Tema: O’zbekistannin’ ekonomikaliq geografiyaliq rayonlari ha’m iri ta’biiy ekonomikaliq regionlari

Zarafshon ekonomikalıq rayonı — Buxara, Navoiy hám Samarqand wálayatların o 'z ishine aladı. Ekonomikalıq rayon Zarafshon dáryasınıń o 'rta hám tómen bólim ini, áyyemgi de onıń ta'sirida payda bolǵan xojalıqtıń aymaqlıq dizimin ini o 'z ishine aladı. Rayondıń uluwmaliq maydoni 168,1 ming km bo 'lib, ol mamlakat aymaǵınıń 37, 4 payızın quraydı. Bul tárepten ol, tek Tómen Am udaryo rayonınan azmaz kishilew, tek. Xalqı 5916, 5 ming kisi (2012 y.) b o 'lib, umum respublika xalqınıń 20, 0 procenti jasaydi. Bunnan Samarqand wálayatı xalqı 3327, 2 mıń adam, Navoiy wálayatiniki 881, 7; Buxara wálayatiniki bolsa 1707, 6 ming kisiden ibarat. Xalqınıń qısıqlıǵı ekonomikalıq rayon bo'yicha 1 km 2 jayǵa o 'rtacha, 35, 2 adamnan tuwri keledi. Aymag’i arqada Kazaxstan Respublikası, Nurota dizbekleri, arqa — shıǵısda Turkiston, shıǵısda hám qublası shıǵısda Zarafshon dizbekleri menen shegaralas Ekonomikalıq rayon jer sırtı xar-qıylı úlken bólegi tegisliklerden (Qizilqum, Qarnob sho'li), oypatlıq hám bálent jerler jerlerden ibarat. Tábiy resurslardan mineral resurslarǵa bay, tábiy gaz rezervleri, altın, kemde-kem ushraytuǵın metallar, duzlar, qurılıs materialları, marmar, volfram kánleri region sanaatın rawajlandırıwda úlken ahmitetke iye. Suw resurslarına Zarafshon dáryası, AmuBuxara, Amu Qorako'l kanalları, Quyimozor, K attaqo qorg'on suw om barların kirgiziw mumkin. Buxara oazisi kóbirek Amudaryo suwi menen suwǵarıladı. Biraq, bul aymaqtıń rawajlanıwda Zarafshon dáryasınıń ahamiyati úlken bolǵan ; Buxara dáryanıń tómen, Samarqand bolsa dáryanıń joqarı bólim ida jaylasqan bolıp tabıladı. Zarafshon ekonomikalıq rayonı O 'zbekiston jalpı ishki m ahsulotining 18-20, sanaat hám awıl xojalıǵı m ahsulotlarining 22-23 payızın beredi.
Mirzasho’l ekonomikalıq rayonı - o 'z quramına Jizzaq hám Sirdaryo wálayatların aladı. Onin’ maydoni 25,5 mıń km 2 bo'lib, Respublika aymaǵınıń 5, 6 payızın quraydı. Maydonining úlkenligi tárepinen Tuslik regioninan keyin tortinshi o'rinda turadı. Jańa jerlerdi ozlestiriw, social—ekonomikalıq rawajlandırıw maqsadida payda bolǵan ekonomikalıq rayon Respublika orayinda jaylasqan bolib, batıs bólegi Samarqand, Navoiy wálayatları, tuslikte qo'shni Tadjikistan Respublikası, shıǵıs tarepten Tashkent wálayatı, arqada Qozog'iston Respublikası menen qon'sniligi ekonomikalıq tárepten har tarepleme qolaylı esaplanadı. Mirzasho'1 ekonomikalıq regionin rawajlanǵan ekonomikalıq rayonlar aralıǵinda jaylasıwı mamlakat aymaqlıq mehnat bóliw otida túrli de kárlik baylanısların otishga imkán beredi. Ekonomikalıq rayonda tegislik, tog1 yonbag'ri hám tawlıq jerlerdiń qosılıp ketkenligi, tábiy sharayattıń xilma—xilligi hár qıylı xojalıq tarm aqların rawajlandırıwǵa sharayat jaratqan. Jum ladan, Jizzaq wálayatınıń Maqpal, G'allaorol tum anlari Turkiston, Molguzar, G 'ubdin, Qo'ytosh hám Qaroqchi tawları botig'ida jaylasqan bo'lsa, Sirdaryo wálayatınıń kópshilik aymaǵı tegislik regionine tuwra keledi. Mintaqaning taraqqiy etken Tashkent hám Sam arqand wálayatları o 'rtasida o 'm ashganligi onıń ekonomikalıq nijtim oiy rawajlanıwına hár úshek onlam a ko'm ak berip kelip atır. Áyne waqıtta, jan ol b i-sh arq d a Tadjikistan, shalbar oldan Q ozog'iston Respublikası ilan q o 'shnichiligi onıń geosiyosiy m avqeini h am belgilep beredi. Rayondıń ekonomikalıq geografiyalıq o 'm i túrli ekonomikalıq baylanıslar qılıw ushın da qolay. Buǵan baylanıslı, respublikanıń taraqqiy etken wálayat hám qalaların, qolaversa, q o 'shni respublikalar menen baylaw tem ir jol, avtomobil, truba jollarıniń o 'tganligi da de sol yofilar arqalı shiyki zat, hár qıylı m ahsulotlar ayırbaslaw daǵı xızmetin kórsetip beriw kerek.
