Tema: jinayattiń obiektiv tárepi jobasi: Jinayattiń obiektiv tárepi túsinigi hám áhmiyeti; Jinayiy qilmis hám oniń túrleri

Jinayiy qılmıs – ayıpdardıń sanalı,iqtiyariy aktiv yamasa passiv minez-qulqi bolıp tabıladı.Tek ǵana jınayat quramı obiektiv tárepiniń belgilerin kórsetiwshi hám tórt tómendegi bólekten ibarat qılmıs jınayiy -huqıqıy áhmiyetke iye:
- huqıqqa qılaplıq;
- social qáwipliliq;
- sanalılıq;
- iqtiyariyliq.
Social qáwipliliq hám onnan kelip shıǵatuǵin huqıqqa qılaplilıq jinayattıń tiykarǵı belgileri bolıp tabıladı.Biraq olardan qılmıstıń jinayiy-huquqiy túsinigi kelip shıqpaydı,bálki olar tek jınayat-huqıqıy áhmiyetke iye bolǵan háreket yamasa háreketsizlikler dizimin belgilew menen shegaralanadı.
Sanalılıq – qılmıstı obiektiv tárepden xarakterleytuǵın belgisi retinde shaxstıń qılmıstı sadir etiwdı sanalı baqlawın,yaǵnıy shaxsda fiziologikalıq hám fizikalıq tárepten bunday qadaǵalawdı ámelge asırıw múmkinshiliginiń bar ekenligin ańlatadı.
Qılmıstı sanasiz túrde sadir etıw,mısalı,uyqida yamasa refleks dene háreketleri arqalı sadir etıw qılmıstıń jinayiy-huqıqıy áhmiyetin, jınayiylıǵın esaptan tısqarı etedi.
Usınıń menen birge,qılmıstı sansiz túrde – mas jaǵdayında sadir etiw – sanalı túrde qılmıs sadir etiw dep bahalanadı,sebebi ol óz iqtiyari hám sanası menen máslik jaǵdayına túsken.Bul jaǵday JK 56-statyasına muwapıq, awirlastiriwshi jaǵday dep bahalanadı hám shaxs ulıwma tiykarlarda jinayiy juwapkerlikke tartıladı.
Iqtiyariyliq – (qılmıstı obiektiv tárepinen xarakteristikalaytuǵın belgi) qılmıstıń sana qadaǵalawı astında sadir etiliwinde shaxstıń qılmıstı sadir etpesten basqa quliqti tańlay alıwı real múmkinshiliginiń bar ekenligi bolıp tabıladı.Iqtiyariyliq obiektiv belgi bolıp, ol shaxstıń ol yamasa bul quliqti tańlawında sırtqı tásirler astında sadirege kelgen jeńilmes kúshlerdiń tosıq bolmawinda sawlelenedı.Bul jaǵdayda iqtiyariyliq subyekt belgilerden parıq etedi,olar social qáwipli qılmıs sadir etiwge qaratılǵan sananıń ayıp formasın ańlatadı.
Iqtiyariysizliqta jinayat sadir etiliwiniń unamsız belgisi,yaǵnıy ol qılmıstıń ózin jáne onıń jinayiy-huqıqıy áhmiyetin biykar etedi.
Abaysızlıq arqasında ámelge asırılǵan jinayatlarǵa da ǵayratlılıq tán.Abaysızlıq artında sadir etiletuǵın jinayiy háreketsizlikte kerekli sanalı hárekettiń sadir etilmewi tuwrısında sóz baradı.Bul jaǵdayda qandayda bir obiektke salıstırǵanda
shaxstıń psixik qásiyetleri (itibarı yamasa sanasın) qaratılıwı múmkinshiligi hám zárúrshiligi bar edi.Sol sebepli,bul belgi háreketsizlikke de tán.
Bul belginiń zárúrligin aytar ekenbiz,nızam shıǵarıwshı fizikalıq yamasa psixik zárúriyat (yamasa minnetleme) artında nızam menen qorǵalatuǵın huqıq hám máplerge ziyan jetkiziw aqırǵı zárúrlik ekenligi tuwrısındaǵı qaǵıydalardı esapqa alǵan halda sheshedi.Buyrıq yamasa basqa wazıypanı orinlawda iqtiyariyliq belgisi haqqındaǵı másele de tap sonday sheshiledi.
Bul tórt belginiń birligi obiektiv táreptiń elementi – qılmıstıń hár eki formasına - háreket hám háreketsizlikke de tán.
Háreket insan minez-qulqiniń aktiv formasın ańlatadı.Ulıwma túsinikke kóre, bul obiektiv dunyadaǵı ózgerislerdi keltirip shıǵaratuǵın dene aǵzalarınıń háreketi, sırtqı kórinisi bolıp tabıladı.Jinayat sadir etilip atırǵanda subyekt waqıyalar rawajlanıwın kútip otirmaydi,bálki kutilgen nátiyjege erisiw ushın tikkeley waqıyalar rawajlanıwına tásir kórsetedi.
Sonday etip, qılmıs xulqning ayırım kórinislerinen biri bolıp, málim motivlardan kelip shıǵadı hám málim maqsetlerge qaratılǵan boladı.