|
Mektepge shekem tálim shólkeminde saqnalastırıw iskerliginiń áhmiyeti.
Saqnalastırıw oyınları, bul balalardıń ǵárezsiz dóretiwshilik oyın túri bolıp, ol jaǵdayda shıǵarma hám gúrrińler balalar tárepinen rolǵa bolıp atqarıw etiledi. Bul oyınlar balalarda shıdamlılıq, ıntızam hám óz minez-qulqların basqara alıw, basqalardıń háreketleri menen esaplawıw sıyaqlı unamlı ruwxıy páziyletlerdi qáliplestiredi.
Saqnalastırıw oyınlarında balalar oyın procesine kirip baradılar, waqıya hám ertek qaharmanlarınıń ishki turmısına tikkeley baylanıslı bolǵan qaharmanlıq, batırlıq, mehribanlıq, pidayılıq, jankúyerlik sıyaqlı unamlı pazıyletlerdi ózlerinde ayqın kórinetuǵın etediler. Bul processda balalardıń sóylew aktivligi, sózlik baylıǵı, dúnyaǵa kóz qarası keńeyip baradı.
Saqnalastırıw ushın shıǵarma, ertekler tańlaw úlken jasdagilardan balalardıń jas qásiyetleri, qızıǵıwshılıqları, tileklerin esapqa alıwdı talap etedi.
Kórkem ádebiyatqa baylanıslı dóretpelerdi tańlawda tómendegi talaplar qóyıladı :
1. Mazmunınıń ideologik-ruwxıy bárkámallıǵı.
2. Kórkem tárepten mazmundorligi.
3. Shıǵarma daǵı urıs qatnasıwshısı hám roldıń sanı (qansha kóp bolsa, dóretpe sonsha áhmiyetli bolıp tabıladı).
4. Mazmunı jaqsı bolıwı menen birge, ol jaǵdayda háreket túrleriniń de kóp bolıwı.
5. Kórkem oqıwǵa uyqas bolıwı.
6. Mazmunı qızıqlı, turmıs menen baylanısqan bo'lmog'I zárúr.
Balalar xalıq erteklerin saqnalashtirishni jaqsı kórediler. Mısalı, «Shalǵam», «Zumrad hám Qımbat», «Bawırsaq» hám basqalar. Balalar basqa xalıq erteklerin de túrli usıllarda (quwırshaq, saya, saya teatri arqalı ) saqnalastırıwǵa mútajlik sezediler.
Shıǵarmanı eslep qalıwları ushın onı qayta qoyıp beriw, saqnada kórsetiw, súwretler kórsetiw, didaktik oyınlardan paydalanıladı.
Saqnalastırıw oyınları qızıqlı ótiwi hám uzaq waqıt dawam etiwi ushın kerekli úskeneler tayarlanishi hám oǵan tuwrı basshılıq etiliwi kerek. Úlkenler oyın rejissyori rolin ámelge asıra barıp, balalardıń minez-qulqları, qábiletleri, umtılısların esapqa júrgizediler. Oyında aktiv qatnas etken balalardı bólek xoshametlantirilib, kelesinde qaysı dóretpelerdi saqnalastırıw kerekligini anıqlaydilar.
Balalardıń dóretiwshilik qábiletlerin jáne de jetilistiriwde qurılıs materialları menen oynalatuǵın oyınlardıń roli úlken bolıp tabıladı. Pedagoglardan Z. v. Lishtvan, v. G. Nesheeva óz izertlewlerinde qurıw -soǵıw oyınlarınıń ayriqsha tárepleri hám áhmiyetin kórsetip bergenler. Balalar baspaları shıǵarmalardı saqnalastırıw ushın xalıq erteklerine siluetlar, teatr-kitaplar, panorama -kitaplar sıyaqlı túrli kórinistegi kórgezbeli qóllanbalardı baspadan shıǵarmoqdalar.
