Tema: Kompyuter hám sırtqı apparat arasında maǵlıwmat uzatıw. Jobası: I. Kirisiw II. Tiykarǵı bólim

Klaviaturalar interfeysleri

Klaviaturalardı qosıw ushın eki anıq signaldan payda bolǵan izbe-iz sinxron interfeys KB-Data hám KB-Clock usınıs etilgen.

Klaviatura jalǵanıw ornı (arqa paneli tárepinde) hám kontakt kórinisi 2 súwrette kórsetilgen. Olar dúzilisi boyınsha eki variantlı ádettegidey 5-kontaktlı DIN rozetkası (jalǵanıw ornı) yamasa kishi kólemli mini-DIN (PS/2) rozetkası bar. Bul jalǵanıw ornınan klaviatura ushın +5 V kúshleniw ótkiziledi. PS/2 klaviaturaların elektrikalıq hám logikalıq interfeyslerine kóre, jalǵanıw ornında arnawlı ótkizgishler isletiledi.

Klaviaturalardıń jalǵaw jaylasıwı XT, AT - а hám PS/2 – б (jalǵanıw tárepinen kórinisi) Manipulyator interfeysleri Tıshqanshanı kiritiw qurılması (mouse) sistemaǵa óziniń jıljıwı hám túymelerin basıw-qoyıp jiberiwi haqqında maǵlıwmat beredi. Interfeysleri boyınsha tıshqanshalar tiykarınan tórt tiykarǵı kóriniste boladı: Bus Mouse, Serial Mouse и PS/2-Mouse, USB Mouse.

Bus Mouse (shinalı tıshqansha) -variantı, dáslepki isletilgen tıshqanshalar. Tek ǵana datchik hám túymelerge iye; olardıń signalların qayta islew sáykeslentirilgen adapter platasında alıp barıladı. Multiport kartaları (СОМ-, LPT- hám GAME-portları), Bus Mouse adapter orntılǵanları júdá kem ushıraydı.

Serial Mouse – izbe-iz interfeysli tıshqansha, 25 yamasa 9 iyneli COM- portına jalǵanıw. Koordinatalı datchik hám túymeler signalların qayta islewshi ishki mikroqadaǵalawshıǵa iye.

PS/2-Mouse - tıshqansha, PS/2 kompyuterleri menen birge paydo bolǵan.

Onıń interfeysi klaviaturaǵa uqsas 6 iyneli DIN mini-jalǵaw ornı Oyın adapterleri interfeysi - GAME-port Oyın adapterleri interfeysi tiykarǵı orındı iyeleydi. Ol diskret (4 bitli) hám analoglı signallar mánisin kiritiwge múmkinshilik beredi (4 rezistorlı qarsılıq).

Sol menen bir qatarda bul port joystik hám basqa oyın qurılmaların kirirtiw (Paddle), zárúrúy datchiklerdi qosıw ushın isletiledi. Qarsılıqtı ólshew usılı qarsılıqqa proporcional impulstıń turaqlılıǵın anıqlaw programmasına tiykarlanǵan.

1996-jılda jańa universal izbe-izlik shina USB (Universal Serial Bus) payda boldı, boljawlarǵa qaraǵanda ol jaqın arada izbe-izlik hám parallel, klaviatura hám tıshqansha portların almastıradı – bárshe qurılmalar bir razyomǵa jalǵanadı hám kóp sanlı qurılmalardı Plug®Play texnologiyası menen ornatıw múmkinshiligin beredi. Plug®Play texnologiyası (jalǵa hám isle) “issik” almastırıwdı ámelge asırıwdıń múmkinshiligin beredi, yaǵnıy qurılmalardı kompyuterdi úzbesten hám qayta júklemesten almastıradı. Fizikalıq biriktirilgennen soń qurılmalar tuwrı anıqlanadı

Hám avtomatikalıq konfiguraciyalanadı. Shinanıń ótkiziw qábiliyeti 12 Mbit/s.

