Tema: Kompyuter hám sırtqı apparat arasında maǵlıwmat uzatıw. Jobası: I. Kirisiw II. Tiykarǵı bólim

Kompyuterdiń ishki portları menen islew.

Kompyuterdiń ishiki portları ishiqi apparatlardıń bir-biri menen baylanısın támiyinlewge xızmet etedi, tap sırtqı portlarǵa uqsap. Ishiki portlarda da informaciya (signal ) lar uzatıw ushın qollanıladı hám hár bir porttıń arnawlı nomeri bar bolıp tabıladı. Hár qanday ishiki apparattıń óziniń portı bar. Bul portlardan protsessorning buyrıǵına qaray, sol porttan informaciya qabıllawı yamasa uzatıwı múmkin. Eger microprotsessor málim cifrlı portqa OUT buyrıǵın bersa, sol porttan maǵlıwmat uzatıw múmkin. Bul maǵlıwmattıń ólshemi 1 yamasa 2 báyit bolıwı múmkin. Eger microprotsesseor IN buyrıǵın bersa, deman sol porttan informaciya o'qilishi kerekligin ańlatadı.

Mısalı, klaviaturada ixtiyori tuymediń basılǵanı jaǵdayı. Bul jaǵdayda tezlik penen nátiyjesi kórinetuǵın boladı. Lekin bul process bir neshe basqıshlardan ótedi. Klaviaturanig tuymesi basılǵanda oraylıq protsessor klaviaturanıń portına IN buyrıǵın beredi. Qaysı tuyme basılǵanı anıqlanıp shıǵıw portlarına uzatıladı.

Ishki portlardıń 944 (ZV0 (16 ))-sidan baslanatuǵın bir qansha portlar aq-qara grafikalı rejim ushın, 976 (3 D0 (16 )) baslanatuǵınları ragli grafik rejim ushın. 1008 (3 F0 (16 )) den baslanatuǵınları jumsaq disk (floppy) ni basqarıw ushın, 1013 (3 F5 (16 )) de bolsa floppy diskka jazıw hám floppy disktan oqıw ushın qolladinlar.

Eger kopmyuterda sırtqı portlar ámeldegi bolmasa ol kopmyuterda tek óziniń ishinde bar maǵlıwmatlar menen islew múmkin, yaǵnıy sırtqı apparatlar ulab bolmaydı. Bul bolsa talay qıyınshılıqlar tuwdıradı. Ishiki portlardıń ámeldegi bolmawi múmkin emes. Sebebi olarsız kopmuuter islewi emes janıwı qıyın. Insannıń qan tamırları insan denesin kislorodtı eltib bersa, portlar bolsa kopmyuterning apparatların informaciya (berilgen buyrıq ) ni eltib beredi. Ayan, insannıń qan tamırları bolmasa yashamasligi anıq, kopmyuter da shundoq portları bolmasa ol kopmyuter emes.
3. Interfeys bul eki sistema, apparat yamasa programma arasındaǵı shegara bolıp ol elementler arasındaǵı baylanısıwdı quraytuǵın járdemshi basqarıwshı mikrosxemalar yamasa baylanısıw apparatı bolıp tabıladı.

Paydalanıwshı interfeysi - paydalanıwshı menen apparatlar ortasındaǵı baylanıstı támiyinlep beretuǵın ortalıq :

Buyrıqlar qatarı interfeysi: tekstli qatar (buyrıq ) járdemi menen jol ochuvchi kompyuter konstruksiyası ;

Paydalanıwshınıń grafik interfeysi (graphicaluserinterface, GUI): Monıtordıń elementlerin usınıs etiwshi programmalıq funksiya ;

Dialoglı interfeys;

Birden-bir tilli interfeys: paydalanıwshı programma menen onıń ana tilisinde “soylesa aladı”.

Mıy interfeysi (ın english: brain- computer interface) - kompyuter elektordlar hám miyaga ornatılǵan receptorlar járdeminde paydalanıwshı miyasidagi ózgerislerge uyqas túrde dawıs hám nurlanıwdı basqarib turıwǵa juwapker boladı.

