O’zbekistan Respublikasi joqari ham orta arnawli bilimlendiriw ministirligi. Qon’irat sanaat texnikumi

O’zbekistan Respublikasi joqari ham orta arnawli bilimlendiriw ministirligi.

Qon’irat sanaat texnikumi

Neft ham gaz qudiqlarin burgilaw topari

04-21 topar oqiwshisi

Saparbaev Asadbek

Konistrukcion materiallari paninen

Tayarlag’an: Saparbaev Asadbek
Qabillag’an: Tlewmuratov Islamberdi
Tema:
Polatlardı ximiyalıq -termik islew.
Joba :
1. Polattı cementatsiyalash.
2. Polattı azotlash.
3. Azotlashni qóllaw jayları.
4. Polattı sianlash.
5. Diffuzion metallash.
6. Termomexanik qayta islew.

Detal maydanına termik hám ximiyalıq tásir etip onı strukturasın, quramın hám ózgesheliklerin ózgertirip kerekli ózgesheliklerin alıw procesine ximiyalıq -termik islew dep ataladı. Ximiyalıq - termik islew processinde detal maydanın málim qatlamı hár qıylı elementler menen diffuzion to'yinadi. Ximiyalıq - termik islew detal maydan qatlamın qattılıǵın, ishqalanib jeyiliwge qarsılıgın, tolıqıwǵa qarsılıgın, kontakt shıdamlılıǵın, elektr hám gaz karroziyasidan qorǵaw etińishlikni asırıw ushın isletiledi. Ximiyalıq - termik islew (XTI) óz ishine ush dáwirdi aladı. Birinshi dáwirde dáslepki ortalıqta ximiyalıq reakciya ketedi. Nátiyjede aktiv diffuziyalovchi elementler payda boladı, yaǵnıy ionlasqan jaǵdayda. Ekinshi dáwir processinde olar metalldı yutuvchi maydanı menen ózlestiriledi (xazm etdiriladi), yaǵnıy diffuziyalovchi elementlerdi adsorbtsiyasi júz beredi. Nátiyjede juqa maydan qatlamı diffuziyalovchi element menen to'yinadi. Úshinshi dáwirde to'yinuvchi (yutuvchi) metall ishine elementlerdi diffuzion ishine kiredi. Bunıń menen qattı eritpe yamasa keńislikdegi qayta kristallanish boladı. Ximiyalıq - termik islew procesin birinshi hám ekinshi dáwiri talay tez ótedi, ásirese, úshinshi dáwir salıstırǵanda. Úshinshi diffuzion dáwirde diffuziyali zonanı strukturası hám ózgeshelikleri qáliplesedi. Diffuziya procesin rawajlanıwı qatlamdı ónim bolıwına alıp keledi. Bul degeni to'yingan detal materialı qatlamı ónim boldı degeni. Bul qatlam ximiyalıq quramı, sonday eken, struktura hám ózgeshelikleri dáslepkinen parq etedi. Diffuzion qatlamda diffuziyalanuvchi elementtiń bólistiriliwi, yaǵnıy element konstruktsiyasining qatlam boyınsha ózgeriwi súwret de suwretlengen.Diffuziyalanuvchi element konstruktsiyasining qatlam tereńligi boyınsha ózgeriwi grafigi Ximiyalıq - termik islew usılları kóp. Biraq, sanaatda kóp tarqalǵanı aktiv suyıq hám gaz ortalıqları menen to'yintirish bolıp tabıladı. Ximiyalıq - termik islew usıllarına tómendegiler kiredi: tsementitlash (uglerodlaw ), azotlash, tsianlash, diffuzion legirlash Metallarni islew - metallar hám eritpelerge ıssılıq (termik), mexanik, ximiyalıq qayta islewde atqarılatuǵın jumıslar kompleksi. Metallarni termik islew — metall hám eritpelerdiń ózgesheliklerin (ishki dúzilisin ) ózgertiw ushın qollanılatuǵın ámeller: yumshatish, toblash, normallaw, bosatish, jaqsılaw,

