Tema: O’zbekistannin’ ekonomikaliq geografiyaliq rayonlari ha’m iri ta’biiy ekonomikaliq regionlari

Tashkent ekonomikalıq rayonı O'zbekistannin’ arqa-shig’is bóliminde, Batis Tyanshan tawları menen Sirdaryanin’ o 'rta aǵısi aralıǵinda jaylasqan. Sonıń menen birge, onıń maydani Ferǵana oypatlıg’ı, Mirzacho'l hám Qubla Qazaqstan (Chimkent wálayatı ) tegislikleri aralıǵindaǵı aymaqlardı iyeleydi. Ekonomikalıq rayondı arqa ha’m arqa-shig’is ta’repten Pskom, Ugom, Chotqol qurama dizbekleri orap turadı. Bul tawlardin’ eń bálent jerı Pskom dizbegindegi Beshtor tawi bolıp tabıladı (4299 m ). Tábiiy resurslarǵa bay, tábiiy sharayatına kóre eki bólim den ibarat, yaǵnıy tegislik hám taw bólegi. Tegislik bólegi taw aldı rayonlarınan baslanıp, Sirdaryag’a shekem sozilg’an, Chirchiq-Ohangaron dáryalarınıń oypatlıg’ın iyelegen halda, teńiz júzesinen 250-450 metr biyiklikke tuwri keledi. Bul jerde suwıqsız kúnler 200 hám onnan da kóbirek dawam etedi, vegetatsiya dáwirinde quyashdan keletuǵın ıssılıq mug’dari 4100-4500 gradusqa jetedi. Jawın mug’dari taw aldında 350-400 mm, tawlarda 500 mm ge shekem túsedi.
Ekonomikalıq rayonnıń suw resursları Chirchiq dáryasına qurılǵan Chorvoq suw ambarı, maydani 40 km.kv., uliwmaliq suw kólemi 1, 5 mlrd metr kubda d Ohangaron dáryasına qurılǵan Tuyebo'g'iz suw ambarında 250 mln metr kub suw toplanadi. Chirchiq dáryası jáne onıń irmaqları regioni xalqı hám xojalıǵınıń suw resurslarına bolǵan zárúriyatın ta 'miynleydi. Tábiiy resurslarlardan ko'mir, qara hám reńli metallar, qurılıs materiallari, qimbatbahali metallarg’a baylıǵı da regiondi respublikada rawajlanǵan sanaat rayonına aylaniwina sebep bolg’an. Tashkent ekonomikalıq rayonı dúziliwinde onıń sanaat hám awıl xojalıǵı tarmaqları a’hmiyetli orin tutadı. Ekonomikalıq rayon respublikada sanaat tarmaqları quramınıń ha’r tu’rliligi jáne onıń rawajlang’anlig’i ha’mde iri shiyki zat bazasına iye ekenligi menen kózge taslanadı.Tiykarinan, Tashkent ekonomikalıq rayonında mashinasazliq, qara hám reńli metallurgiya, ximiya, janilg’i-energetika, qurılıs, jeńil hám azıq-awqat sanaat tarmaqları rawajlanǵan bolip, regiong’a respublika sanaat o’nimi kóleminin’ 27, 6 procenti, jalpı awıl xojalıǵı o’niminin’ 13,1 procenti, tiykarǵı qurılıs jumıslarınıń 27,8 procenti tuwri keledi. Ekonomikalıq rayonda O'zbekistannin’ iri sanaat kárxanaları jaylasqan bolip, bulardan «BEKTEMIR SPIRT EKSPERIMENTAL ZAVODI XJ» etil spirti, azıq-awqat spirti óndiriske qániygelesken bolsa, «COCA-COLA ISHIMLIGI UZBEKISTON, LTDQK» alkogolsız ishimlikler, temir jol júk vagonlarinremonylaw, «Angren ko'mir ka’ni» hám « O'zmetkombinat» birlespeleri ekonomikalıq rayon sanaatı rawajlanıwına mu’na’sip úles qospaqta.
Ferg’ana ekonomikaliq – mamuriy tarepten oz quramina Fergana , Andijan ham Namangan walayatlarin aladi. Maydani 18.5 min km kv yaki Respublika aymag’inin 4.1 % iyeleydi. Xalqi 8415.9 min’ (2012 jill adamdi quraydi).
Uluwma mamleket xalqinin 28.5 % qamrap alg’an ekonomikaliq rayon xalqinin tig’iz jaylasiwi , juda ulken demografik qabilyetke iye jer suw resurslarinin sheklengen respublikada ayriqsha ajiralib turadi.