Fizikalıq interfeys - bul fizikalıq apparatlar menen islew ortalıǵı. Bul ortalıq haqqında gápirilganda tiykarınan kompyuter portları túsiniledi:

Tarmaqlı interfeys;

Shlyuz (telekommunikatsiya ) - jergilikli tarmaqlardı odan úlkenlew tarmaqlar menen, mısal ushın Internet, baylaw apparat ;

Shina (Kompyuter);

COM interfeys (Component Object Model interface) - abstrakt funksiyalar hám ayrıqshalıqlardı sol interfeys komponentalari arqalı basqa programmalarda anıq funksiya kórinisinde qóllaw imkaniyatın beredi;

Maǵlıwmatlar almaslaw usılına kóre interfeys parallel hám interfeyslerge bólinedi.

4. Kompyuter tarmaǵı (esaplaw tarmaǵı, maǵlıwmatlar almaslaw tarmaǵı ) - eki yamasa odan artıq kompyuterler ortasındaǵı baylanıs sisteması bolıp tabıladı. Maǵlıwmatlar almaslaw hár qıylı fizikalıq qubılıslardı qóllaw arqalı ámelge asıriladı : elektr signalları yamasa elektromagnit nurlanıwlardıń hár qıylı kórinisleri arqalı.

Kompyuter tarmaǵı óz gezeginde málim qaǵıydalar tiykarında bir neshe túrlerge bólinedi.

Bóliniwi:

Aymaqlıq shegaralanishlar hám ólshemler boyınsha :

a) Jeke tarmaq (PAN, Personal Area Network);

b) Mezgilli tarmaq (LAN, Local Area Network);

c) HomePNA;

d) Qala tarmaǵı (MAN, Metropolitan Area Network);

e) Milliy tarmaq ;

f) Xalıq aralıq esaplaw tarmaǵı (WAN, Wide Area Network);

2. Operatsion sistema tarmaǵı boyınsha :

a) Windows tiykarında ;

b) UNIX tiykarında ;

c) NetWare tiykarında ;

d) Aralasǵan ;

3. Funksional qollanılıwı boyınsha :

a) Maǵlıwmatlardı saqlaw tarmaǵı ;

b) Serverli fermalar ;

c)

d) SOHO tarmaǵı ;

4. Óz-ara baylanıslılıq boyınsha :

a) Klient- server;

b) Kóp qatlamlı arxitektura ;

c) Noqat - noqat ;

d) Bir reńli (birdeylilik);

5. Tarmaq tapologiyasi tipi boyınsha :

a) Shina;

b) Juldız ;

c) Sheńber;

d) Tor ;

e) Aralasǵan tapologiya;

f) Tolıq baylanıs daǵı tapologiya;

6. Zárúrli halda turaqlı baylanıstı támiyinlew boyınsha :

a) Paketli tarmaq, mısal ushın Fidonet hám UUCP;

b) Onlayn (online) tarmaq, mısal ushın Internet hám GSM

Protokollar steki

Kompyuter tarmaǵın basqarıw dawamında bir neshe kórinistegi protokollar kompleksinen paydalanıw múmkin. Tómende olardan bir neshesi berip ótilgen:

ARCNET, DECnet, Ethernet, IP, TCP, UDP, AppleTalk, Júzimen Ring, IPX, SPX, FDDI, HIPPI, Myrinet, QsNet, ATM, IEEE-488, USB, IEEE 1394 (Firewire, iLink), X. 25, Frame relay, Bluetooth, IEEE 802. 11, Systems Network Architecture, RapidIO

Kommunikatsiya teoriyası

1. Dárejeler:

a) OSI modeli;

b) Ámeliy dáreje;

c) Informaciyanı usınıw dárejesi;

d) Seanslı dáreje;

e) Transportlı dáreje;

f) Tarmaqlı dáreje;

g) Kommutatsiya;

h) Marshrutizatsiya;

i) Kanallı dáreje (Maǵlıwmatlardıń baylanısıw dárejesi);

j) Fizikalıq dáreje;