shınıqtırıw, ximiyalıqtermik islew, passivlash. Yumshatish — metallarni málim temperaturaǵa shekem qızdırıp, sol temperaturada málim waqıt tutıp túrgech, az-azdan, geyde, pech menen birge sovitish; bunda metallarning ózgeshelikleri ózgeredi. Nátiyjede metallarning pal-g'alanuvchanligi hám plastikligi asadı, magnitlanıw hám basqa qásiyetleri jaqsılanadı. Toblash — metallarni málim temperaturaǵa shekem qızdırıp, tez sovitish; bunda metallarning birdey bolmaǵan struktura jaǵdayları bekkemlenedi, metallarning ózgesheligi túrlishe ózgeredi. Normallaw — kem (0, 3% ge shekem ) hám ortasha (0, 3—0, 6%) uglerodlı polattı, shama menen, 800—950° ge shekem qızdırıp, hawada sovitish; bunda polat quramındaǵı iri donachalar kishreyedi, polattıń bekkemligi, plastikligi hám jabısqaqlıǵı asadı. Jaqsılaw — termik islewdiń bir túri; 550—650° temperaturada toblash hám bosatishdan ibarat. Dinamikalıq nagruzka astında isleytuǵın mashina detallari ushın qollanıladı. Shınıqtırıw — metall hám eritpelerdi bólme temperaturasında kóp waqıt saqlap (tábiy shınıqtırıw ) yamasa kizdirib (jasalma chiniktirish) olardıń strukturası hám haqqındası -yatlarini ózgertiw. Qattılıǵı, bekkemligi, magnit hám basqa ózgesheliklerin jaqsılaw. Metallarni ximiyalıqtermik islew — metallarni ximiyalıq aktiv gaz, qattı yamasa suyıq ortalıqta joqarı temperaturada qızdırıw hám sol temperaturada bir az sovitish. Bunda metall buyımlar sırtqı qatlamlarınıń ximiyalıq quramı, strukturası hám ózgesheligi ózgeredi. Buǵan azotlash, xromlash, metallash hám basqalar kiredi. Metallarni mexanik islew — qırındılar alıw jolı menen detallarga túrli forma hám ólshem beriw. Metall kesiw ásbapları (keskich, buraw, zenker, razvyortka, freza hám basqalar ) hám metall kesiw stanokları (júzimarlik stanokları, tegislew stanogi, jonıw stanogi hám basqalar ) de atqarıladı. Metallarni basım menen islew — metall zagotovka hám buyımlardı qırındılar almay tayarlaw. Metallarning plastikliginen paydalanıwǵa tiykarlanǵan. Tiykarǵı túrleri: prokatlash — metalldı aylanıwshı cilindr (oqlaw ) lar arasından ótkeriw (rayem, a); sozıw — metall zagotovkani óz ólsheminen kishi ólshemli tesikten tartıp ótkeriw (rayem, b); presslash — metalldı tuyıq cilindr tesiginen qısıp shıǵarıw (rayem, v); taplaw — metallarni shókkish

