Tema: Meditsinaliq gelmentologiya. Saat mug'dan 2 saat

LeKtsiya.

Tema: Meditsinaliq gelmentologiya. Saat mug'dan 2 saat.

Sabaqtin' maqseti.

1. 
   Gelmentler xaqinda tusiniK.
   
2. 
   Parazit qurtlar.
   
3. 
   Qurtlardin' patogen tasiri xam profilaKtiKasi.
   
4. 
   Adamda parazitliq qiliwshi sorg'ishlar.
   
5. 
   Adamda parazitliq qiliwshi lenta tarizli qurtlar. Kutiletug'in natiyjeler.
   

1. 
   Parazit qurtlar.
   
2. 
   Adamda parazitliq qiliwshi sorg'ishlar.
   
3. 
   Adamda parazitliq qiliwshi lenta tarizli qurtlar.
   
4. 
   Adamda parazitliq qiliwshi dongeleK qurtlar. Texseriu soraulan.
   

1. 
   Gelmentler xaqinda tusiniK.
   
2. 
   Parazit qurtlar.
   
3. 
   Qurtlardin' patogen tasiri xam profilaKtiKasi.
   
4. 
   Adamda parazitliq qHiwshi sorg'ishlar.
   
5. 
   Adamda parazitliq qiliwshi lenta tarizli qurtlar. LeKtsiya Korsetpe qurallan.
   

Tablitsalar, PlaKatlar.

Talabalardin' oz ustinde isleu temalanyu

1. Devastatsiya xam degelmintizatsiya.

Usinilg'an adebiyatlar.

TiyKarg'i adebiyatlar.

1. 
   Biologiya. M. Yaarigin, M. 1984.
   
2. 
   Biologiya s obshey genethcoy. A. Slyusarev. M. 1987.
   
3. 
   Biologiya. P. 1. Tashxodjaeva. TashKent. Q996.
   
4. 
   Tibbiet biologiyasi va irsietdan Kullanma. J. X. Xamidov va boshq. 1991. Kosimsha adebiyatlar.
   

1. 
   GenetiKa v voprosax i otvetax. E. L Morozov i dr. 1989.
   
2. 
   Biologiya sheloveKa. Dj. Xarrison i dr. 1979.
   
3. 
   StruKtura i runKtsii KlttoK. A. Levi, F. SiKevits. M. 1971.
   

17-leictsiya

Теша: Meditsinaliq gelmintologiya pa'ni ha'm ma'seleleri.
Joba:

1. 
   Jalpaq qurtlar tipinin' tiyKarg'i wa'Killeri.
   
2. 
   Lenta ta'rizli qurtlar Klassinin' parazitleri.
   

3. Domalaq qurtlar tipii wa'Killerinin' meditsinaliq a'hmiyetine iye
tu'rlerine KlassifiKatsiya.
Jalpaq qurtlar tipi Plathelminthes
Meditsinaliq parazitologiyanin' bir bo'limi gelmintologiya bolip adamlarda parazitliK etetug'in qurtlar gruppasin u'yrenedi. Qurtlar - bular ко'р KletKah, u'sh qabatqa iye, ею qaptal simmetriyasina iye haywanlar. Adamlarda parazitliK etetug'in qurtlar jalpaq ha'm do'n'geleK qurtlar tipine Kiredi. Bulardm' Keltirip shig'aratug'in awmwlann gelmintozlar delinedi. Gelmintler Adam organlannin' barliq jerinde boliwi mu'mKin. Jalpaq qurtlarda dene boslig'i joq, ishid organlan biriidwshi tKan parenxamada jaylasqan. Teri bulshiq etin qaltasi tegumentadan turip, ol ко'р yadroh ha'm KletKahq ernes struKturag'a iye ha'm u'sh qabat jumsaq bulshiq etler Kese jaylasqan ha'm dorsa-ventral ta'rizde jaylasqan biriKpelerden turadi. As sin'iriw sistemasi bar bolsa, ol jutqinshaqtan ha'm isheKlerden turadi. Awqat qaldiqlan awizdan bo'linip shig'anladi. Bo'lip shig'anw protonefridiyalar arqali bo'lip shig'anladi. Meditsinaliq a'hmiyetKe iye 2 Klass wa'Killeri bar lenta ta'rizli ha'm sonwshilar Klassi.