2. Tarmaqlar arasında maǵlıwmatlar almaslaw túrleri:

a) Sımlı (ótkeriwshili) baylanıs : PSTN telefon tarmaǵı, Modem hám kommutatorli baylanıs, Belgili liniyalar (Videlennie linii);

b) Paketler kommutitatsiyasi (Kommutatsiya paketov): Frame relay, PDH, Ethernet, RS-232;

c) Oprik talshıq boyınsha maǵlıwmat almasınıw : Synchronous optical networking, Fiber distributed data interface;

d) Sımsız baylanıs

i) Jaqın radiuslı háreket: Bluetooth, Human Area Network;

ii) Orta radiuslı háreket: IEEE 802. 11, Netsukuku

iii) Uzaq radiuslı háreket: Jasalma joldaslı baylanıs, MMDS, SMDS

e) Mobil telefon járdeminde maǵlıwmatlar almaslaw : CSD, GPRS, HSCSD, EDGE, UMTS, HSDPA, HSUPA, CDMA, CDPD, Paging networks, DataTAC, Mobitex, Motient;

Házirgi kúnde kompyuter álemi kútá úlken tezlik menen rawajlanıp barıp atır. Buǵan júdá kóp sebepler bar. Eń tiykarǵı sebeplerden biri bul — kompyuter arqalı insan tárepinen atqarılatuǵın islerdiń derlik barlıǵı atqarılıp atır. Tekǵana atqarılıp atır, bálki ańsatlıq hám tez atqarılıp atır. Odan tısqarı ırǵaqına jetkezilip, jumıslar bitkazilmoqda. Bul islerdi orınlawda, kompyuter bir ózi emes, bálki kompyuterge jalǵanatuǵın periferik apparatlar járdeminde ámelge asırıp atır.

Periferik apparat bul - kompyuterge sırtqı tárepden ulanib, onıń múmkinshiliklerin keńeytiretuǵın apparatlarǵa aytıladı. Bul apparatlar qosımsha apparatlar da dep ataladı, olarsız da kompyuter óziniń tiykarǵı jumısların ámelge asıraveradi. Periferik apparatlar tek ǵana qosımsha islerdi ámelge asıradı.

Periferik apparatlar kompyuterge málim bir portlar yamasa sımsız jalǵanıwı múmkin. Mısal ushın, USB, LPT, COM portlar arqalı yamasa sımsız baylanıs arqalı, yaǵnıy wi-fi, Bluetoothvahakazolar arqalı.

Sonday eken, bul apparatlarǵa neler kiredi? Bul apparatlar júdá kóp, sol sebepli neler kirmewin bilip alsaq, qalǵan hámme zatlar kiriwi jaqtılasadı.

Kompyuter nelerden shólkemlesken hám neler bolmasa ulıwma islemeydi? Sol sorawǵa juwap beremiz. Kompyuter sistema blok (sistemniy blok ), monıtor hám klaviaturadan shólkemlesken. Bul apparatlardıń qandayda-birı bolmasa kompyuterdi isletip bolmaydı (yaǵnıy temir retinde tapsırıp jiberiw de múmkin). Kópshilik bul dizimge tıshqanshanı (mishka) da kirgiziwedi, lekin ol siz da kompyuterdi isletiw múmkin-g'oy. Sistema blokı ishindegi zatlar (OZU, vinchester, protsessor,.. ) ulıwma halda onıń ishine kirip ketedi. Qalǵan barlıq apparatlar periferik apparatlar bolıp tabıladı.

Periferik apparatlardıń sanı kópligi ushın, olardı bir neshe gruppalarǵa bolıp uyreniledi. Bul maqalamda olardıń geyparaların qaysı gruppalarǵa kiriwin jazıp ótemen, qalǵan apparatlardı ózińiz azmaz o'ylagan halda, kerekli gruppaǵa kiritip alıwıńız múmkin, sonday eken bul gruppalar tómendegiler:

Kirgiziw apparatları. Bul apparatlar geypara zat (súwret, jazıw, komanda, video, dawıs) larni kompyuterge kirgiziw ushın isletiledi. Klaviaturanı xam sol gruppaǵa kirgiziw múmkin, lekin ol periferik apparat emesde. Bul gruppaǵa tómendegi apparatlar mısal bóle aladı : trekbol, skaner, cifrlı fotoapparat, kodlaytuǵın apparat, shtrix -kodlardı o'quchi apparatlar, mikrofon, …