yamasa press menen kóp ret hám qashıdam urib, zárúr forma hám ólshemge keltiriw (rayem, g); list shtamplash — list, lenta yamasa polosa metalldı qalıńlıǵına onsha kesent jetkezmay deformatsiyalash (rayem, d); bunda metall puanson hám matritsaning jumıs bólegine uyqas formanı aladı. Kólemiy shtamplash — metall (zagotovka) dıń barlıq ólshemlerin ózgertirip deformatsiyalash (rayem, ye); bunda metall arnawlı ásbap (shtamp) boslig'i formasın aladı. Eritpeler metall sırtında onı korroziyadan saqlaytuǵın juqa oksid perde payda etedi. Oksid perde metalldı tashki ortalıq tásirinen sakdaydi, onı kórkemlestiredi. Metall hesh qanday element menen reaksiyaǵa kirispeydi. Temir, nikel, kobalt, xrom, marganets, alyuminiy hám basqa metallar " passivlanadi", yaǵnıy arnawlı elementlar — oksidlovchilar (mas, xromatlar) menen islenedi. Polat (parsı.-taj. 1) — temirdiń uglerod (2%) hám basqa elementler menen eritpesi. Ádetdegi texnikalıq P. dıń quramı — 0, 05—1, 5% uglerod, 0, 4% ge shekem kremniy, 0, 1 — 1% marganets, 0, 08% ge shekem altıngugurt, 0, 1% ge shekem fosfor hám 96, 92—99, 27% temirden ibarat. Sanaatda islep shiǵarılatuǵın P. lar quramında turaqlı qosılmalar: kremniy Si, marganets Mp, altıngugurt S hám fosfor R boladı. P. dıń shoyınnan ayırmashılıǵı mınada, shoyın quramında uglerod 2% ten artıq, turaqlı qosılmalar da kóbirek boladı. P. taplanǵanda onıń fizikalıq-mexanik ózgeshelikleri keskin ózgeredi, qattılıǵı hám bekkemligi artadı, sozımlı bolıp qaladı (qarang Polattı toblash). Ximiyalıq quramındaǵı uglerod hám legirlovchi elementler miqdo-riga qaray, P. uglerodlı hám legirlangan xillarga bólinedi. Uglerodlı P.ga (quramında ugleroddan tısqarı 0, 7% ge shekem marganets, 0, 37% ge shekem kremniy, 0, 04% ge shekem altıngugurt hám 0, 035% ge shekem fosfor boladı ) qurılıs hám mashinasozlik polatı ; ásbapsozlik polatı kiredi.[[Legirlangan polat gápine kem (legirlovchi elementler 2, 5% ge shekem ), ortasha (legirlovchi elementler 2, 5—10% ge shekem ), joqarı legirlangan (legirlovchi elementler 10% ten artıq ) P. lar kiredi (qarang [[Legirlangan polat ). Isletiliwine qaray, qurılıs (prokat) hám mashinasozlik (konstruksion), ásbapsozlik, bólek qasiyetli xillarga bólinedi. Bólek qasiyetli P. tat baspaytuǵın hám kislota –

shıdam, ıssıbardosh, jeyiliw hám dárz ketiwge shıdamlı, magnit ózgeshelikli hám basqa sapalarǵa iye boladı.Eritpeni qızdırıw hám sovitish nátiyjesinde onıń ishki dúzilisin hám, sonday eken, fizikaviy, mexanik hám basqa ózgesheliklerin ozgartirish termik islew dep ataladı. Polatni termik islew tiykarların D. K. Chernov jaratqan edi. D. K. Chernov kritik noqatlardı jańalıq ashtı hám qızdırıw xamda sovitish yoli menen polatning strukturasın (ishki dúzilisin ) ozgartirish múmkinligin korsatdi. Eritpelerdi termik islew togrisidagi pánni rawajlandırıwda watanımız ilimpazlarınıń xızmeti ásirese úlken bolıp tabıladı. XX ásirdiń baslarınan etilgen jumıslar nátiyjesinde termik islew teoriyası ádewir rawajlandi. watanımız ilimpazlarınan A. A. Bochvar, N. A. Minkevich, S. S. Shteynberg, N. YA. Selyakov, N. T. Gudtsov, G. v. Kurdyumov, A. P. Gulyayev hám basqalardıń, sırt el ilimpazlarınan R. Mel, E. Beyn, G. Ganneman, F. vefer, G. Esser hám basqalardıń jumısları áne sonday jumıslar gápinen bolıp tabıladı. Eritpelerdi termik islewdiń axamiyati goyat úlken, sebebi termik islew yoli menen olardıń ózgesheliklerin júdá keń shegarada ozgartirish múmkin. Eritpelerdi termik islewden kozda tutılatuǵın maqset olardıń dúzilisin (strukturasın ) ozgartirish yoli menen mexanik ózgesheliklerin zárúr tárepke qaray ozgartirishdan ibarat. Termik islew operatsiyalarınıń sol operatsiyalar dawam etetuǵın waqıt hám temperaturalar oraligi korsatilgan tártibi termik islew rejimi dep ataladı. Eritpelerdi termik islewde tiykarǵı faktorlar temperatura menen vaqt bolıp tabıladı. Usınıń sebepinen hár qanday termik islew rejimin togri múyeshtegi koordinatalar sistemasında grafik tárzde ańlatıw múmkin. Onıń ushın ordinatalar oqiga temperatura, abtsissalar oqiga bolsa waqıt qoyiladi. Bunday grafik (-suwretde suwretlengen. Termik islew rejimi eritpediń qızdırılıw waqıtı Tqni, waqıt birliginde neshe gradus qızdırılıwı, yaǵnıy qızdırılıw tezligi vq ni, qızdırılıw temperaturası tmax, yaǵnıy eritpe qızdırılǵan eń joqarı (maksimal ) temperaturanı, sol temperaturada tutıp turılıw waqıtı Tt ni hám sovitilish waqıtı Ts ni, waqıt birliginde neshe gradus sovitilishi, yaǵnıy sovitilish tezligi vs ni ańlatadı. Eritpediń qızdırılıwı yamasa sovitilish tezligi ozgaruvchan bolıwı da múmkin. Eger eritpediń qızdırılıw yamasa sovitilish tezligi ozgarmas bolsa, bul hal temperatura -waqıt grafigida waqıtlar oqiga qıyalıq múyeshi arnawlı bir