Sonwshilar Klassma 400 jaqin tu'r Kiredi. Olardin' KO'pshiligi japiraq ta'rizli bolip, barhg'i parazit esaplanadi. Sonwshilar basqa jalpaq qurtlardan o'zine ta'n KO'beyiwi ha'm xojeyn menen ajiralip turadi. Jetilgen stadiyasi omirtqali xaywanlardm' organizminde parazitliK etedi. Olardin' rawajlaniwi ushin myeideri suwg'a tu'siwi кегек. Onnan KirpiKshe ha'm jaqtihq seziwshi (svetoshuvstvitelnie) KO'zlerine iye miratsidin lishinKasi shig'adi. Miratsidin belgili qann (bryushnoy) mollyusKasi organizmine Kiredi. Bui jerde lishinKa anahq sporotsistag'a aylanadi, onda teK urg'ashi organlan rawajlang'an, sol arqali 61

pargogenetiKaliq jol menen KO'beyedi. MollyusKa organizmdi taslap, tiyKarg'i yamasa eKinshi araliq xojeynin izlep, encin ju'zip ju'retug'in lishinKalarda xojeyninin' almasiwi boliwi mu'mKin. Sonwshilardm' xojeyininin^, ishinde en' ta'n bul mollyusKalar bolip esaplanadi. Omirtqalilardm' payda bohwina sheKem mollyusKalar birinshi ha'm aqirg'i xojeynleri boladi. Bul xaqqinda sonwshilardin' rawajlamw tsiKlinde partogenez, jinisiy Ko'beyiwdin' rudimentar formasi, mollyusKalar organizminde bolatug'inina gu'wahq beredi. Sonwshilar ha'r qiyh organlarda jasaydi toqimad, aKtema ha'm teri qatlamlannan baslap, ishki organlardin' qan tamirlarina ha'm seziw organlanna sheKem. Parazit sonwshilardm' Ko'pshiligi adamnin' as sin'iriw sistemasmda, ayinmlan o'Kpede al basqalan bolsa Kishi janaq (mahy taz) ha'm qann boslig'indag'i qan tamirlarda jasaydi. Adam bul parazitlerdi ha'm qiyh jol menen juqtiradi, misah, suw menen KontaKti ha'm tserKarilerdin' teri arqali o'tiwi, metatsencari bar xaywannan islengen aziq-awqathqti ha'm japiraqlannda tsencariy bar, o'simliiderden islengen aziqliq zatlardi jegende jutiwi mu'mKin. Sonwshilar barhq organlar boylap tarqahwi mu'mKin. Sol waqitta olar xojeynde allergiyahq reaictsiyalardi Keltirip shig'anwi mu'mKin. Bul waqitta KeseliKKe diagnoz qoyiw qiyiri. Sonwshilardm' Keltirip shig'aratug'm KeselliKlerin trematodozlar delinedi. Trematodozlardin' diagnostiKasi ushm feKalilardi, sidiKte ha'm lg'alliqta (qaqinq) ma'yeKlerinen aniqlaw usillan ha'm allergiyahq probalar qollaniladi.

Trematadolardin' taratiwshi eselliKleri ta'biyi oshagliq, zoonozlihqqa Kiredi, sonin' ushin olardi tohq joq etiw (liicvizatsiya) mu'mKin. ernes. Adam organizminde parazitliK etetug'in parazit sonwshilardi rawajlamw tsiKlinin' o'zgesheligine qaray to'mendegi gruppalarg'a bo'ledi:

1. 
   bir araliq xojeyn menen rawajlanatug'in ha'm as pisiriw sistemasmda tirishiliK etetug'in song'ishlar;
   
2. 
   teK araliq xojeyn menen rawajlanatug'in ha'm qan tamirlarda jasaytug'in;
   
3. 
   2 araliq xojeyni menen rawajlanatug'in song'ishlar;
   

Birinshi gruppa sonwshilanna fastsiolez Keselligin Keltirip shig'aratug'm bawir sonwshisi hm fastsiolipidoz Keselin Keltirip

shig'aratug'm gigant bawir sonwshisi Kiredi. Olar Qubla-Shig'is Aziya, Gavay atawlan ha'm O'zbeKStanda ushirasadi.