Shıǵarıw apparatları. Geypara zat (súwret, tekst, dawıs,.. ) ni kompyuterden shıǵarıw ushın isletiledi. Bul gruppaǵa tómendegiler mısal bóle aladı : printer, plotter, naushnik, kolonka, sambufer, …

Saqlaw apparatları. Bul apparatlar maǵlıwmatlardı saqlaw ushın isletiledi. vinchester, kompyuter ishinde jaylasqanı hám tiykarǵı apparatı bolǵanı ushın periferik apparatqa kirmaydi. Bul gruppaǵa tómendegiler mısal bóle aladı : qosımsha qattı disklar, CD-DvD disklar, fleshkalar, floppi disketalar, disk dızbekleri, …

Tarmaq apparatları. Bul apparatlar tarmaq qurıw ushın isletiledi. Tarmaq tapologiyalariga qaray bul apparatlar saylanadı. Mısal etip, sırtqı modem apparatları, tarmaq adapterleri,...

Iyiliwshi MAGNIT DISK

Disket maydanı temir eki oksidli (Fe2 O3) arnawlı magnit qatlam menen oralǵan. Magnit lentada da, magnit diskta da informaciya qattı magnit disk sıyaqlı usılda jazıladı. Yaǵnıy disket formatlanǵanda konsentrik sheńberler kórinisindegi jollarǵa ajratıladı hám de jollar sektorlarǵa bólinedi. Informaciya disk sektorlarınıń jolları boylap jazıladı.

Disketlerde de fayl sisteması jumıs júrgizedi hám sol sebepli hár bir sektorda identifikaciya qılıw ushın jay ajratıladı (adres maydanı ), qalǵan jaylarına bolsa maǵlıwmatlar jazıladı. Maǵlıwmat jazıw ushın isletiletuǵın apparat, yaǵnıy diskyurituvchi eki dvigatel menen támiyinlengen. Olardıń

biri qorǵaw qapı ishindegi plastinkanı oray átirapında, ekinshisi bolsa oqıw/yozish gellegini disk maydanı radiusı boylap háreketlentiredi. Qorǵaw qapında jazıwdan qorǵawdıń arnawlı túńligi bar. Islew waqtında bul ayna ashıq bolsa, odaǵı informaciyanı tek oqıw múmkin bolıp, ol disktaǵı informaciyanı óshiriw hám ózgertiwden saqlaydı.

FLASH-XOTIRA vA FLASH-DISK

Flash -yad hám flash -disk sistema blokındaǵı arnawlı portqa jalǵanadı. Bul port USB (Universal Serial Bus, yaǵnıy universal izbe-iz sıyımlılıq ) dep ataladı. Flash -yad hám flash -disk ústinde ámeller joqarıdaǵı sıyaqlı ámeller menen atqarıladı. Házirshe úsh túrdegi USB portlar bolıp, USB 1. 1 standartı maǵlıwmat almaslawdıń 12 Mbit/sek tezligin támiyinleydi, USB 2. 0 de bolsa bul kórsetkish 480 Mbit/ sek ge shekem boladı, yaǵnıy 40 ret tezirek bolıp tabıladı. USB 3. 0 de bolsa bul kórsetkish 480 Mbit/ sek den da joqarı.

Flash -yad hám flash -disk kompyuterge jalǵanǵanda máseleler paneliniń oń bóleginde piktogrammasi sawlelenedi. Islew processinde flash -yad hám flash -disk energiyanı kompyuterden alǵanı ushın kompyuterden úziwden aldın qawipsiz óshiriliwi kerek. Onıń ushın tómendegi ámeller izbe-izligi atqarıladı :

máseleler panelindegi flash -yad belgisine tıshqansha kórsetkishi jóneltiriledi hám shep tuymesi basıladı ;

“Izvlech' “USB FLAS DRIvE” taxtasına tıshqansha kórsetkishin jóneltirip shep tuymesi basıladı ;

ekranda USB apparatın qawipsiz úziw múmkinligi haqqındaǵı maǵlıwmat hákis etgachgina flash -yadtı kompyuterden úziw múmkin boladı.