bolǵan togri sızıq menen ańlatpalanadı. Qızdırılıw yamasa sovitish tezligi ozgaruvchan bolsa, haqıyqıy tezlik temperaturanıń waqıt boyicha alınǵan birinshi tuwındına, yaǵnıy temperaturanıń sheksiz kishi ozgarishi arasındaǵı koefficientke teń baladı. Grafik tárzde bolsa qızdırıw yamasa sovitishning haqıyqıy tezligi qızdırıw yamasa sovitish iymek sızigiga berilgen (mısalı, tC) temperaturada otkazilgan urınba menen waqıt oqi arasındaǵı múyeshning tangensine teń baladı. Termik islew rejimi quramalı bolıwı, yaǵnıy ol júdá kop qızdırıwlar, uzlukli hám basqıshlı qızdırıwlar (sovitishlar), keri temperaturaǵa shekem sovitish hám basqalardan ibarat bolıwı múmkin. Bunday termik islewdi de temperatura -waqıt koordinatalarında grafik formasında ańlatpalasa baladı.

Sonlıqtan, temperatura -waqıt koordinatalarında termik islewdiń hár qanday protsessi ańlatılıwı múmkin eken. Eritpelerdiń termik islewdiń bir neshe túri bar; yumshatish, normallaw, toblash hám boshatish termik islew túrleri bolıp tabıladı. Bul termik islew túrlerinen geyparaları, az gezeginde, turchalarga bolinadi. Orıs alımı A. A. Bochvar termik islew túrleriniń besew gruppanı az ishine alǵan klassifikatsiyasini usınıs etdi. Sol gruppalardı bólek-bólek korib shıǵamız.Birinshi tur yumshatish. Termik islewdiń bul túri eritpediń kritik temperadan tómenlew temperaturaǵa shekem qızdırıp, songra aste sovitishdan ibarat.Ekenin aytıw kerek eritpe suwıqlayin basım menen islegende onıń kristall torı aynıwı, yaǵnıy ol biyqarar jaǵdayǵa keliwi, suyıqlanba qotayotgan diffuziya protsesslari aqırıǵa shekem yeta almasligi nátiyjesinde eritpediń quramı bir jınslı bolmay qalıwı múmkin hám taǵı basqa. Birinshi tur yumshatish waqtında eritpe kritik temperaturadan tómen temperaturaǵa shekem qızdırılǵanlıǵı ushın bunday termik islewde qayta kristallanish júz bolmaydi, biraq bunday temperaturada atomlarning tebranma háreketi kúsheyip eritpeni turaqlı jaǵdayǵa keltiredi jáne onıń hossalarin teń salmaqlılıq jaǵdayına jaqınlastıradı. Sonlıqtan, birinshi tur yumshatish ushın qızdırıwda eritpediń ishki kernewleri yoqoladi, kristall torı tiykarı jaǵdayına málim dárejede qaytadı, rekristallanish hám diffuziya protsesslari talay tezlashadi.

