|
2.2. Abu Nasr Forob Fazıl adamlar qalası shıǵarmasındaǵı social kóz qaraslar.
Birinshi ámeldegi basqa barlıq bar ekeniniń birinshi sebebi bolıp tabıladı. Odan basqa barlıq ámeldegi zat nuqsanlı bolıwı jaǵdayınan uzaq emes. (Kemshilik) bir bolıwı múmkin hám yamasa birden kóp boluwımúmkin. Biraq aldın kelsek, ol barlıq kemshiliklerden jiraq bolıp tabıladı. Onıń bar ekenligi barlıq (bolmıs)tan ábzal hám basqa bolmıslar aldın keledi, onıń bar ekenliginen taǵı ústin bolǵan hám odan aldın keletuǵın basqa bolmıstıń bolıwı da múmkin emes. Sonday eken, ol bolmıs ústinligi (pazıyleti) boyınsha eń joqarı dárejede, bolmıs jetiliskenligi kózqarasınan qarasaq, ol joqarı mártebede. Bunday qala hákimi balatuǵın adam (Alladan basqa) hesh kimge boysunmasligi kerek. Fazıllar qalasınıń birinshi boshligi sol qala xalqına imomlik etiwshi oqil kisi bolib, ol tábiyaatan az waqıt eki hislat - pazıyletti ozida birlestirgen bolıwı zárúr. Fazıllar qalası hokiimi áwele tart muchchali sog-solim bolib, oziga júklengen wazıypalardı atqarılıwında qandayda bir azosidagi kemshilik halal bermasligi kerek, kerisinshe, ol sog salamatlıǵı sebepli bul wazıypalardı ańsat orınlawı kerek. (Ekinshiden), bunday qala hákimi tábiyaattı názik túsingish bolib, sáwbetlesin sózlerin, pikirlerin tez túsinip, tez ilgab alıwı kerek, sol tarawda ulıwma jaǵday qanday ekenin ayqın oyda sawlelendire alıwı zárúr. (Úshinshiden), ol ańlaǵan, kórgen, esitken, aqıl etken zatlardı yadında talıq- tokıs saqlap qalıwı, barlıq detallardı umıtpawı kerek. (Tórtinshiden), ol zehni ótkir, tapqır bolib hár qanday zattıń biliner - bilinbes belgilerin hám ol belgileri neni ańlatıwın tez bilip, sezib alıwı zárúr. (Besinshi), ol pikirin tuwri túsintira alıw maqsetinde, shıraylı sazlar menen ańlatpalay alıwı zárúr. (Jetinshi), tamaq jewde, ishimlikte, hayallarǵa jaqınlıq qılıwda górqaw emes, kerisinshe ozini tiya alatuǵın bolıwı, (qumar yamasa basqa) oyinlardan zawıq, huzur alıwdan uzaq bolıwı zárúr. (Segizinshi). Ol aqsha hám haqıyqattı, ádil hám haqgoy adamlardı jaqsi kóretin, ótirikti hám ótirikshilerdijaman kóretin bolıwı zárúr. (Toǵızinshı), ol ózz qadrin bilúwshi hám ar-namıs oriyatli adam bolıwı, qásiyetsizlerden joqarı turıwshı, tuyme joqarı saqıy bolıwı, ulug, joqarı jumıslarǵa umtılıwı zárúr. (Altınshı), ol (ustazlardan) talim alıwǵa, bilim, marifatqa háwesli bolıwı, aǵıw, organıw processinde sıra sharshamaytuǵın, bunıń qıyınshılıǵınan qshpaytın bolıwı kerek. (Oninchi), bul dúnya buyımlarına, dinor hám dirhamalarga qızıqmaytuǵın (buyım-dúnya ketidan quwmaytuǵın) bolıwı zárúr. (On birinshi), tábiyaatan ádalatparvar bolib, ádil adamlardı jaqsı kóretuǵın, istebdod hám jábir- zulımdı, zalım hám zalımlardı jaman kóriwshi, óz adamlarına da, biyganalarǵa da haqıyqat etiwshi, barlıqtı haqıyqatqa shaqırıwshı, naxaq jábirlengenlerge jardem beretuǵın, barlıqǵa jaqsılıqtı hám ózi suygan gozzallıqtı ráwa kóriwshi bolıwı zárúr. Az aqsha jumıs aldında qırsıqlıq etpey, ádil jumıs tutqanı halda hár qanday haqsızlıq hám haramılıqlarǵa mawasasız bolıwı zárúr. (On ekinshi), ozi zárúr dep esaplaǵan ilajlardı ámelge asırıwda qatiyatli, turaqlı, juratli, batır bolıwı, qorqoqlik hám qádiksirashlarga jal qoymasligi zárúr. Mine sol barlıq páziyletlernihg bir adamda jıynanishi amri mahol, zero bunday tuyme pazıyletler iyesi bolǵan adamlar júdá kem ushraydı hám olar kemde-kem ushraytuǵın insanlar bolıp tabıladı.
