|
Sekiriw tayag’i menen sekiriwdin’ rawajlaniwi
Láńger aǵash menen biyiklikke sekrew sport shınıǵıwları retinde birinshi ret Angliyada, 1866 jılda ótkerilgen mámleket chempionatında jarıslar quramınan jay iyelegen bolıp, bunda dáslepki jeńimpaz retinde D. Uiler belgilengen hám ol 3, 07 metr nátiyje kórsetken. Bul waqıtta sport úskenesi (snaryad) retinde qattı hám salmaqli terek (qara qáyin, shumtol, gikori) aǵashınan sekrew tayog'i jasalǵan. Bul úskenege hám sekrew texnikasına belgilengen arnawlı talaplar ámeldegi bolmaǵan. Usınıń sebepinen, ayırım sportshılar súyene otirip sekrew ushın tayaqtıń uchki bólegine úsh ayoqli metaldan yasalagan tirek ornatıp alǵanlar. Yugurib barǵan sportshı tayaqtıń uchki bóleginde jaylasqan úsh ayoqchali tirekti planka aldında erga qadaǵan jaǵdayda qolı járdeminde bekkem uslaǵan jaǵdayda, jıptan sekrew kórinisinde plankadan asıp ótiwdi ámelge asırǵan. Keyinirek ayaqlardı kótergen jaǵdayda, tayaqqa tiralib, plankadan asıp ótiw ámelge asırılǵan. 1889 jılda birinshi ret láńger aǵash menen sekrew jarısları tártibi islep shıǵılǵan bunda ózgertiwler kiritilgen, atap aytqanda tayaqtı qol járdeminde qushaqlap ustaw ta'qiqlangan. Tayaqshanı tirew ushın arnawlı qutilardan paydalanılǵan. Bul ózgertiwler juwırıw uzınlıǵı aralıǵı hám tezligin asırıwǵa alıp kelgen.
Salmaqli hám paydalanıwǵa qolaysız bolǵan kótkenshek tayaqları ornına kiyim-kenshek, elastik jaǵday daǵı bambuk aǵashınan islengen tayaqlardan paydalanıw belgilengen. Sekrew texnikasına kiritilgen ózgertiwler nátiyjelerdiń tezlik menen ósiwine alıp kelgen. Atap aytqanda, 1912 jıldayoq M. Rayt (AQSh) tárepinen 4 metrlik biyiklik jawlap alıw etilgen. Bambuk aǵashınan tayarlanǵan láńger aǵash menen biyiklikke sekrewde erisilgen maksimal baha 4, 77 metrdi quraydı (K. Uormyerdam, AQSh, 1942 jıl ). Bambuk aǵashınan tayarlanǵan tayaqlar bekkemligi menen bólek dárejede ajralıp túrmegen, kóbinese jaǵdaylarda sinib ketken, ızǵarlıq hám temperatura ózgerislerine jaman jaǵdayda reaksiya kórsetken. Bambuk aǵashınan tayarlanǵan tayaqlar 1945 jılǵa shekem jarıslarda paydalanılǵan. Metaldan jasalǵan tayaqlar salıstırǵanda bekkem hám isenimli bolsada, biraq elasiklik ózgesheligi kamligi sebepli nátiyjelerdiń sezilerli bahada ósiwine alıp kelmegen. Tek ǵana, 15 jıl ótkeninen keyin ǵana Amerikalıq sportshı R. Gutovski aldın erisilgen nátiyjeni 1 sm ga jaqsılawǵa muvafaq bolǵan. 1960 jılda Rim qalasında ótkerilgen XvII Olimpiada jarıslarında Amerikalıq sportshı D. Breggu óz watanlası tárepinen ornatılǵan dúnya rekordini jaqsılawǵa muvafaq bolǵan (4, 80 metr).
Álbette, bunda elastik ózgeshelikke iye bolǵan sintetik tayaqlar jaratılmaganda biyiklikke sekrew boyınsha dúnya kólemindegi alǵa ketiwler tempini oyda sawlelendiriw qıyın bo'lar edi. 1963 jılda tárepinen bul kóriniste jaratılǵan láńger aǵash menen bes metrlik biyiklik jawlap alıw etilgen. Jańa jaratılǵan sekrew tayog'i ishi bos truba formasına iye bolıp, «fiberglas» sintetik materialınan (alyuminiy hám polattan bekkem esaplanǵan, epoksid smola menen biriktirilgen shıyshetola) jasalǵan, uzınlıǵı 5 metr, salmaǵı ma`nisi 4 - 5 kg ga teń esaplanadı. Sonıń menen birge, 5 metrlik biyiklik jawlap alıw etiliwi sportshılardıń sekrew
Dawamında erga túsiw jayına bólek dıqqat - itibar qaratıw talabın júzege alıp kelgen bolıp, bunda aǵash material qipig'i hám qırındılarsı ornına jumsaq parolon materialdan paydalanıwǵa ótilgen. Altı metrlik biyiklik birinshi ret S. Bubka tárepinen 1985 jılda jawlap alıw etilgen bolıp, bul sportshı tárepinen dúnya rekordi ornatılǵan (6, 14 metr). Afina qalasında ótkerilgen XXvIII Alımpia oyınlarında chempionler retinde 5, 95 metr nátiyje menen M. Timoti (AQSh), hayallar ortasında 4, 91 metr nátiyje menen E. Isinbaeva (Rossiya ) sıyaqlı sportshılar belgilengen. Házirgi waqıtta Láńger aǵash menen biyiklikke sekrew boyınsha er adamlar ortasında dúnya rekordi Ukrainalıq Sergey Bubkaga tiyisli bolıp, 1994 jıl, 6, 14 m nátiyje belgilegen bolsa, Láńger aǵash menen biyiklikke sekrew boyınsha hayallar ortasında dúnya rekordi Rossiyalıq Yelena Isinbaevaga tiyisli ol 2009 jıl, 5, 06 m nátiyjeni belgilegen.
Do'stlaringiz bilan baham: |