Birinshi tur yumshatish, birinshiden, suwıqlayin basım menen islegen eritpelerdiń naklyop hám ishki kernewlerdi yoqotish ushın, ekinshiden, eritpeler degi túrli jınıslıqqa toqtatıw beriw ushın qollanıladı. Yumshatishning birinshisi rekristallizatsion yumshatish dep atalsa, ekinshi diffuzion yumshatish dep ataladı. Ekinshi tur yumshatish. Termik islewdiń bul túri eritpeni kritik temperaturadan joqarılaw temperaturaǵa shekem qızdırıp, songra ólpeń sovitishdan ibarat. Ekinshi tur yumshatish qattı jaǵdayda faza ozgarishlari hám basqa ozgarishlar júz balatuǵın eritpeler ushın qollanıladı, sebebi eritpelerde sebebi eritpelerde fazalar ozgarishi júz bolsa, bul eritpe kritik temperaturadan joqarılaw temperaturaǵa shekem qızdırılǵanda eritpediń dúzilisi ozgaradi. Sonday keyin eritpe sovitilsa, onıń strukturası kerisinshe ozgaradi. Eger eritpe jetkilikli dárejede aste sovitilsa, ozgarish talshıq bolib, eritpediń fazalar quramı teń salmaqlılıq xolatidagiga togri kelip qaladı.Toblash. Termik islewdiń bul túri eritpeni kritik noqattan joqarılaw temperaturaǵa shekem qızdırıp, songra tez sovitishdan ibarat. Toblash da qattı jaǵdayda faza ozgarishlari júz balatuǵın eritpeler ushın qollanıladı. Eritpeni toblashda sovitish tezligi úlken bolǵanlıgınan eritpede faza júz bolishga úlermeydi hám eritpediń joqarı temperatura daǵı strukturası (dúzilisi) normal sharayatta da saqlanıp qaladı. Júdá kopchilik jaǵdaylarda eritpeni toblash sol eritpediń joqarı temperaturalarda turaqlı bolǵan jaǵdayın saqlap qola almaydı, bálki struktura ozgarishining qandayda bir basqıshın saqlap qaladı, struktura ozgarishining bul basqıshında bolsa eritpede teń salmaqlılıq jaǵdayı ele qarar tapmaǵan baladı. Sonday eken, eritpe taplanǵannan keyin júdá qattı, biraq, usınıń menen birge, júdá mort bolib qaladı, strukturası bolsa biyqarar (teń salmaqlılıqsız ) baladı. Ekinshi tur yumshatish menen toblash oraligidagi poziciyanı iyeleytuǵın taǵı bir tur termik islew bar, ol normallaw dep ataladı. Boshatish. Termik islewdiń bul túri eritpeni kritik temperaturadan tómenlew temperaturaǵa shekem qızdırıp, songra málim tezlik menen sovitishdan ibarat. Taplanǵan eritpediń strukturası biyqarar bolıwı joqarıda aytıp otildi. Bunday eritpe qızdırılmaganda da eritpede onı talay turaqlı jaǵdayǵa (teń salmaqlılıq jaǵdayına ) jaqınlastırıwshı