QATTIQ DISK (vINCHESTER)

vinchester hám taǵı basqa informaciya tasıwshılar sıyaqlı sırtqı yad retinde qaralıwı múmkin. vinchester yadınan ónimli paydalanıw maqsetinde onı bir-birine baylanıslı bolmaǵan túrli kólem degi bir neshe balaklarga (“logikalıq” disklarǵa ) ajıratıw múmkin. Bul bólekler C, D, E hám t.b. atlar menen belgilenedi. vinchesterdi bóleklerge ajıratıw arnawlı programmalar járdeminde ámelge asıriladı. Bul programmalarǵa “Partition Magic”, “Acronis Recovery” sıyaqlı programmalardı mısal keltiriw múmkin. Olar járdeminde vinchester qálegenshe bóleklerge bolınıb, hár bir bólek bólek formatlanadı. Formatlaw processinde vinchester degi informaciyalar óship ketedi.

DISKLERGE MAǴLIWMAT JAZIW HÁM KÓSHIRIW

Disklarǵa maǵlıwmat jazıwdıń birinshi usılında tómendegi ámellerdi orınlaw kerek:

kerekli fayl yamasa katalognı tıshqansha járdeminde tańlap kontekst-menyu ashıladı ;

kontekst-menyudıń “Otpravit'” (Jıberiw) bolimidan flash disk saylanadı.

Maǵlıwmat jazıwdıń ekinshi usılında tómendegi ámellerdi orınlaw kerek:

kerekli fayl yamasa katalognı tıshqansha járdeminde tańlap kontekst-menyu ashıladı ;

kontekst-menyudıń “Kopirovat'” (Nusqalaw ) ámeli saylanadı ;

“May kompyuter” sistema katalogı arqalı kerekli disktı saylanadı, nátiyjede disk ayna kórinisinde ashıladı ;

ashılǵan aynanıń bos jayına kórsetkishi jóneltirilgen tıshqansha járdeminde kontekst-menyu ashıladı ;

ashılǵan kontekst-menyudan “Vstavit'” (Jaylastırıw ) ámeli saylanadı.

Disklarǵa yamasa basqa informaciya tasıwshı qurallarǵa maǵlıwmatlardı jazısni taǵı tikkeley klaviatura arqalı da orınlaw múmkin, onıń ushın ;

kerekli papka yamasa fayl tańlanıp klaviaturadan Ctrl+C qostugmasi basıladı ;

maǵlıwmat jazılıwı kerk bolǵan disk ashıladı hám taǵı klaviaturdan Ctrl+v qostugmasi basıladı.

Disktaǵı fayl yamasa katalognı ashıw yamasa óshiriw ushın da kontekst-menyudan paydalanıw múmkin. Klaviatura arqalı bolsa ashıw ushın Enter, óshiriw ushın Delete tuymelerinen paydalanıw múmkinligi tómen klaslardan sizge málim.

OPTIK DISKLAR

Kompakt disktaǵı maǵlıwmatlardı oqıw ushın CD-ROM apparatı bolıwı jetkilikli, lekin maǵlıwmat jazıw ushın kompyuterge CD Writer apparatı ornatılǵan bolıwı kerek. Kompakt diskka maǵlıwmat jazıwdı Windows operatsion sisteması quralları járdeminde ámelge asırıw múmkin. Lekin diskka jazıw, nusqa kóshiriw, óshiriw hám jańalaw máselelerin jetilisken dárejede orınlaw ushın arnawlı programmalardan, mısalı, Ahead Nero Burning ROM programmasınan paydalanıw usınıs etiledi.

Jeke kompyuterde DvD larni ashıw ushın oǵan DvD- ROM apparatı ornatılǵan bolıwı kerek. DvD-ROM apparatı tekǵana DvD, bálki CD diklarni da ashıw múmkinshiligin beredi.

Házirgi kúnde DvD disklardı oqıwdıń maksimal tezligi 16 márteni quraydı, yaǵnıy 1380 Kbit/sek ∙16 =22080 Kbit/sek, CD disklardı oqıwdıń maksimal tezligi bolsa 52 márteni quraydı, yaǵnıy 150 Kbit/sek ∙ 52=7800 Kbit/sek. DvD disklarǵa maǵlıwmat jazıw ushın kompyuterge DvD Writer apparatı ornatılǵan bolıwı kerek.

