına úlken itibar qaratıwǵan. Bul jaǵday álbette bul sport túri boyınsha olar tárepinen erisilgen nátiyjeler haqqında maǵlıwmatlar derlik joqlıǵın belgilep beredi. Jeńil atletikaning zamanagóy rawajlanıw basqıshı baslanıwı XIX ásir esaplanadı, bul dáwir kelip sportshılar sekrewdiń hár qıylı variantlarınan paydalana baslawǵan (ushıw fazasınan baslap ). Bul jerde kúshli dárejede iymeygen ayaqlar menen hám dizelerdi gewde aldında ılajı bolǵanınsha joqarıǵa kóteriw arqalı ushıw jaǵdayı zárúrli orın tutadı ( «oyoqlarni ıyıw»), sonıń menen birge bul jaǵday málim dárejede ayaqlardıń juwırıw háreketlerine uqsap ketiwi ( «qaychi» prototipi) belgilengenler etiledi. Uzınlıqqa sekrewdiń «qaychi» usılında zamanagóy variant Amerikalıq sportshı M. Prinsteyn tárepinen islep shıǵılǵan bolıp, bul usıl 1898 jılda kórsetiw etilgen. 1930 - jıllarda «bukilish» usılında sekrew variantı keń keń tarqalǵan bolıp, bul usıl Finlyandiyalıq sportshı v. Tuulos tárepinen islep shıǵılǵan. Kótkenshektiń aqılǵa say texnikasın qıdırıw nátiyjesinde hawada muǵallaq atıw (salto) arqalı sekrewden paydalanıw sınaqtan ótkerilgen. Biraq, Jeńil atlektika Xalıq aralıq federatsiyasi sheshimine kóre, bul sekrew usılı jaralanishga alıp keliwi itimallıǵı dárejesi joqarılıǵı sebepli ta'qiqlangan. Házirgi waqıtta uzınlıqqa sekrewde «qaychi» usılı keń tarqalǵan. Biraq, kóbinese jarıslarda «oyoqlarni ıyıw» hám «bukilish» usıllarında sekrew atqarılıwın da baqlaw múmkin.