Kóp qurılmalar: vinchester, videokameralar, joqarı ótkiziw qábiliyeti printerler hám basqa jaqsısı SCSI tipindegi interfeysler hám jańa standartlar. Fire Wire – “otlı sım” atı menen belgili bolǵan IEEE-1394 hám AGP (Accelerated Graphics Port –tezlestirilgen grafikalıq portı) arqalı jalǵanǵan maqul esaplanadı. Yaǵnıy, óte operativ nomerli izbe-izlik shina Plug®Play joqarı isenimli hám uzatıwdıń joqarı sapası menen táriplenedi, 400 Mbit/s ótkiziw qábiliyetine iye, onıń sıpatlamasında waqıt boyınsha kritikalıq maǵlıwmatlardı kepilli uzatıwdı támiyinleydi. Fire Wire shinası járdeminde Plug®Play texnologiyası boyınsha úlken muǵdardaǵı hám ámelde isletiletuǵın konfiguraciyadaǵı periferiya shinalarınan keskin parq etedi.

Kúshlirek kompyuter sistemaları ushın (lokal tarmaqlar, maynfreylar) jaqsı tanılǵan, ańsat múrajat etetuǵın hám onsha qımbat bolmaǵan 10 Base-T Externet shinasın hám 1 Gbit/s ótkiziw qábiliyeti menen isleytuǵın Fibre Channel shinasın usınıs etiw múmkin.

2.4. Kompyuter ham sirtqi apparat arasında maǵlıwmat uzatıw

Jeke Kompyuter (SHK) dıń sırtqı apparatları — hár qanday esaplaw kompleksin zárúrli strukturalıq bólegi bolıp tabıladı, sonı búydew etetuǵını, sırtqı apparatlar, pútkil SHK bahasınıń 80 — 85 % ini tashkil jetedi.

SHK dıń sırtqı apparatları, mashinanı sırtqı ortalıq : paydalanıwshılar, basqarıw ob'ektleri hám basqa YeHMlar menen óz-ara jumısın támiyinleydi.

Sırtqı apparatlarǵa tómendegiler kiredi:

• Sırtqı yeslab qalıw apparatları (TEQQ) yamasa SHK dıń sırtqı yadı ;

• paydalanıwshınıń baylanıs quralları ;

• maǵlıwmatlardı kirgiziw apparatları ;

• maǵlıwmatlardı shıǵarıw apparatları ;

• baylanıs hám telekommunikatsiya quralları.

Paydalanıwshınıń baylanıs quralları óz quramına videoterminallarni hám maǵlıwmattı sóylewli kirgiziw-shıǵarıw apparatların aladı.

videomonitor (displey) — SHK ga kiritilip atırǵan hám odan shıǵarılıp atırǵan maǵlıwmatlardı hákis jetiriw apparatı bolıp tabıladı.

Sóylewli kirgiziw-shıǵarıw apparatları tez rawajlanıp atırǵan multimedia qurallarına kiredi.

Sóylewli kirgiziw apparatı — bul hár qıylı mikrofonli akustikalıq sistemalar, " dawıslı tıshqanlar", mısalı, adam aytılıw qılıp atırǵan hárip hám sózlerdi anglay alatuǵın, olardı identifikaciya etetuǵın hám kodlaytuǵın quramalı programmalı támiynat.

Sóylewli shıǵarıw apparatı — bul kompyuterge jalǵanǵan bálent gápiruvchilar (dinamikler) yamasa dawıslı kolonkalar arqalı islep shiǵarılatuǵın, cifrlı kodlardı hárip hám sózlerge ózgertiwdi atqaratuǵın hár qıylı dawıs sintezatorlari.

