|
Tema: Kásiplik etika – kásip ruwxıylıǵınıń ózegi sıpatında
Temanıń jobası:
Kásiplik etikanıń payda bolıwı, mánis-mazmunı hám rawajlanıwı.
Minez-qulıq kodeksleri kásiplik etikanıń mazmunı sıpatında.
Kásiplik etika principleri
Tayanısh túsinikleri: kásiplik etika, qánigeler etikası, korporativ ádep-ikramlılıq, professionallıq, miynetke múnásibet, shaxstıń morallıq kelbeti, kásiplik etika principleri.
1. Kásiplik etikanıń payda bolıwı, mánis-mazmunı hám rawajlanıwı
Moral – insan hám jámiyet ortasındaǵı óz-ara múnásibetlerdiń áhmiyetli aspektleriniń biri. Eger hár ekewiniń mápleri bir-birine tolıq sáykes kelgeninde moralǵa zárúrlik qalmas edi. Biosociallıq maqluq sıpatında jeke alınǵan adamnıń morallıq sanası dárejesinde jámiyetlik hám shaxsiy máplerdiń qatnası tikkeley parız hám sezimlik umtılıslardıń óz-ara biykarlaw formasında ańlatıladı. Bunda parız insan tárepinen onıń jámiyet hám basqa adamlar aldındaǵı minnetleriniń jıyıntıǵı sıpatında túsiniledi, al sezimlik umtılıslar bolsa onıń denelik lázzetleniwge hám ráhátleniwge erisiwge umtılısı sıpatında ańlanadı. Haqıyqatında parızdıń orınlanıwı - insannıń aqılana erki hám sociumnıń ulıwmalıq ruwxınıń kórinis tabıwı, al lázzetleniwge umtılısı – onıń tek ǵana jaǵımlı emociyalardı basınan keshiriw sheńberinde ózi menen ózi kelisim halatında bolıp turatuǵın dara sezimlik janzat sıpatındaǵı ózine tán ózgeshelikleriniń ańlatpası. Bul toqnasıw insannıń ádep-ikramlılıq sanasında jekelik hám tosınlıq ortasındaǵı ishki qarama-qarsılıq bolıp tabıladı.
Ádep-ikramlılıq filosofiyası tariyxında bul qarama-qarsılıq stoicizm hám epikureizmniń filosofiyalıq koncepciyaları sheńberinde álleqashan dıqqat orayında bolǵan hám filosofiyanıń rawajlanıwınıń keyingi dáwirlerinde (I.Kant, F.Nicshe) ańlanıwdı dawam ettirdi. Kórip shıǵılıp atırǵan qarama-qarsılıqtıń real sheshimi hár bir dara jaǵdayda tek ǵana ámeliy aqıldıń, yaǵnıy hújdannıń islew dárejesinde tabıladı. Hújdannıń rawajlanıw dárejesi qanshelli joqarı bolsa, insan ádep-ikramlılıq minez-qulqında sonshelli onıń ǵárezli sezimlik umtılıslarına emes, al ulıwma morallıq ólshemlerge beriletuǵınlıǵına kepillik beredi.
Óziniń minez-qulqın sociumnıń ádep-ikramlılıq imperativlerine boysındırıw arqalı ǵana insan uzaq ótmishte óziniń aldıńǵı haywanıy obrazına ústinen kóterile aldı hám óziniń ishki mánawiy tábiyatın sheksiz jetilistiriwine zárúr bolǵan barlıq nárseni ala aldı. Hár bir jańa áwlad aldıńǵı áwlad tárepinen toplanǵan ádep-ikramlılıq qádiriyatlardı ózlestirip qoymastan, al bálkim, qısqartılǵan túrinde, adamlardı olardıń haywanıy halatınan joqarı kóteretuǵın insaniyat moralınıń qáliplesiw hám rawajlanıw tariyxın basıp ótiwi kerek bolǵan bolar edi. Ádep-ikramlılıqtıń áwladdan-áwladqa tuwrı emes, al bálki zigzag formasındaǵı sızıq boylap rawajlanıwı usınnan qalǵan.
Qánigelerdiń etikası ulıwmainsanıy gumanistlik ólshemlerge sáykes keliwi kerek. Kóbinese, insanpárwarlıq principlerin járiyalaǵan kásiplik kodeksler professionallıq toparlardıń dara korporativlik máplerin qorǵaydı, bul arqalı «korporativ ádep-ikramlılıqtı» keltirip shıǵaradı, «professionallar dúnyasın» ulıwmalıq tán alınǵan qádiriyatlıq kontekstten jıraqlastıradı.