EKinshi gruppa sonwshilanna shistomotoz Keselligin Keltirip shig'aratug'm qan sonwshilar Kiredi. Schitosoma monsoni - isheK sonwshilardan Kishi. Araliq xojeyni, bul mollyusKalar, al aqirg'i xojeynler bular Adam, maymillar, yitler ha'm Kemiriwshiler. Tarqaliw arqali кеп' опт' ishine (oxvativaet) Qubla-Shig'is, АМка, Qubla-Shig'is Aziya, Braziliya, Venesuela, Antil atawlan Kiredi. Adamlarda bul parazit juwan isheKtin' venasinda, bawirdin' da'rwaza (vorotnoy veni) venasi sistemasmda jasaydi. Birinshi gezeicte juwan isheicte Kolitti payda etedi, al bawirda tsirroz ha'm venanin' ag'iwi (venozniy zastoy) toqtap qaladi. DiagnostiKasin feKalilardan, ma'yeiderden aniqlawg'a boladi. Bawirdm' o't jollannda jasaytug'in sonwshilarg'a - opistorxoz Keselin Kelitirip shig'aratug'm pishiq sorg'ishi Kiredi. Birinshi araliq xojeyn-mollyusKalar, eKinshi кагр bahqlan, aqirg'i xojeynleri bolsa, ha'r qiyh jabayi, u'y su't-emiziwshileri ha'm adam Kiredi.

O'Kpede jasaytug'in sonwshilarg'a - paragonimoz Keselin Kelitirip shig'aratug'm о'кре sonwshisi Kiredi. Birinshi araliq xojeyni mollyusKalar, eKinshisi dushm suwda jasaytug'in кгаЫаг, гак1аг, KrevetKalar boladi. Aqirg'i xojeynleri adam ha'm xaywanlar: noncalar, shoshqa, pishiq, iytler ha'm Kemiriwshiler. Diagnostic jushin parazitlerdin' ma'yeKleri bohwi mu'mKin bolg'an lg'alliq (moKrota) feKalilardi teKseriw кегек. As sin'iriw traKtinda olar o'zgeredi. Pishiq ha'm о'кре soriwshilannin' jasaw tsibdi suw menen baylamsh.

Jasaw tsiKli suw menen baylamsh bolmag'an sonwshilarg'a diKrolotselozdi Keltirip shig'aratug'm lantsetovid sorg'ishi ha'm euritrematoza Keselin Keltirip shig'aratug'm asqazan asti bezi (podjeludoshniy jelezi) sonwshisi Kiredi. Bul gruppa sonwshilan o'zine ta'n ortaliqqa bolg'an adaptatsiyasi menen ajiraladi. Parazitlerdin' ma'yeKleri topiraqqa yamasa o'simliKxe tu'siwi кегек. Olar jetilgen (zreliy) miratsitlerden turadi ha'm olar birinshi araliq xojeyni jer u'sti mollyusKalan ta'repinen jutilmag'ansha ma'yeKten shiqpaydi. Ма'уейег mollyusKalardan sileKey zat tu'rinde o'simliKler u'stine bo'linip shig'adi ha'm sol jerde eicinshi araliq xojeyni naseKomalar ta'repinen jelinedi.

MetatsciKarii bar naseKomalar az qiymildawshihg'i (malopodvijnost) sebebinen aqirg'i xojeyn, o'simliK penen awqatlamwshi xaywanlar yamasa adam ta'repinen jeliniwi mu'mKin. Bul parazitler aqirg'i xojeyn organizminde migratsiyani a'melge asiradi.