Maǵlıwmatlardı kirtish apparatlarına tómendegiler kiredi:

• klaviatura — SHK ga sanlı, tekstli hám basqarıwshı informaciyanı qolda kirgiziw ushın apparat ;

• grafik planshetler (digitayzerlar) — planshet boyınsha arnawlı kórsetkishni (peroni) háreketlentiriw jolı menen grafik maǵlıwmatlardı, suwretlerdi qolda kirgiziw ushın pero jıljıǵanda onıń koordinataları uqiladi jáne bul maǵlıwmatlar SHKga kiritiledi;

• skanerler (oqıwshı avtomatlar ) — mashinada jazılǵan tekstler, grafiklar, súwretler, sızılmalardı qaǵaz daǵı tasıwshılardan avtomatikalıq oqıw hám SHK ga kirgiziw ushın ;

• kórsetiw apparatları (grafik manipulyatorlar) — grafik informaciyanı displey yekraniga kirgiziw ushın kursor háreketin yekran boyınsha basqarıw jolı menen hám keyinirek kursor koordinatini kodlaw jáne onı SHK ga kirgiziw menen (jaystik — richag, " tıshqancha", trekbol — gárdish degi shar, jaqtılıq perosi hám b.);

Maǵlıwmatlardı shıǵarıw apparatlarına tómendegiler kiredi:

• printerler — maǵlıwmattı qaǵazlı tasıwshında belgilengenler jetiw ushın jazıwshı apparat ;

• grafik ko'ruvchilar (plotterler) — grafik maǵlıwmattı (grafiklar, sızılmalar, súwretler) SHK den qaǵaz daǵı tasıwshına shıǵarıw ushın.

Baylanıs hám telekommunikatsiya apparatları priborlar hám avtomatlashtirishning basqa quralları menen (interfeysler beyimlestiriwshileri, adapterler, cifrlı -analog hám analog-cifrlı ózgertirgichlar hám sh. o'.) baylanıs qılıw ushın hám SHK ni baylanıs kanallarına, basqa YeHM hám esaplaw tarmaqlarına (tarmaqlı interfeysli plata, " jalǵanıwlar", bahalardı uzatıw multipleksorlari, modemlar) jalǵaw ushın isletiledi.

Multimedia (multimedia — kóp qurallılıq ) quralı — bul apparat hám programma quralları toplani bolıp, ol adamǵa kompyuter menen ózi ushın tábiy bolǵan hár qıylı ortalıqlardı : dawıs, video, grafika, tekstler, animatsiya hám b. isletip, ushırasıwdı támiyinleydi.

Multimedia qurallarına tómendegiler kiredi:

• maǵlıwmatlardı sóylewli kirgiziw hám shıǵarıw apparatları ;

• kúsheytgishli, dawıs kolonkalı, úlken videoekranlı mikrofonlar hám videokameralar, akustikalıq hám videotasvirga alıwshı sistemalar ;

• suwretti videomagnitofonnan yamasa videokameradan alıwshı jáne onı SHK ga kiritiwshi dawıslı hám videoplatalar, video ustap alıwshı platalar ; házirdayoq keń tarqolgan skanerler (sebebi olar kompyuterge jazılǵan tekstlerdi hám súwretlerdi avtomatikalıq kirgiziw imkaniyatın beredi);

• hám aqırında, kóbinese dawıslı hám videoma'lumotlarni jazıw ushın isletiletuǵın, optikalıq disktaǵı úlken kólemli sırtqı yeslab qalıw apparatları.

MULTIMEDIA DEREKLERI

Multimedia — bul kompyuter texnologiyasınıń hár qıylı fizikalıq kórinista yega bolǵan (tekst, grafika, súwret, dawıs, animaciya (xayvonlar suwreti), video hám sh. o'.) hám hár qıylı tasıwshılarda ámeldegi bolǵan (magnit hám optikalıq disklar, audio - hám video -lentalar hám t.b. ) informaciyadan paydalanıw menen baylanıslı tarawi bolıp tabıladı.

Multimedia (multimedia — kóp ortalıqlılıq ) quralları bul apparat hám programmalar kompleksi bolıp, ol insanǵa ózi ushın tábiy bolǵan júdá hár túrli ortalıqlardı : dawıs, video, grafika, tekstler, animaciya hám b. isletgen halda kompyuter menen ushırasıw imkaniyatın beredi.

Multimedia paydalanıwshına fantastik dúnyanı (virtual haqıyqıy ) jaratıwda júdá ájayıp múmkinshiliklerdi jaratıp beredi, bunda paydalanıwshı shet degi tómen gúzetshi rolin atqarmastán, bálki ol erda háwij alıp atırǵan xodisalarda aktiv qatnas jetedi; usınıń menen birge baylanıs paydalanıwshı ushın ádetlengen tilde — birinshi náwbette dawıslı hám videoobrazlar tilinde bolıp ótedi.