Egerde fazıllar qalasında sonday bárkámal insanlar tabılıp qalsa, ol jaǵdayda joqarıdaǵı pazıyletlerden altawı yamasa besewi kámal tapqanda da, ol aqıl hám ziyreklikte benazirligi sebepli fazıllar qalasına basshılıq ete aladı. Bazi mezgillerde fazıllar qalasında bunday adamlar jaq bolib qalǵanda da (opat etkende yáki basqa jayǵa ketken vaqitda - M. M.) áne sol imom (hákim) yáki onıń isin dawamlawshıları (eger usı imomdan song birin - ketin qalaǵa basshı bolsalar) shıǵarǵan nızam hám tártiplerine ámel etiledi.
Aldınǵı imom ornına kelgen keyingi baslıqta da joqarıda aytılǵan qásiyetler - pazıyletler jaslıqtan rawajlanǵan bolıwı zárúr. Áne sonda bul keyingi imomda taǵı altı pazıylet payda etiliwi zárúr: Birinshi - oyshıllıq. Ekinshi - aldınǵı imomlar ornatgan nızamlar hám tártiplerdi yadta jaqsı saqlap qalıw hám olarǵa ámel etiwi ushın quwatqa iye bolıwı. Úshinshi - eger aldınǵı imomlar dáwirinde qandayda bir (yamasa bir qansha) tarawǵa taluqli nızam qalmaǵan bolsa, bunday nızamı oylap tabıwı ushın dóretiwshilik, oylap tabıwı quwatına iye bolıw. Tórtinshi - házirgi haqıyqıy jaǵdaynı tez payqap alıwı hám kelesinde júz beretuǵın, aldınǵı imomlar kózde tutpaǵan waqıyalardı aldında kóre biliwi ushın boljawshılıq qásiyetine iye bolıw. Bul qásiyet oǵan xalıq párawanlıǵın jaqsılawda kerek baladı. Altınshı - zárúr jaǵdaylarda harb jumıslarına sheberlik menen baslıqlı qılıw ushın jetkilikli fizikalıq quwatqa iye bolıw; da urıs qılıwdı, da sarkarda retinde jangu-jedelge basshılıq qılıw ushın áskeriy kórkem onerdi jaqsı biliw. Besinshi - avvlgi imomlar ornatgan nızamlarǵa, sonıń menen birge, aldınǵılardan ibrat alıp, ozi toqib shıǵarǵan nızamlarǵa xalıq ámel etiwi ushın qızgin sazlaw - aratorlıq hislatiga iye bolıwı.
Egerde sol qásiyetlerdiń barlıǵın ózinde jıynaǵan bir adam tabılmasa, lekin eki kisi birgelesip, sol qásiyetlerge iye bolsa (yaǵniy biri - oyshıl, ekinshisi - qalǵan hislatlar iyesi bolsa) sol ekewin fazıllar qalasına basshılıqqa qoyıw zárúr.Egerde bir gruppa adamlar birgelikte áne sol qásiyetlerge iye bolsa (yaǵniy - birinde bul, ekinshisinde ol, úshinshisinde basqa qásiyetler bolsa) áne sol fazıllar toparın jurt baslıqlıǵına qoyıw zárúr. Sol gruppa aǵzaları birgelesip, óz ara kelisip háreket qılsa hár biri fazıl hákim bolıwı múmkin. Egerde qandayda bir zamanda fazıllar qalada hákimlik qılıp atırǵan bir yamasa bir neshe kiside basqa zárúr qásiyetler bolsa, biraq, oyshıllıq bolmasa, fazıllar qalası jaqsı hákimsiz qaladı, bunday qala apatqa júz tutadı. Mine sol (sebep) lardıń hámmesi sebepli kopshilik qalalarda nadanlıqtaǵı qalalar qalalardıń xalqınıń qarawlarına tán pikir-isenimler kelip shıǵadı. Bazilar adamlar ortasında tábiy yamasa ihtiyoriy baylanıslar joq, hár bir adam óz mápi ushın basqalardıń mápine zálel jetkiziwi, biri basqasına biygana bolıwı zárúr, egerde olar birlessede zárúrat, minnetleme sebepli birlesediler, mawasaǵa kelse awa biri golib shıǵıp, basqaları maglub bolǵandaǵana kelisedi, dep oylaydilar. Bunda olar sırtdan tasir etiwshi bir kúsh tazıyqında óz ara shártlesiwge májbúr baladılar, eger sol kúsh joǵalsa shártlesiw de joǵaladi, taǵı biyganalasıw payda boladı hám olar tarqalıp ketediler. Insaniyatqa tán haywaniy isenimlerden biri mine sol isenim bolıp tabıladı.
Do'stlaringiz bilan baham: |