Lantsetovid sorg'ish o'zinin' razmeri ha'm formasi jag'inan pishiq sorg'ishina uqsas. Onin' ma'yeKleri iri, 45 ткт-g'a sheian boladi. Birinshi araliq xojeyni - Zebrina (zebrina) rodina Kiriwshi mollyusKalar, al eKinshi araliq xojeyni Formica rodinin' qumirsqasi. Adam ziyanlang'an qumirsqani abaysizdan jutip qoyg'an jag'dayda juqtmwi mu'mKin. Bawirdin' o't jollannda jasaydi.

DiagnostiKasi barhq trematodozalardag'i siyaqh profilaKtiKa-pvqatqa quminsqa tu'sip Ketpewi кегек. Ja'miyetliK (obshestvennaya) profiliaKtiKa retinde - mallardi degelmintizatsiyalaw ha'm otlaqlardi sanitariyaliq jaqtan qorg'aw. Ha'mme jerde tarqalg'an song'ish.

Asqazan asti sorg'ishi uzinlig'i - 15 mm. tri sorg'ish, matKag'a iye. Ma'yeKlerinin' uzinlig'i 50 ткт. Bul parazit Qubla-Shig'is Aziya ha'm SNGnin' qubla rayonlannda Kazaxstanda, Kirgizstanda tarqalg'ia/ Bulardin' birinshi araliq xojeyni-mollyusKa, eicinshisi quminsqa, sheKsheK (KuzneshiK). Adamlar awqatqa termiKahq obrabotKadan o'tpegen sheKsheKlerdi paydalaniw na'tiyjesinde juqtiradi. Bunday jag'day Laos territoriyasinda, Taylandta, Kitayda, Yaponiyada ushirasadi. Sebfbi sol jerdin' eo' a'depli fusturlerine naseKomalardi jew Kiredi. Sorg'ish asqazan asti jollannda jasaydi ha'm xronishesKiy pamcreatit Keselliginin' simptomlann Keltirip shig'aradi.

DiagnostiKa jili bul feKalilardag'i ma'yeiderden aniqlanadi. ProfililaKtiKa ila'jlan bul naseKomalardi jemew yamasa olardi termik (obrabotKa) qayta islewden ibarat.

Lenta ta'rizli qurtlardin' wa'Killeri
EKinshi Klass bul lenta ta'rizli qurtlar Castoidea (tsistoidea) omirtqali xaywanlardin' parazitleri bolip esaplanadi. Bul Klassqa 3500 tu'r Kiredi. Bul qurtlardin' du'zilisi lenta ta'rizli. Denesi strobila KO'plegen buwinlarg'a (shlenka) bo'lingen bulardi proglatida dep ataydi. Denenm'

aldin'g'i ta'repinde basi yamasa skoIcks jaylasqan, ol jabisiw organlan bolg'an prisosKalar, ilmeKsheler botriiga iye boladi. Strobilanin' ortan'g'i bo'liminde jaqsi rawjalang'an егкек ha'm urg'ashi jinis sistemasi buwinhqlan bolip, germafroditler dep ataydi. Denenin' aqirg'i buwinliqlannda (shleniKi) matKa jaylasqan, onda ma'yeider ha'm qalg'an organlardin' rudimentlan jaylasadi. Bulardi pisip jetilisxen (zrehe) buwinliqlar dep ataladi. Parazit sharayatinda ко'р waqit dawam etetug'in parazitliK evoltsiyasina baylamsh bul qurtlarda as sin'iriw sistemasi bolmaydi. Awqathq (pitanie) pu'tin denesi arqali a'melge asinladi.