Multimedia quralları ǵa tómendegiler kiredi: maǵlıwmatlardı audio — (sóylewli) hám videokirgiziw hám shıǵarıw apparatları ; joqarı sapalı dawıslı (sound) hám video — (video ) platalar, videoqamrash plataları (video grabber), olar videomagnitofonnan yamasa videokameradan suwretti aladı jáne onı SHK ga kiritedi; joqarı sapalı kúsheytgishli, dawıs kolonkalı, úlken videoekranlı akustikalıq hám videoqabul etetuǵın sistemalar, házirdayok keń tarqalǵan skanerler (sebebi olar kompyuterge baspa tekstlerdi hám súwretlerdi avtomatikalıq kirgiziw imkaniyatın beredi); joqarı sapalı printerler hám plotterler.

Multimedia qurallarına joqarı isenim menen kóbinese dawıslı hám video maǵlıwmatlardı jazıw ushın isletiletuǵın optikalıq hám cifrlı videodisklardagi úlken kólemli Sırtqı yeslab qalıw apparatların da kirgiziw múmkin.

Akustikalıq sistemalar

Akustikalıq sistemalar (kolonkalar ) multimedia sistemasınıń májburiy bolmaǵan, lekin bar ekenligi ma'qo'l bolǵan tashkil yetuvchisi bolıp tabıladı, olardı isletgende dawıslı informaciyanı qabıllaw anaǵurlım jaqsılanadı.

Sırtqı apparatlar tómendegilerden ibarat :

MODEM

MODEM (MOdulyator-DEModulyator) — anıq bir baylanıs kanalında isletiw ushın qabıl etilgen signallardı tuwrı (modulyator) hám teris (demodulyator) ózgertiw apparatı bolıp tabıladı.

Jeń áwele modem tómendegi wazıypalardı orınlaw ushın mólsherlengen:

• uzatıwda : keń polosali impulslarni (cifrlı kodtı ) tar polosaliga (analog signallarǵa ) ózgertiw;

• qabıllawda : qabıl etilgen signaldı holaqitlardan filtrlew hám detektorlash ushın, yaǵnıy tar polosali analogli signaldı cifrlı kodqa teris ózgertiw.

Maǵlıwmatlardı uzatıwda atqarılatuǵın ózgertiw ádetde olardıń modulyatsiyası menen baylanısqan.

Modulyatsiya — bul signaldıń qandayda bir parametrin baylanıs kanalında (modulyatsiya etiletuǵın signaldı ) uzatılıp atırǵan maǵlıwmatlardıń ámeldegi bahalarına uyqas túrde (modulyatsiya etetuǵın signaldı ) ózgertiw bolıp tabıladı.

Demodulyatsiya — bul modulyatsiya etilgen signaldı (bálki baylanıs kanalından ótiw waqtında irkinishler menen buzılǵan signaldı ) modulyatsiya etetuǵın signalǵa teris ózgertiw bolıp tabıladı.

PRINTER

Bosuvchi apparatlar (printerler) — bul bahalardı YeHM den shıǵarıw apparatı bolıp, ol maǵlıwmattıń ASCII kodların olarǵa uyqas kelgen grafiklı belgilerge (háripler, nomerler, belgilerge hám sh. o'.) ózgertiredi jáne bul belgilerdi qaǵazda belgilengenler jetedi.

Printerler tómendegi túrlerge bólinedi:

• Matritsali printerler

• Búrkegishli printerler

• Lazerli printerler

Matritsali printerler

Matritsali printerlerde suwret noqatlardan zarbli usıl menen qáliplesedi, sol sebepli olardı «zarbli-matricali printer» dep ataw tuwrılaw bolıp tabıladı, sonday da belgin sintezlovchi printerlerdi basqa tipleri kóbinese belgilerdi matricali qáliplestiriwdi, lekin zarbsiz usıl menen, isletedi. Soǵan qaramay, «matritsali printerlar» — bul olardıń ulıwmaqabıl etilgen kodı, sol sebepli onı tiykar etip alamız.