BAYLANISLI SERVIS XIZMETELRI

Geyde sırtqı yadlar menen islew páseytiwedi. Bunıń sebepleri túrlishe bolıwı múmkin. Mısalı, disktaǵı sistema qateligi, birpara maǵlıwmatlar óshirilip, basqası jazılǵanda sırtqı yad daǵı maǵlıwmatlar tarqaq jaylasıwı hám bunıń áqibetinde bos jaylardıń anıqlanıwına ketip atırǵan waqtıniń artpaqtası, disktaǵı maǵlıwmatlar kóleminiń kópligi hám basqalar. Usınıń sebepinen NTFS fayl sistemasında disk salasın tolıq saqlaw ushın arnawlı usıllar qollanılǵan. Lekin bul da fayllar bóleklanishining aldın ololmaydi. Sol sebepli qattı disktı tez-tez (ılajı bolsa háptede bir ret) defragmentatsiyalab (ing. bólek yamasa bólimlerdi yigish) turıw maqsetke muwapıq.

Operatsion sistemalar qattı disk, flash -yadlar menen islew ushın tómendegi baylanısli servis xızmetlerin usınıs etedi:

a) disktı tazalaw (kereksiz maǵlıwmatlami óshiriw);

b) disktı defragmentatsiyalash;

c) disktaǵı birpara informaciyalami arxivlaw.

Zamanagóy telefon quralınıń funksiyaları kóp: avtojuwap beretuǵın, qońıraw qılıp atırǵan abonenttiń nomerin anıqlawshı, telefon nomerin bilip alıwdan qorg’aw hám h.t.b … Qaǵazlı hújjettiń normativ ma`nisi-ádalattıń áhmiyetli strukturalıq bólegi bolıp tabıladı. Qaǵazlı xabarlardı uzatıw quralları kóp. Bunda ápiwayı telegraf baylanısı teletayp baylanısına aynalǵan. Rawajlanǵan qurallardan biri-telefaks baylanısı bolıp tabıladı. Faks (latınsha - faxsimile, uxshashini jarat ) - hújjet originalini tap ozindey sáwlelendiredi. Bunda, uzatıwda xabar elementlerin skanerlew joli menen o’zgertiriledi. Qabl etiw apparatı qatordagi izbe-iz signallardı kabul kilib, kogozdagi suwretke aylantıradı. Tekstti kogozli tasıwshınan ajıratıp alıw ushın ukish qurilmasi isletiledi. Ofisdag’i hújjetlerdi kseroks járdeminde nusqalaw ǵalabalıq kóriniske kirdi.

Elektron ofisga uzaq hám jaqın bolǵan túrli dereklerden júdá kóp xabarlar keledi. Óz gezeginde ofis xızmetkerleri sham sırtqı dúnyaǵa óziniń informaciya aǵısların uzatadılar. Telefaks tarmaǵı arqalı qaǵaz daǵı xabarlar keledi. Lokal yamasa global tarmaq quralları arqalı elektron xabarlar kompyuterge modem járdeminde kiritilediyoki shiǵarıladı. Ofisda kompyuterler informaciya aǵıslarına ishlov berip, birlestiriw wazıypaların atqaradı. Elektron pochta kompyuterler járdeminde alınǵan korrespondensiyani jiberiw hám qayta islewde elektron usıllardı isletedi. Ol arqalı hújjetler, kesteler, grafiklar, sızılmalar, súwret hám fotografiyalar, gazeta awızsha xabarlar alıw múmkin. Elektron pochta -bul qaǵazsız pochta, ol telefon tarmaǵı menen kompyuterge jalǵanǵan. Elektron pochta -pochta, telegraf, faksimil baylanıs múmkinshilikleriń bir bólegin ózine alıp, óziniń operativligi sebepli jańa informaciya xızmetlerin usınıs etedi.«Teleks»- informaciya sisteması informaciyanıń úlken aǵısların shar qıylı abonentke avtomatikalıq túrde tayarlaw hám uzatıw imkaniyatın beredi. Tekst tayarlawdıń bul sistemasında joqarı sapalı displeyler menen buyımlanǵan terminallar járdeminde uzatılıp atırǵan informaciya dızbeki kompyuter yadında saqlanıp qaladı. Keyin arnawlı maǵlıwmatlardı uzatıw apparatları járdeminde tayarlanǵan dızbek abonentke jónetiledi yamasa odan qabıl etiledi.

