Tema: qaraqalpaq tiliniń orfografiyaliq sózliginen paydalaniw I. Kirisiw II. Tiykarǵı bólim

TEMA: QARAQALPAQ TILINIŃ ORFOGRAFIYALIQ SÓZLIGINEN PAYDALANIW


I.Kirisiw
II.Tiykarǵı bólim
1) Orfografiyaliq sózligin en paydalaniw
2) Orfografiyaliq sózlik quramı
3) Qaraqalpaq tiliniń orfografiyalıq qádeleri.
`III.Juwmaq
IV.Paydalanǵan ádebiyatlar


`
KIRISIW
`Til xalıqtıń tariyxın, mádeniy miyrasın, úrp-ádet jáne dástúrlerin ózinde jámlegen biybaha baylıq bolıp esaplanadı. Ana tilin húrmet etiw, taza sóylew insan balasınıń wazıypası, parızı bolıp tabıladı. Millettiń tiykarǵı belgisi óziniń ayrıqsha tiliniń bolıwı esaplanadı. Eger millet óz tilinen ayrılsa, millet te bolmaydı. Ana tili mámlekettiń jámiyetlik-siyasiy, ruwxıy jaqtan rawajlanıwında áhmiyetli orın iyeleytuǵın qádiriyatlardan biri bolıp tabıladı.
Sonlıqtan da, ǵárezsizliktiń dáslepki jıllarınan baslap qaraqalpaq tilin rawajlandırıwǵa, onı ele de bayıtıwǵa hám sap halında keleshek áwladlarǵa jetkeriwge ayrıqsha itibar qaratılıp, bul baǵdarda enciklopediya hám sózliklerdi, sabaqlıqlar menen oqıw-qollanbaların baspadan shıǵarıw sıyaqlı iygilikli isler ámelge asırılmaqta.
Atap aytqanda, 2016-jılı 5-iyul kúni Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesiniń Qaraqalpaq tiliniń tiykarǵı imla qaǵıydaların tastıyıqlaw boyınsha qararı qabıl etildi. 2017-jılı Qaraqalpaq tiliniń orfografiyalıq sózligi 23 baspa tabaq kóleminde shıǵarılǵan bolsa, búgingi kúnde taǵı da 30 baspa tabaq kóleminde qaraqalpaq tiliniń orfografiyalıq sózligi tayarlandı.
Ilim hám texnika tarawında terminlerdi jetilistiriw maqsetinde bir qatar jumıslar ámelge asırılıp, usı jıldıń fevral ayınan berli Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesi janında Respublikalıq terminologiya orayı jumıs alıp barmaqta. Onıń tiykarǵı xızmeti, qaraqalpaq ádebiy tiliniń rawajlanıw baǵdarın baqlap barıw, milliy terminlerdi qáliplestiriw hám onı sózlikler túrinde baspadan shıǵarıw, tilimizdiń rawajlanıwına keri tásir etip atırǵan qubılıslardı anıqlaw, bul tarawda jol qoyılıp atırǵan kemshiliklerdi dúzetiw boyınsha usınıslar beriw bolıp tabıladı. Bul oray tárepinen ótken 10 aydıń ishinde hár qıylı tarawlar boyınsha 26 mıńǵa shamalas termin oraydıń saytında ulıwmaxalıqlıq dodalawǵa qoyıldı.
Qaraqalpaqstan Respublikasında qaraqalpaq til biliminiń áhmiyetli máselelerin izertlew jumısı Ózbekstan Ilimler Akademiyasınıń Qaraqalpaqstan bólimi Qaraqalpaq gumanitar ilimler ilimiy-izertlew institutınıń jetekshi ilimiy xızmetkerleri, Qaraqalpaq mámleketlik universiteti hám Nókis mámleketlik pedagogikalıq institutınıń qaraqalpaq til bilimi kafedralarınıń professor-oqıtıwshıları tárepinen alıp barılmaqta. Búgingi kúnde bul mákeme hám oqıw orınlarında 5 ilim doktorı, 40 qa shamalas ilim kandidatı qaraqalpaq tiliniń eń áhmiyetli máseleleri boyınsha ózleriniń ilimiy jumısların tabıslı alıp barmaqta.
Usı jıldıń 21-oktyabr kúni Prezidentimiz Sh.Mirziёev Ózbekstan Respublikasınıń «Mámleketlik til haqqında»ǵı Nızamı qabıl etilgeniniń 30 jıllıǵına baǵıshlanǵan saltanatlı májiliste, Ózbekstan Respublikası Ministrler Kabineti janınan Mámleketlik tildi rawajlandırıw departamentin ashıw haqqında usınıs bildirgennen soń aradan on bes kún ótip departament jumıs basladı. Haqıyqatında da, búgingi globallasıw dáwirinde milliy ózlikti ańlaw, millettiń aynası bolǵan ana tildi taza halında saqlaw, qásterlep abaylaw áhmiyetli másele bolıp barmaqta. Sol ushın respublikamızda qaraqalpaq tilin qollanıwdı jetilistiriw, qaraqalpaq tiliniń sózlik baylıǵın rawajlandırıw, basqa tillerden kirip kelgen sózlerdi tártiplestiriw, olardıń ózimizdiń tilimizde bar sıńarların qollanıw maqsetinde jumıslardı ele de jetilistiriw kerek.