Tema: jinayattiń obiektiv tárepi jobasi: Jinayattiń obiektiv tárepi túsinigi hám áhmiyeti; Jinayiy qilmis hám oniń túrleri

Obiektiv mezon – anıq social zárúr hárekettiń onı orınlawı shárt bolǵan shaxs tárepinen atqarılmasligi. Social zárúr háreketlerdi sadir qılıw minnetlemesi tekǵana jinayiy -huqıqıy normalarda, bálki basqa normalarda da, sonday-aq, social normalarda da belgilengen bolıwı múmkin. Olar tómendegilerde óz sawleleniwin tabadı :
- jinayat nızamı, mısalı JK 117-statyasında qáwip astında qaldırıw ushın juwapkershilik názerde tutılǵan ;
- basqa nızam yamasa normativlik-huqıqıy hújjetlerde belgilengen bolıp, JK Arnawlı bólegi blanket dispozitsiyali elementlerında názerde tutılǵan, mısalı, JK 262-statyasında transporttı remontlaw yamasa onı paydalanıwǵa shıǵarıw qaǵıydaların buzıw ushın juwapkershilik belgilengen;
- shaxstıń óz moynına alǵan jumıs penen yamasa xızmet iskerligine tiyisli minnetleme, atap aytqanda, onıń kásip minnetlemeleri, mısalı, vrach keselge
medicinalıq járdem kórsetiwi shárt, eger ol birinshi járdem kórsetpese, ol JK 116 –
statyasına muwapıq jınayiy juwapkerlikke tartıladı ;
- shaxstıń ózi shaxstı qandayda orınsız jaǵdayǵa soluvchi jáne onıń huqıqları hám nızamlı máplerine ziyan jetkizbewi ushın háreket etiwi minnetlemesi, bunda shaxs bul jaǵdayda óz jumısın aqırına jetkiziwi shárt, mısalı, xirurg operatsiyanı basladıma, aqırına jetkiziwi shárt, eger ol operatsiyanı aqırına jetkizbewi, ol shaxsqa qarsı qaratılǵan jınayatı ushın juwapkershilikke tartıladı ;
- social munasábetler sistemasında shaxs qulqin muwapıqlastirip turıwshı uliwma socialliq normalar, mısalı, ana óz emiziwli balasın baǵıwı shárt hám eger bul háreketsizligi bala ólimine sebep bolsa yamasa salamatliǵina ziyan jetkizse, ana jınayiy juwapkershilikke tartıladı. Bul jaǵdayda konkret háreket sadir qılıw minnetlemesiniń joq ekenligi jınayiy háreketsizlik ushın jınayiy juwapkershilikke tartıwǵa tıykardıń joq ekenligi bolıp tabıladı.
Arnawlı bir háreketlerdi orınlaw minnetlemesi shaxstıń moynında bolmasa, shaxs jınayiy juwapkershilikke tartılmaydı.
Háreketsizliktiń subyekt kriteryası – shaxstıń málim jaǵdaylarda konkret háreketti sadir qılıw ushın real múmkinshilik bar ekenligi bolıp tabıladı.
Qandayda bir shaxstıń konkret háreket sadir qılıw ushın real múmkinshiliginiń joq ekenligi hárekecizliktiń subyekt kriteryaın hám de hárekecizliktiń ózin esaptan tısqarı etedi. Bul múmkinshiliktiń joq ekenligi shaxstıń jeke qásiyetleri menen, atap aytqanda, onıń tájiriybesi, maǵlıwmatı hám sol sıyaqlılardıń joq ekenligi menen yamasa obiektiv shártler sebepli, mısalı, tábiyǵiy apat sebepli anıqlama bernishi múmkin.
Eger bunday háreketti orınlaw minnetlemesi basqa bir háreketti orınlaw minnetlemesi menen shegaralansa, bunday qarama-qarsılıq aqırǵı zárúriyatqa tiyisli (JK 38-statyası ) qaǵıydalar menen tártiplestiriledi.
Qandayda bir minnetlemeni orınlawda múmkinshilik bolǵanı halda shaxsda bul minnetlemediń payda bolıwı hárekecizliktiń baslanıwı esaplanadı. Hárekecizliktiń tawısıwı jınayatlı aqıbetlerdiń kelip shıǵıwı menen bahalanadı.
Jınayiy aqıbet
Insannıń hár bir háreketi átirap daǵı reallikda málim ózgerislerdi sadirege keltiredi. Jınayatlı háreket (hárekecizlik) dıń social qáwipli áqibeti sonda, ol ózi sebepli social qáwipli aqıbetti sadirege keltiredi.
Ulıwma halda aytsak, jınayatlı aqıbet jınayattıń social munasábetlerge jetkizetuǵın real ziyani bolıp, ol jınayatlı qulıq menen sebeplik baylanısqan tuwrı, qıysıq, tikkeley hám tikkeley bolmaǵan unamsız ózgerisler (ziyan, zıyan, joytıw hám sh. k.) de ańlatpalanadı, aqırǵı esapta bolsa, social (ekonomikalıq, etikalıq, huqıqıy hám basqa ) qımbatlıqlar unamsız ózgerislerge dús boladı. Materiallıq quramlı jınayatlarda jınayatlı aqıbet zárúrli element, formal quramlı jınayatlarda bolsa olar talap etińmeydi, biraq aqıbet kelip shıǵıwı múmkin.