__
Tuslik -ekonomikalıq rayon o 'z quramına Qashqadárya hám Surxondaryo wálayatların birlestiradi. Ekonomikalıq rayon (m intaqa) um um iy m aydoni 48, 7 m ing km 2 b o 'lib, bul 0 'zbekiston Respublikası aymaǵınıń 10, 9 payızın quraydı. Ekonomikalıq geografiyalıq o 'rni qolay, respublikanıń eń qubla aymaqlarında jaylasqan bul ekonomikalıq rayon q o 'shni Tadjikistan, Turkm aniston mámleketleri menen, respublikanıń Sam arqand, Buxara wálayatları biln shegara qatar. Tábiy sharayatına k o 'ra ıqlımı basqa wálayatlarǵa qaraǵanda ıssı b o 'ladigan kún kóbirek, jazı ıssı hám qurǵaqlay, subtropik. H ududi úsh úshek ondan tawlar menen o 'ralgan: shalbar olda Hisor, shalbar oli batısda Boysun hám K o'hitang, shıǵısda Babatog1 tizm alari (eń bálent noqatı H isor 4643 m ). Relye ft shıǵıstan g 'arbga tap m o n tómenlep baradı, úlken m aydonlarni tawlardan tısqarı ch o 'llar (Q arshi, N ishon, Sandıqlı, Surxon- Sherobod), tegislikler, ádirler iyeleydi.
Qubla m intaqada 4997, 4 mıń kisi yamasa m am lakatning 16, 9 procent xalqı jasaydı, xalıq aymaq b o 'ylab tegis emes jaylasqan, qısıqlıǵı kv. km jayǵa o 'rtacha 102, 6 kisiden ibarat (2012 y.), sonnan Surxondaryoda 110, 4 kisiden, Qashqadárya wálayatında bolsa o 'rtacha kv. km jayǵa 97, 1 kisiden tap 'g lri keledi. Xalqınıń 55, 6 procenti Q ashqadaryo wálayatında. qalǵan bólegi Surxondaryoda istiqom at etedi. H ar eki wálayat respublikada xalıqtıń tábiy kóbeyiwi eń joqarılıǵı menen ajralıp turadı. Bul bolsa wálayatlarda xalıqtı jumıs menen dám inlash, islep shıǵarıwdı jáne de rawajlandırıw zárúrshiligin qóyadı.
Tómen Amudarya rayonı -Q oraqalpog'iston Respublikası hám X orazm wálayatınan quram tapqan respublikanıń eń shalbar joqarı m intaqasi esaplanadı. Ol dıń m
Aydoni 172, 7 m ing km 2 yamasa m am lakat aymaǵınıń 38, 4 payızın quraydı. Q oraqalpog'ison Respublikası m aydoni jih atd an respublikada eń aldınǵı o 'rind a turadı (166, 6 m ing km. kv.), X orazm wálayatiniki bolsa 6, 1 m ing km. kvni quraydı. Sol sebepten h am bul jih atd an O 'zbekiston Respublikasınıń eń úlken ekonomikalıq rayonı esaplanadı. Rayon, A m udaryoning quyicho'lining batısında hám Ol styurt platosining arqa bólim ida vaO 'zbekiston Respublikasınıń shalbar oli—g'arbiy shetsidajoylashgan. Tábiy sharayatına k o 'ra xilm a-qıylı, tiykarınantekisliklardan ibarat, tek ǵana Sultan Uvays tap g 'i hám ayırım ernekler qáddi kóterip turadı.
. Tábiy resurslardan tábiy gaz, duzlar, qurılıs materialları, Sultan Uvays tog'ida fosforit, tem ir rudası, O qtog'da plavik shpati hám talk, Q ushxontovda m irabilit, Q o'ng'irot átirapındaǵı Barsa — kelm as da de Q oraum bet sıyaqlı kánlerde sulfat — magniy, tas hám palaw duzları hám taǵı basqalar ushraydı. Q oraqalpog'istonning Ol styurt bólim ida tábiy gaz hám, ásirese, neft kánleriniń iri rezervleri bar ekenligi anıqlanǵan. Bul jerdegi, Oqsholoq, Shohpaxta, Q uvonish kánlerinen tábiy gaz qazib alınadı. X orazm wálayatı aymaǵı paydalı qazilm alarga onsha bay emes. Suw resursları jetiwmasligi, O rol teńizi menen baylanıslı ekologiyalıq m uam m alar áyne bul aymaqlarǵa tán. Q oraqalpog' istonning shalbar joqarı aymaǵında jaylasqan O rol teńizi sońǵı 40 -45 jılda m untazam túrde qurib barm oqda jáne onıń qurigan bólim ida O rolqum payda bolǵan. Eger 1964- jılda Aral teńiziniń m aydoni 66, 0 m ing km 2 ni shólkemlesken b o 'lsa (Q ozogriston bólegi menen birge), 2009 -jılda teńizdiń m aydoni tek 8, 9 mıń kv. km.ga yamasa teńizdiń suw kólem i da 1083 kub km den 87 kub km ge shekem qısqargan. Xalqı 2012-jıl 1-yanvar m a'lum otiga k o 'ra, 3322, 8 m ing kisi b o 'lib, bul m am lakat xalqınıń 11, 3 procentine teń. Xalıqtıń o 'rtacha qısıqlıǵı 1 km 2 m aydonga 19, 2 kisi, sonnan X orazm wálayatında 267, 1 kisiden, Q oraqalpog'iston Respublikasında buǵan at utanosib túrde 10, 2 kisidento 'g 'ri keledi. X orazm wálayatınıń jer maydanı kishiligi, aymaǵınıń tiykarǵı bólegin o 'zlashtirilganligi, sociallıq-ekonomikalıq hám demografik potencialınıń joqarılıǵı xalıq jaylasıwında o 'z sawlelengen.

Juwmaq

adssa

Paydalanilg’an adebiyatlar

asdas