Nerv sistemasi ha'm jinis sisteasi barhq jalpaq qurtlar tipindegidey. Ko'pshiliK lenta ta'rizli qurtlar qorshag'an ortahqqa та'уек tu'rinde tu'sedi, leKin Ko'beywi xojeyn organizminde boladi. Ha'zirgi lenta ta'rizli qurtlar rawajlamw tsiidinda 2 stadiyani o'tedi. Jetilgen stadiyasi omirtqali xaywanlardin' isheginde (tonKiy) jin'ishKe isheginde parazitliK etedi. LishinKaliq stadiyasi yamasa finna araliq xojeyinin toqimalannda parazitliK qiladi, tiyKannan omirtqali xaywanlarda, al ayinm waqitta buwin ayaqlilarda.

Aqirg'i xojeynin feKaliyalan menen parazit ma'yeKleri sirtg'i otahqqa tu'sedi. Olar araliq xojeyninde rawajlanatug'in lishinKa omcosferadan turadi. Ma'yeKlerinin' as sin'iriw sistemasma tu'SKennen Keyin ilrnesheKler (Kryushya) ja'rdeminde isheK filtrlan arqali limfa qan tamirlanna o'tedi ha'm organizm boylap taraladi, bawirg'a, o'xpege, bulshiq etlerge ha'm orayhq nerv sistemasma o'tedi. 01 jerde u'hceyip finnag'a aylanadi. Ayinm lenta ta'rizli qurtlardin' finnalan ishid ha'm sirtqi bu'rtiKleniwge (poshKOvanie) baylamsh jinisiy (bespohy) ernes jol menen Ko'beyedi. Aqirg'i xojeyini jirtqish xaywan yamasa adam, bulardin' finnasin araliq xojeyininin' toqmalan menen jutadi.

Domalaq qurtlar tipinin' meditsinahq a'hmiyeti
Meditsinaliq a'hmiyetKe iye bolg'an domalaq qurtalrdi biologiyahq o'zgesheliKlerine qaray jasaw tsiidi suwg'a baylamsh yamasa suwg'a baylamsh ernes dep bo'ledi.

EKinshi gruppa to'mendegi gelmintlerge bo'linedi:

1. 
   Adamdi aqirg'i xojeyn retinde qollanatug'in.
   
2. 
   Adamdi araliq xojeyn retinde qollanatug'in.
   
3. 
   Adamda barhq jasaw tsiidi o'tetug'in gelmintler.
   

Jasaw tsiidi suw menen baylamsh bolg'an lenta ta'rizli qurtlarg'a кеп' lentets (shiroKiy lentets) jasaw jag'dayi suw menen baylamsh ernes qurtalrg'a ogeiz taspa qurti. Lantsetovid sosalshigi, bishiy tsesheni, shoshqa tsesheni.

Adamdi araliq xojeyn tu'rinde qollanatug'in lenta ta'rizli qurtlarg'a alveoKOKOs, ектококк, al barhq rawajlamw tsiidin adamda o'tKeretug'in qurtlarg'a shelinolipidoz Keselligin qozdinwshi irgejeyli taspa qurt Kiredi.

Do'n*geleK qurtlardan adam organizminde migratsiyasiz rawajlanatug'in geogelmintKa ostritsa, al adam organizminde migratsiya jasap rawajlaniwshi geogelmintlarg'a adam asKaridasi isheK ugritsiyasi qisiq bas ha'm пекаг nematodalan Kirip olar birliKte amcilomistoz Keselligin Keltirip shig'aradi. Qisiq bas qurti о'пекН barmaq isheidiginde, al neKator bolsa juqa isheicte toplanadi.

BiogelmintliK do'n'geleK qurtlarg'a Rishta, draiomKulez Keselligin qizdinwshi, trixinella-trixanelezdi Keltiriwshi qurtlar jatadi. Keselliiderdi transmissivliK tu'rde juqtinwshi biogelmintlerge fillariya qurtlan jatadi, olar filiariatoz Keselligin Keltirip shig'aradi.

A'debiyatlar:

1. 
   Parazitologiya sheloveKa (pod red. Podolyana), L. 1974.
   
2. 
   LevushKin S.I., Shilov LA. Obshaya zoologiya. M., 1994.
   
3. 
   Yangin V.M. Biologiya, M., 1999, t. 2.