Ekonomikalıq geografiyalıq o 'rnina qaray ekonomikalıq rayon da ha’r ta’repten rayon dizbekleri yaǵnıy Tyanshan hám Hisor-Oloy taw dizbegine kiretuǵın arqa-batistan Qurama hám Chotqol dizbekleri, arqa-shıǵıstan Ferǵana dizbegi, qubladan Turkiston hám Oloy dizbekleri menen oralg’an. Ekonomikalıq rayon paydalı qazilmalarg’a onsha bay emes, bul jerde tiykarınan neft, ren’li metall ka’ni ushraydı, tek. Suw resursları menen ju’da jaqsi ta’miynlengen, ıqlımı dıyxanshılıq qılıw ushın qolay, bálent taw regionlari jaylaw sharbashılıǵın rawajlandırıw imkanin bergen. Biraq bálent jerler regionlarinin’ ayrim jerleri dıyxanshılıq etiwge imkán bermeydi. Diyqanshiliq báhárge hám suwg'arma dıyqanshiliqqa tayanadi.
Ekonomikalıq rayon ju’da’ úlken demografik bilim da’rejesin iye aymaq esaplanadı. Bul jerde xalıqtıń tig’izlig’ı 1 km kv jerge o rtasha 454. 9 (2012 y.) adamnan tuwri keledi. Oniń eń joqarı dárejesi Andijon wálayatında gúzetiledi, Farg'ona va Namanganda salıstırǵanda tıǵızlıq dárejesi kem irek. Xalq sanı hám tig’izlig’i tiykarınan tábiiy ko’beyiw esabına jıldan-jılǵa artıp barmaqda. Bul bolsa rayonda miynet resurslariniń mug’dari kóbeyiwine, jumıs penen dane ta'miynleniwinde mashqalalardin’ payda boliwina alıp kelip atır. Ekonomikalıq rayondıń qolay tábiy sharayatı, insan resurslariniń jeterliligi, házirde ekonomikalıq imkoniyatlardan natiyjeli paydalanıw jollarin tabıw kerekliginen derek beredi. Ekonomikasında sanaat muhim tarmaqlardan biri bollib, rayon respublika jalpı sanaat o’niminin 22, 1 payızın beredi. Sanaatda, ásirese, janilgi-energetika, qurılıs materiallari, jeńil, azıq-awqat sanaat kárxanaları hamde garesizlik dáwirinde qáliplesken avtomobil sanaatı mintaqa ekonomikasınıń rawajlanıwda muhima ham iyatga iye bo'lmoqda. Yoqilgh-energetika sanaatında «Ferǵana neftni qayta islew zavodi» muhim o'rin tutadı. Bul zavod iskerligi neftni birlam chiqayta islewge (jılına 7517 ming tonna) jóneltirilgen bolıp tabıladı.
Mashinasazliqtin’ kóplegen kárxanaları dúzildi hám búgingi kúnde olarda hár qıylı avtomobillerge bólimler, úskeneler tayarlanbaqda.Tiykarinan, Andijonda jaylasqan «Uz Daewo vong Kompani» qospa kárxanası da de «Uz Daewoo avto»- házirgi «GM Ozbekiston» qospa a kárxanası avtomobillar hám avtomobil ishki qurilmalari, isleb shig’ariwg’a Namangandagi O'zbekiston-Koreya « O 'Z CHASIS» juwapkershilig sheklengen jamiyeti formasındaǵı qospaa kárxanasında avtomobil bólimleri, Ferǵanada «Yevraziya Tapo -Disk» kárxanası avtomobil diskları, «Avtooyna»
ákisionerlik jamiyeti avtomobil áynekler óndiriske qánigelesken. Bundan tısqarı, ekonomikalıq rayon sanaatında jeńil sanaattıń kóplegen kárxanaları túrli tum an m karxanalari sanaat tarmag'i rawajlanıwına munosib ules qospaqta. Ferǵana ekonomikalıq rayonınıń O 'zbekiston jalpı awıl xo'jaligi mahsulotida úlesi 25, 6 procentke teń (2010 y.). Awıl xojalıǵınıń tiykarın dıyxanshılıq. atap aytqanda paxtashılıq, nawqanshılıq, pilleshilik, bog'dorchilik, mıywe, palız eginleri, kartoshka jetistiriw quraydı. Respublika jalpı dıyxanshılıq oniminin 28, 8 procenti, sharbashılıq oniminin 20, 8 procenti, uluwmaliq jer maydaninin maydonining 7, 1 procenti (2010 y.) bul ekonomikalıq rayon úlesine tuwri keledi. Awil xojalıq jerleriniń tiykarǵı bólegi Andijonda (91, 6 %), Namangan (81, 9% ) hám Ferǵanada da (95, 1 %) sug'orilib dıyxanshılıq etiledi. Transportında tem ir jol, avtomobil jolı hám hawa transport! jaqsı jolǵa qo'yilgan. Mustaqillik jıllarında rekonstruksiyalanip, keńeytirilip túsken Qamchiq dawamligi arqalı otetitugin avtomobil jolı ekonomikalıq rayondı respublikanıń basqa aymaqları menen baylanisiwinda ahmiyetli orin tutadi.