Búrkegishli printerler

Purkagnchli printerler bosuvchi gellekte iyneler ornına jińishke naychalar — soplolarga (konus naychalarga) yega, ol arqalı qaǵazǵa boyaw reńniń (siyoxning) mayda tamshıları purkaladi. Bul zarbsiz bosuvchi apparat bolıp tabıladı.

Lazerli printerler

Lazerli printerlerde suwretti qáliplestiriwdiń yelektrografik usılı isletilip, bul usıl sol nomdagi nusqa kóshiriwshi apparatlarda isletiledi. Lazer oǵada jińishke jaqtılıq nurın jaratıw ushın xızmet etedi, bul nur aldınan tayarlab quyilgan jaqtılıqqa bayqaǵısh baraban sırtında kórinbeytuǵın noqatlı yelektron suwret konturın sızadı — yelektr zaryad lazer nurı menen kórsetilgen noqatlardan baraban sırtına oqib túsedi. Yelektron suwret túskennen keyin razryadlanǵan uchastkalarǵa jabıwıp qalǵan boyaw, (toner) untaqı menen basıw atqarıladı — tonerni barabandan qaǵazǵa alıp ótiledi hám suwretti qaǵazda tonerni qızdırıp, ol jerib ketemen degenshe qotiriladi.

SKANER

Skaner bul maǵlıwmatlardı qaǵazlı hújjetten tikkeley YeHM ga kirgiziw apparatı bolıp tabıladı. Tekstler, sxemalar, súwretler, grafiklar, fotografiyalar hám basqa grafik informaciyanı kirgiziw múmkin. Skaner nusqa kóshiriw apparatına uqsap qaǵazlı hújjettiń suwreti nusqasın qaǵazda yemas, bálki yelektron kóriniste jaratadı — suwrettiń yelektron nusqası jaratıladı

Skanerler hújjetlerdi qayta islew yelektron sistemasınıń áhmiyetli buwını hám qálegen «elektron stol» dıń kerekli yelementi bolıp tabıladı. Óz iskerliginiń nátiyjelerin fayllarǵa jazıp hám maǵlıwmattı kog'ozli hújjetlerden SHK ga obrazlardı avtomatikalıq ańǵarıw sisteması arqalı skaner járdeminde kiritip, qaǵazsız jumıs júrgiziw sistemasın jaratılıwma ámeliy qádem qoyıw múmkin.
PLOTTER

Plotterler (plotter, grafik ko'ruvchilar) grafik informaciyanı (sızılmalar, sxemalar, súwretler, diagrammalar hám b.) YeHM den qaǵazlı yamasa basqasha kórinistegi tasıwshına shıǵarıw apparatı bolıp tabıladı.

DIGITAYZER

Digitayzer (digitaizer) yamasa basqashasına grafiklı planshet — bul tiykarǵı waziypası suwretlerdi nomerlab shıǵıw apparatı bolıp tabıladı. Ol eki bólekten: tiykardan (planshetten) hám tiykar júzi boyınsha jıljıytuǵın kórsetiw apparatınan (pero yamasa kursordan ) ibarat. Kursor knopkasini basılǵanda onıń planshet maydanı daǵı jaǵdayı belgilengenler etiledi hám koordinataları kompyuterge beriledi.

Digitayzer paydalanıwshı jaratıp atırǵan súwretti kompyuterge kirgiziw ushın isletiliwi munin: paydalanıwshı perokursorni planshet boyınsha alıp yuradi, lekin suwret qaǵazda payda bolmaydıden, bálki grafik faylda belgilengenler etiledi.