protsesslar júz bolıwı múmkin, biraq eritpe qızdırılsa, bul protsesslar tezlashadi. Taplanǵan eritpediń temperaturası asırila barsa, ol teń salmaqlılıq jaǵdayına barǵan sayın kop jaqınlasadı. Eger eritpe normal sharayatta tutıp turıw yamasa azǵantay qızdırılıw yoli menen boshatilsa, bunday boshatish eskirtirish (shınıqtırıw ) dep, protsessning ozi bolsa tozıw (shınıǵıw ) dep ataladı. Boshatish menen birinshi tur yumshatish arasında ulıwmalıq bar. Bul ulıwmalıq sonnan ibarat, boshatishda da, birinshi tur yumshatishda da eritpe teń salmaqlılıq jaǵdayına jaqınlastırıladı. Eki halda da dáslepki basqıshda eritpe biyqarar jaǵdayda baladı, bul jaǵday birinshi halda qatıwani suwıqlayin basım menen islew arqalı payda etinsa, ekinshi halda toblash yoli menen payda etinadi, biraq eritpe suwıqlayin basım menen islengende ol jaǵdayda faza ozgarishlari júz bolmaydi, taplanǵanda bolsa bunday ózgerisler júz baladı. Sonday eken, boshatish protsessi toblash protsessidan keyin ámelge asırilatuǵın ekilemshi operatsiya bolıp tabıladı. Ximiyalıq - termik islew. Metallarda hár túrlı elementlerdi erita alıw ózgesheligi bar ekenligi sol metalldı qurshap turǵan element atomlarining joqarı temperaturada metallǵa diffuzilanish imkaniyatın beredi, nátiyjede metall sırtqı qatlamınıń ximiyalıq quramı ozgaradi. Atomlarning metallǵa diffuzalanishi ximiyalıq protsess bolıp tabıladı, biraq bul protsessning barıwında temperatura úlken rol aynaydı, usınıń sebepinen diffuziya protsessini sap ximiyalıq qayta islew dep qaraw jaramaydı. Eritpediń sırtqı qabatı ximiyalıq quramın ozgartiruvchi bunday qayta islew ximiyalıq - termik islew dep ataladı. Ximiyalıq - termik islew túrleri sol temaǵa bagishlangan bapta tolıq aytıladı. Keyingi jıllarda eritpelerdi basım astında islew menen bir waqıtta olardıń strukturasın da ozgartirish usılı barǵan sayın keń kolamda qollanılıp atır. Eritpelerge bunday qayta islew termomexanik islew dep ataladı. Eritpe deformatsiyalanganda onıń sırtqı korinishi ozgaribgina qalmay, bálki ol jaǵdayda naklyop da ónim baladı, áne sol naklyoplangan eritpe termik islenedi, bul togrida keyin tolıq sazlanadı. Sonlıqtan, termik islewdiń joqarıda tilge alınǵan besew túrine termomexanik islewdi qasısh kerek.

Polatdi termik islew

Polatni termik islewde Fe-Fe3 C sistemsining jaǵday diagrammasına tiykarlanadı. Fe-Fe3 C jaǵday diagrammasında PSK chizigidagi hár qanday noqat tómengi kritik noqat bolib, A1 menen, GSE chizigidagi hár qanday noqat bolsa joqarıǵı kritik bolib, A3 bilan belgilenedi. A1 kritik noqat eritpe sovitilganda austenitdan perlit ónim bolıwın, eritpe qızdırılǵanda bolsa perlitdan austenit ónim bolıwın ańlatadı. A3 kritik noqat qotima sovitilganda evtektoidgacha bolǵan polatlarda ferrit, evtektoiddan keyingi polatlarda bolsa tsementit ajralıp chiqa baslawına, eritpe qızdırılǵanda evtektoidgacha bolǵan polatlarda ferrit, evtektoiddan keyingi polatlarda bolsa tsementit ajralıp chiqa baslawına, eritpe qızdırılǵanda evtektoidgacha bolǵan polatlarda ferritning, evtektoiddan keyingi polatlarda bolsa ekilemshi tsementitning putkinley erip bolıwına togri keledi. Eritpe qızdırılǵan waqıttaǵı kritik noqat As (menen, eritpe sovitilgan waqıttaǵı kritik noqat bolsa Ar ((menen belgilenedi. Sonlıqtan, austenitning perlitga aylanıw kritik noqatı Ar menen, perlitning austenitga aylanıw kritik noqatı bolsa As menen, austenitdan ferrit ajralıp chiqa baslaw kritik noqatı Ar3 menen, austenitdan ekilemshi tsementit ajralıp chiqa baslaw kritik noqatı da Ar3 menen, ferritning austenitda putkinley erip bolish kritik noqatı As3 menen, ekilemshi tsementitning austenitda putkinley erip bolish kritik noqatı da As3 (kopincha, Asm ((() menen belgilenedi. Polatni yumshatish. Polatni As1 kritik noqattan joqarı temperaturaǵa shekem qızdırıw hám temperaturada málim waqıt tutıp turǵannan keyin aste- uyań sovitish yumshatish dep ataladı. Polat As1 noqattan joqarı, biraq As3 noqattan tómen teiperaturagacha qızdırılǵanda onıń qayta kristallanishi talshıq bolmaydi hám yumshatish shala yumshatish dep ataladı. Yumshatishda polatning jaǵdayı teń salmaqlılıq jaǵdayına jaqınlasadı. Jumsatılınǵan polatning strukturası ferritperlitdan (evtektoidgacha bolǵan polat), perlitdan (evtektoid polat) yamasa perlittsementitdan (evtektoiddan keyingi polat) ibarat baladı. Eger polat As3 kritik noqattan joqarı temperaturaǵa shekem qızdırılıp, songra hawada sovitilsa, polat normallanadı. Polatni toblash. Evtektoidgacha bolǵan polatni As3 kritik noqattan, evtektoiddan keyingi polatni As1 kritik noqattan joqarı temperaturaǵa shekem