Televidenie ómirge uzokdan kurish retinde kirip keldi hám ǵalabalıq xodisaga aylanıp koldi. Dúnyada 4 mlrd. den artık telepriyomniklar isletiledi. Televizor bul júdá quramalı informaciya kurilmasi bolıp tabıladı. Televizordı kurish goyasi kuyidagicha: suwret elementlerin uzgartirish yuli menen elektr signallar izbe-izligine aylantıradı (suwret analizi);Olardı aloka kanalları orkali nuktalardan kimirlaydigan suwretke teris aylandırıw (suwret sintezi) ámelge asırilatuǵın kabul etiw punktine uzatıladı.

    Bul teoriya XX ásir aqırında Portugaliyalıq alım A. Di. Payva hám orıs alımı P. N. Bexmetvev tárepinen islep chikilgan. Ámeliy karorlarni islep chikish hám paydalanıwdı baslaw V. K. Zvorkin hám F. Fransuorti (AKSh) menen boglik.Televidenie orkali siyasiy, materiallıq, ilimiy, social, iktisodiy informaciyalar beriledi.     Televideniediń keyingi boskichi rakamli televiziyalıq texnologiyalar tiykarındaǵı ınteraktiv televidenie bolıp tabıladi   “Telematn” informaciya sisteması. “Telematn” informaciya sisteması paydalanıwshılardıń kup gruppaları ushın mudami kizikarli bulgan aktual informaciyanı uzatıw ushın jaratılǵan bolıp tabıladı. “Telematn” - bul gazeta, jurnal, agentlik xızmetlerinen alınǵan tekst varaklarini úzliksiz utkazib beretuǵın “elektron gazeta” yamasa “elektron byulleten” Bul sistemanıń qásiyetleri:informaciya varaklarini úzliksiz hám ketma - ket túrde utkazuvchi stansiya tárepinen tuplanadi, efirga ápiwayı televizor signalları menen yamasa kabel orkali uzatıladı ; “telematn” informaciyası úzliksiz jańalanıp barıladı ; kerekli informaciyanıń varagini belgilew ushın televizorǵa kushimcha kurilma kerek paydalanıwshı elektron gazeta varaklarini varaklash, bulimlardan sekrep utishi, ukigan varaklarga kaytib barıw, videomagnitofonǵa jazıp alıwı múmkin. Lekin ol tekst mazmunın uzgartira almaydı.

“Videomatn” informaciya sisteması Bul informaciya sisteması informaciya kabul etiw hám tańlaw erkinshegi múmkinshiligin keńeytiredi, xamda telefon, kompyuter, televizor múmkinshiliklerin birlestiradi  Telefon chakirigi sebepli telefon tarmogiga jalǵanǵan kompyuter hám televizor arasında aloka urnatiladi.  Maǵlıwmatlar bazası menyusı jáne bul maǵlıwmatlardı qayta islew algoritmları orkali paydalanıwshı (boshka kompyuterge) birovning informaciyaın qáliplestiriw, uzınıń telepristavkasi yadına kúshiriw buyrugini beredi. Paydalanıwshılar telematn menyusına boglab kuyilgan emes.Videokonferens aloka hám videokonferensiyalar.Insaniyat jámiyeti birpara quramalı máselelerdi sheshiw, adamlardı belgili bir jámáátke tuplanishini talap etedi. Bul maksadda jetiliskenrok sistemalar insan mulokotining urnini basa almaydı, lekin olar qatnasıwınıń nátiyjesin tashkil etiwge hám dóretiwshilik iskerlikti avtomatlastırıwǵa múmkinshilik jaratadı. Videokonferensiyalar aralıqtaǵı vizual gruppa mulokotini shólkemlestiriwde, jıynalıs, tálim utkazishlarning eń jańa informaciya texnologiyası bolıp tabıladı. Bul texnologiya shólkem diywalları hám aralıqlar menen bir- birinen bulingan kuplab shaxslardı bir vaktning uzida mulokotiga múmkinshilik beredi