Saqnalastırılǵan oyınlar. Saqnalastırılǵan oyınlar dóretiwshilik oyınlar sarasiga kiredi. Oǵan dóretiwshilik oyındıń tómendegi tiykarǵı : niyettiń bar ekenligi, roli hám ámeldegi háreketler, hayol etilgen jaǵdaydıń hám basqa elementlerdiń muwapıqlıǵı, balalardıń ǵárezsizlik hám óz-ózin uyushtira alıw tárepleri tán. Saqnalastırılǵan oyın shıǵarma tiykarında kóriledi: oyın syujeti, rol, qaharmanlardıń minez-qulqları, olardıń sóylewi dóretpe tekstine kóre belgilenedi.
Saqnalastırılǵan oyın balalardıń esitken dóretpe yamasa ertagidan alǵan qıyalların ǵárezsiz ańlatıw hám de shınıǵıw qılıw imkaniyatın beredi. Bul oyınlar balalarda shıdamlılıq, ıntızam, óz háreketlerin basqalardıń háreketine muwapıq ámelge asırıw sıyaqlı sapalardı tárbiyalawda nátiyjeli qural esaplanadı. Saqnalastırıw balalardı qayta sóylewge úyretiw usıllarınan biri bolıp tabıladı. Birpara balalarda shıǵarmadan alınǵan bólekti qayta sóylep beriwge qálew de qızıǵıwshılıq da bolmaydı, biraq oǵan oyın usılı kiritiliwi menen bala shıǵarma daǵı rolga kirip, sol dóretpe mazmunın áp-áneydey aytıp beriwge háreket etedi.
Bunday oyında bala ózin sol shıǵarma daǵı qaxramon ornında sezim etip, onıń sezim, keshinmalari dúnyasına tereńrek kirip baradı. Shıǵarmalardı qaharmanlar tilinde sóylep beriw bala daǵı hayolni rawajlandırıwǵa járdem beredi hám dóretpe qaharmanında ámeldegi bolǵan unamlı sapalardı iyelewge ıntıladı. Saqnalastırılǵan oyında shıǵarmanıń ideologik mazmunı balalar tárepinen tereńrek ańlap alınadı.
Saqnalastırılǵan oyınlar balalar qandayda bir ertek yamasa gúrriń syujeti tiykarında málim bir rolni orınlawına, oyın processindegi personajlarning aytatuǵın sózleriniń yad alınıwına tiykarlanǵan bolıp, balalarda shıdamlılıq, ıntızam, óz háreketlerin basqalardıń háreketine muwapıq ámelge asırıw sıyaqlı sapalardı tárbiyalawda nátiyjeli qural esaplanadi. Saqnalastırılǵan oyınlardı shólkemlestiriw tómendegi basqıshlardı óz ishine aladı :
I basqısh. Saqnalastırıw ushın shıǵarmanı tańlaw. Shıǵarmanı tańlawda tómendegi talaplarǵa ámel qılıw kerek: 1) ertek yamasa gúrrińde qatnasuvshılar sanı kóp bolıwı kerek; 2) miynettiń tekǵana mazmunı, bálki ol jaǵdayda háreketlerdiń de tań qalarlıq qıylı bolıwına itibar qaratıw kerek; 3) dóretpe kórkem oqıwǵa uyqas bolıwı kerek; 4) dóretpe mazmunı qızıqlı hám emotsional bolıwı zárúr; 5) dóretpe balalardıń jasına sáykes keliwi kerek.
II basqısh. Saqnalastırıw ushın saylanǵan ertek yamasa gúrrińdiń mazmunın oqıp beriw.
III basqısh. Shıǵarmanı balalar tárepinen eslab qalınıwine erisiw: qayta oqıp beriw, hár bir balanıń aytatuǵın gápleri ústinde individual jumıs aparıw, súwretler kórsetiw.
Iv basqısh. Oyın qızıqlı ótiwi hám uzaq dawam etiwi ushın oyınǵa kerekli materiallar, kiyimler tayarlaw hám de basshılıqtı tuwrı ámelge asırıw.
Do'stlaringiz bilan baham: |