qızdırıw hám sol temperaturada málim waqıt tutıp turıp, songra tez sovitish toblash dep ataladı. Evtektoidgacha bolǵan polat As1 kritk noqattan joqarı biraq As3 kritik noqattan tómen temperaturaǵa shekem qızdırılıp, sol temperaturada málim waqıt tutıp turılǵannan keyin tez sovitilsa, ol shala toblanadi. Polatni boshatish. Taplanǵan polatni As1 kritik noqattan tómen temperaturaǵa shekem qızdırıp, songra málim tezlik menen sovitish bosatish dep ataladı.

Xulasa:
Detal maydanına termik hám ximiyalıq tásir etip onı strukturasın, quramın hám ózgesheliklerin ózgertirip kerekli ózgesheliklerin alıw procesine ximiyalıq -termik islew dep ataladı. Ximiyalıq - termik islew processinde detal maydanın málim qatlamı hár qıylı elementler menen diffuzion to'yinadi. Ximiyalıq - termik islew detal maydan qatlamın qattılıǵın, ishqalanib jeyiliwge qarsılıgın, tolıqıwǵa qarsılıgın, kontakt shıdamlılıǵın, elektr hám gaz karroziyasidan qorǵaw etińishlikni asırıw ushın isletiledi. Ximiyalıq - termik islew (XTI) óz ishine ush dáwirdi aladı. Birinshi dáwirde dáslepki ortalıqta ximiyalıq reakciya ketedi.

XX ásirdiń baslarınan etilgen jumıslar nátiyjesinde termik islew teoriyası ádewir rawajlandi. watanımız ilimpazlarınan A. A. Bochvar, N. A. Minkevich, S. S. Shteynberg, N. YA. Selyakov, N. T. Gudtsov, G. v. Kurdyumov, A. P. Gulyayev hám basqalardıń, sırt el ilimpazlarınan R. Mel, E. Beyn, G. Ganneman, F. vefer, G. Esser hám basqalardıń jumısları áne sonday jumıslar gápinen bolıp tabıladı.
Polatni termik islewde Fe-Fe3 C sistemsining jaǵday diagrammasına tiykarlanadı. Fe-Fe3 C jaǵday diagrammasında PSK chizigidagi hár qanday noqat tómengi kritik noqat bolib, A1 menen, GSE chizigidagi hár qanday noqat bolsa joqarıǵı kritik bolib, A3 bilan belgilenedi. A1 kritik noqat eritpe sovitilganda austenitdan perlit ónim bolıwın, eritpe qızdırılǵanda bolsa perlitdan austenit ónim bolıwın ańlatadı.
Paydalanilg’an a’debiyat:
1. I.A.Karimov O’zbekiston XXI asir bosag’asinda T,1997 j
2. V.A.Mirbabaev G.P.Vasiliyev Metallar texnologiyasi
3.B.V.Knorozov . Texnologiya metallar.
Internet tarmaqlari
1.ziyo.net
2.zinoniy.com
3.refarat.uz
4.ref.com