Búgingi kúnde tálim tek ǵana joqarı oqıw orınlarında oqıw dáwirinde emes, al pútkil kásiplik ómiri dawamında tabıslı professionallıq karyeranıń ajıralmas shártine aylanbaqta.
Moral insaniyat jámiyeti menen birgelikte aman qalıwǵa qaratılǵan genetikalıq kórsetpeni ámelge asırıw maqsetinde jámiyettegi insanlar háreketleriniń uyǵınlıǵın támiyinlewshi mexanizm sıpatında payda boladı.
Moraldiń tuwılıwı – bul sociallıq iskerlik hám qáliplesip atırǵan insan sanasınıń óz-ara tásiriniń uzaq tariyxıy procesi.
Moraldiń mánis-mazmunın insannıń óz háreketlerin jámiyet mápleri menen muwapıqlastırıwǵa qaratılǵan iygi niyeti bolıp tabıladı. Bul iygi niyet individ hám jámiyettiń ayrıqsha qatnasıqları – morallıq qatnasıqlar arqalı kórinis tabadı.
SHańaraq jámiyettiń ádep-ikramlılıq alǵı shárti, ádep-ikramlılıq tiykarı hám ádep-ikramlılıq norması sıpatında júzege shıǵadı.
Moral jámiyetlik sananıń jańa formaların islep shıǵıwdıń qádiriyatlıq tiykarına aynaldı. Sonlıqtan morallıq qatnasıqlar tek ǵana «taza kórinisinde» orın alıp qoymastan, al bálkim jámiyetlik qatnasıqlardıń hár qanday basqa tipiniń aspektleriniń biri sıpatında kórinis tabadı. Usınnan kelip shıǵıp, biz siyasattıń, ekonomikanıń, sporttıń ádep ikramlılıq tiykarları haqqında sóz etemiz.
Hár qanday tiptegi sociallıq qatnasıqlardıń tárepleriniń biri bola otırıp, morallıq qatnasıqlar shaxstıń ómirlik poziciyasınıń tiykarın anıqlap beredi.
Moral sociallıq turmıstıń real komponenti bolıp tabıladı. Onıń reallıǵın hár bir adam sezedi: ol ózin hújdan azabı, parızdıń talabı, namısına tiyiwden azaplanıw arqalı bildiredi, bizdi tereń keshirmelerge saladı.
Kásiplik etikanıń payda bolıwınıń sebebi – morallıq talaplardıń jámiyetlik miynettiń bólistiriliwi hám kásiplerdiń payda bolıwı menen óz-ara baylanıslılıǵı.
Kásiplik etika – bul jámiyette kásiplik toparlardıń mánawiy abıroyın qollap-quwatlawshı belgili bir minnetler hám minez-qulıq normalarınıń jıyıntıǵı. Kásiplik etikanıń wazıypaları adamlardı belgili bir kásip wákilleri rolinde sıpatlawshı ádep-ikramlılıq normalardı hám bahalawlardı, pikirlerdi hám túsiniklerdi anıqlawdı óz ishine aladı.
Kásiplik etika belgili bir iskerlik túrine tán normalardı, standartlardı, talaplardı islep shıǵadı.
Kásiplik etika sonday-aq, moraldi túsindiriwi hám moraldi úyretiwi, morallıq principlerdi hám parız hám ar-namıs túsiniklerin sińdiriwi, xızmetkerlerdi morallıq tárbiyalawı kerek. Etika adamlardı tárbiyalawı, ózin basqa adamlar menen durıs tutıwǵa, óndirislik jámáátte qarım-katnasıq qurıwǵa járedemlesiwge mólsherlengen. Kásiplik etika belgili bir iskerlikte adamlardıń minez-qulqınıń norması sıpatında qabıl etilgen ádep-ikramlılıq etalonlarına ámel qılıwǵa úyretedi. Bul etalonǵa teńlesiwge háreket ete otırıp, belgili bir kásip tarawı xızmetkeri ózinde sáykes túrdegi shaxsiy qásiyetlerdi tárbiyalawı lazım.
Kásiplik etika óndiris tarawındaǵı insanıy qarım-qatnasıqlardı tártipke salıwǵa qaratılǵan. Hár bir kásiptiń óziniń ózgeshelikleri hám qádiriyatlar sisteması bar. Qala berse bir qıylı is-hárekettiń ózi hárekettegi qádiriyatlar sistemasına múnásibetin qalay ańlatıwına qarap, ádep-ikramlı, ádep-ikramlıqtan tısqarı hám ádep-ikramsız dep bahalanıwı múmkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
