Tema: Sinxron esaplaw qurılmalarınıń dúzilisi hám tiykarǵı kόrsetkishleri. Joba: Kirisiw

1. Elektron esaplaw mashinaları
Dáslepki EHMlar ústinde taaqiqotlar 1937-jılda, AQSHda professor Jan Atanasov baslıqlıǵında baslanǵan bolıp, bul mashinalar tiykarınan matematikalıq -fizikalıq máselelerge yamasa ápiwayı etip aytqanda, tek esap -kitap menen baylanıslı máselelerge m oijallangan edi. Biraq Atanasovtin’ bul joybarı tolıqlıǵınsha aqırına yetmadi. Sonday bolsada, bul jumıs o ltiz jıldan keyin bir neshe sud jıynalıslarında kórip shıǵıldı hám alım EHMlar tiykarlawshisi dep tán alındı.1942-jılda pensilvaniyalik fizikalıq Jan Mouchli (1907-1980) Atanasovtin’ joybarı menen tanısıp shıǵıp, “Tez isleytuǵın elektron apparatlardan esaplaw jumıslarında paydalanıw” temasındaǵı joybarın usınıs etken. 1943-jılda Mouchli hám Jan Ekkert baslıqlıǵı astında
ENIAC (Electronic Numerical Integrator and Computer - Elektronlı esaplaǵısh integratori hám kalkulyator) mashinası ústinde izertlewler baslandı. 1945-jılda joybarǵa ataqlı matematikalıq Jan fon Neyman usınıs etildi. Onıń tiykarǵı xızmeti sonda, EHMlar ushın ulıwma bolǵan strukturanı usınıs etdi. Tómende olardan ayırımların keltiremiz:
- mashina basqamv, arifmetik, yad hám baylanıs (operator menen) apparatlarınan ibarat boiishi kerek;
- programma da, baslanǵısh m a'ulmotlar sıyaqlı EHM yadında jaylasadı ;
- mashina sanlı m a'lumotlami sanlı kolinishda jazılǵan buyrıqlardan parıqlay alıwı kerek;
- quramında kirgiziw hám shıǵarıw apparatlarınıń b o iish i shárt.
ENIAC mashinasın islep shıǵıwda bul ideyalar tap la ámelge asırıldı. Joybarda názerde tutılǵan jumıslar 1946 -jılda juwmaqlanıp, sol jıldıń 16 -fevralında tariyxda birinshi elektron esaplaw mashinası bolǵan ENIAC kórsetiw etildi. Keyininen bul mashina Aberdin poligonina alıp o 'tildi hám onda odan 1955-jılǵa shekem paydalanildi. ENIAC mashinası aybatlı oicham ga iye edi. Ol o 'z ishine 18 mıń elektron lampanı alǵan, 90 x15 m maydandı iyelegen, salmaqlilig’i 30 t bolıp, 150 kvt elektr energiyasın tutınıw etken hám 100 kGs chastota menen islegen. Qosıw ámeli ushın 0, 2 ms, kóbeytiw
ushın bolsa 0, 28 ms waqıt sarplaǵan. Sol waqıttan baslap házirge shekem islep shıǵılǵan EHMlar shártli túrde tórtew áwladqa ajratıladı. Bul áwladlar bir-birinen EHMning elementler bazası hám de múmkinshilikleri menen parıq etedi. 1-áwlad esaplaw mashinalart Bul mashinalar elektron lampalar
járdeminde islegen.