Printerler tariyxı

Birinshi “printer” (eger onı printer dep bolsa ) birinshi kompyuter menen jaratılǵan. Olardıń áke - babası uzaq 1834 jılı (ideyası 1822 jılı ) jaratılǵan. Onıń jańa ashılıwshısı bolsa Charlz Bebbidj. Ol kashf etken apparattı “Difference Engine” (“Raznostnaya mashina”) dep atalǵan. Bul apparattı proyektlashda, bank jumıslarında paydalanıw gózlengen. Bul avtomatikalıq baspadan shıǵaratuǵın mexanik kompyuter edi. Pushayman sol waqıtta onı isleytuǵın modeli jaratılmaǵan edi. Tek ǵana 150 jıl ótkennen keyin ol jarıq dúnyanı kórdi. Londondagi Pán Muzeyi kásiplesleri muzey direktorı Daron Suoda basshılıǵında, avtor sızılmaları tiykarında 8000 detaldan shólkemlesken 5 tonnalı apparattı jıynawdı.

Birinshi elektron kompyuter jaratılıwı menen ótken ásirdiń 50 jıllar aqırında esaplaw nátiyjelerin qaǵazǵa baspadan shıǵarıwǵa mútájlik tuwıldı. Bunı isletiw ushın arnawlı oqıtılǵan adamlar baspadan shıǵarıw apparatında alınǵan nátiyjeni baspadan shıǵarar edi. Azmaz waqıt ótkennen keyin baspadan shıǵarıw apparatların kompyuterge jalǵaw ideyası payda boldı. 1953 jıl Remington-Rand koorporatsiyasi tárepinen UNIvAC (Universal Automatic Computer) kompyuterleri ushın UNIPRINTER dep atalǵan birinshi kompyuterge jalǵanǵan baspadan shıǵarıw apparatı jaratıldı. Bul apparat minutına 600 qatar (bir qatarda 130 ta belgi) baspadan shıǵarar edi.

1964 jılı printer mexanizmin jaratqan avtorı koorporatsiya Seiko Epson birinnchi matritsali printerdi jaratıwdı.

Matritsali printerler yahshi lekin olardıń baspadan shıǵarıw tezligi, dawısınıń bálent hám sapası tómen edi. Hámme tómen dawıslı joqarı sapalı sonıń menen birge arzan printeri bolıwın qaleler edi. 1970 jıllar basında birinshi búrkegishli baspadan shıǵarıw sisteması jaratıldı. 1976 jılı IBM koorporatsiyasi tárepinen birinshi búrkegishli printer MODEL 6640 jaratıldı. Bir jıldan keyin Siemens kompaniyası jeke kompyuterler ushın búrkegishli printerdi islep shıqtı.

Eger tariyxga názer solsak birinshi lazerli baspadan shıǵarıw texnologiyası matritsali printerden de aldın jaratılǵan. 1938 jılı Chester Carlson elektografiya dep atalǵan baspadan shıǵarıw usılın jarattı. 1969 jılda birinshi lazerli printer islep shıǵıwǵa kiriwildi. 1971 jıl noyabrinde ol dúnya júzin kórdi. Bul apparattıń atı EARS dep at berildi. Hújjetlerge názer solsak birinshi rásmiy lazerli printer 1977 jılı jaratılǵan bolıp onıń atı Xerox 9700 Electronic Printing System dep atalǵan.

Jeke kompyuterler jaratılıwı menen printerler ushın kompyuterden bólek LPT (LinePrinTer) dep atalǵan arnawlı port jaratıldı.

Ótken asirde jaratılǵan baspadan shıǵarıw texnologiyası onsha ózgermegen. Baspadan shıǵarıw tarihida ohirgi revolutsiya 80 jıllarda úsh ólshewli printer jańalıq ashılıwı menen baylanıslı.

Scannerlar tariyxı

Birinshi skanerlew 1857 jılı Florensiyalik Jovanni Kazelli tárepinen suwretti aralıqtan uzatıwdı jarattı. Bul apparattı Pantelegraf dep atalǵan.

1902 jılı nemis fizigi Artur Korn tárepinen fotoelektrik skanerlewge patent aldı. Keyinirek bul skannerlash usılın telefaks dep at berildi. Keyinirek yarım ótkezgishler rawajlanıwı menen fotoqabul qılıw tolıq jetilistiriwi menen planshetli skanerlew payda boldı.