|
1.Arifmetik amallarni o’rganish metodikasining umumiy masalalari Qo’shish va ayirishni o’rganishga doir tayyorgarlik ishi nomerlanishni o’rganishda birinchi darslaridanoq boshlanadi. Bunda yuqorida aytib o’tilganidek, natural ketma-ketlikdagi sonlarning hosil bo’lish hollari (a+1) bilan bir qatorda qo’shish va ayirishning boshqa hollari ham qaraladi. Bu amallarning natijalarini topishda to’plamlar ustida ko’p marta amallar bajarib, shuningdek masalalar yechishda o’quvchilar to’plamlarni birlashtirish amallari qo’shish amaliga, ularning qismini ajratish esa ayirish amaliga mos kelishini aniqlaydilar. Bundan tashqari o’quvchilarning e’tiborini qo’shganda oldingidan ko’payishiga ayirganda esa kamayishiga e’tiborni qaratmog’i zarur. O’quvchilar nomerlashni o’rganishning oxiriga borib birinchi o’nlikdagi istalgan songa birni qo’shishi yoki ayirish bilan hosil qilish usulini mustahkam o’rganib borishlari va bu usuldan foydalanib (birin-ketin) sanash bilan emas, birni qo’shish va ayirish bilan bemalol bajarishlari lozim. Bolalar sekin-asta o’z kuzatishlarini umumlashtiradilar va quyidagicha xulosaga keladilar: Songa 1 ni qo’shish-bu undan keyingi keluvchi sonni aytish demakdir. Sondan 1 ni ayirish undan oldingi keluvchi sonni aytish demakdir. Alohida ajratilgan darsga o’rganilgan barcha a+1 hollar sistemalashtiriladi. O’qituvchi rahbarligida bolalar “1 ni qo’shish” va “1 ni ayirish” jadvallarini tuzadilar va ularni yod oladilar. Bir tomondan, hisoblash usullarining o’xshashligini, ikkinchi tomondan qo’shish va ayirish amallarining qarama-qarshi xarakterini ta’kidlash uchun “2 ni qo’shish” va “2 ni ayirish” xuddi shuningdek keyinroq “3 ni qo’shish” va “3 ni qo’shish” va “3 ni ayirish” hamda “4 ni qo’shish” va “4 ni ayirish” hollari bir-biri bilan taqqoslanib bir vaqtda o’rganiladi. Hisoblash malakalari ustida ish quyidagi reja bo’yicha olib boriladi: qo’shish va ayirish usullari bilan tanishish; bu usullarni qo’llashga va hisoblash malakalarini egallashga doir mashqlar. jadvallar tuzish va ularni yod olish, hisoblash malakalarini egallash “2 ni qo’shish va ayirish”ni o’rganish. Bularni o’tish usuli bilan tanishtirish metodikasini qarab chiqaylik. - Tayyorgarlik davrida ( mavzuni o’rganishga 1-2 dars qolganda) bolalarning 6+1+1, 9-1-1 ko’rinishidagi ikki amalli misollarni yechishga o’rgatish tavsiya etiladi, bunda bolalarda 1 ni qo’shish va ayirish malakalari mustahkamlanadi va quyidagicha kuzatishlar paydo bo’ladi:
- Agar 1 ni va 1 ni qo’shsak (ayirsak), u holda bor yo’g’I 2 ni qo’shgan (ayirgan) bo’lamiz. Dastlab bunday masalalarni yechishni predmetlar ustida amallar bajarish orqali namoyon qilinadi.Masalan, “4 ta ko’k kvadrat qo’ying, 1 ta sariq kvadratni va 1 ta qizil kvadratni surib qo’ying. Nechta kvadrat hosil bo’ladiq 4+1+1, bunday misolni qanday yechishimizni tushuntiring (4 ga 1 ni qo’shamiz, 5 hosil bo’ladi, 5 ga 1 ni qo’shamiz 6 hosil bo’ladi”) 7-1-1 misol ham xuddi shunday yechiladi. Hisoblashlarning yangi usullarini o’rganishga bag’ishlanadigan darsda ham dastlab bir nechta tayyorgarlik mashqlari bajariladi, bolalar misollarni (8+1+1, 9-1-1 va h.k.) ularning har birini tushuntirib yechadilar. O’qituvchi savol beradi. “agar 1 ni yana 1 ni qo’shgan bo’lsak, hammasi bo’lib qancha qo’shdik (agar) 1 ni va yana 1 ni ayirgan bo’lsak, hammasi bo’lib nechani ayirdik?)”
- Navbatdagi uchinchi davrda “5,6,7,8,9 ni qo’shish” hollari uchu qo’shish usullari o’rganiladi. Bu misollarda 10 ichida qo’shishda ikkinchi qo’shiluvchi birinchi qo’shiluvchidan katta (1+9, 2+7, 3+5, 4+6…). Agar hisoblashlarda qo’shiluvchilarning o’rni almashtirilsa, u hollarda barchasi ilgari o’rganilgan a+1, a+2, a+3, a+4 ko’rinishdagi hollarga keladi.
- 3.Qo’shishning o’rin almashtirish xossasini o’qitish. Qo’shiluvchilarning o’rnini almashtirish usullari bolalar tushunib olishlari uchun dastlab ularga qo’shishining o’rin almashtirish xossasi mohiyati ochib berish maqsadga muvofiqdir.
- Qo’shishning o’rin almashtirish xossasi bilan bolalarni quyidagicha tanishtirish mumkin.
- O’quvchilarga masalan, 4 ta yashil va 3 ta qizil uchburchak olish buyuriladi.
- O’qituvchi 3 ta uchburchakni 4 ta uchburchakka qo’shib qo’ying. Uchburchaklar nechta bo’ladiq Buni qanday bildingiz?
- O’quvchi: 4 ga 3 qo’shilsa 7 hosil bo’ladi (yozadi:4+3=7)
- O’qituvchi endi uchburchakning rangiga qarab ajrating va 4 ta uchburchakni 3 ta uchburchakka qo’shib qo’ying. Uchburchaklar nechta bo’ladiq
- O’quvchi: bu gal ham 7 ta (yozadi 4+3=7).
- O’qituvchi: bu misollarni sonlarni qo’shishdagi parametr nomlari bilan aytib bering. O’quvchi: birinchi qo’shiluvchi 4, ikkinchi qo’shiluvchi 3, yig’indi 7. Birinchi qo’shiluvchi 3, ikkinchi qo’shiluvchi 4 yig’indi 7.
- O’qituvchi: bu misollar nimasi bilan o’xshash?
- O’quvchi: qo’shiluvchilar bir xil, yig’indi bir xil.
- O’qituvchi: bu misollar nimasi bilan farq qiladiq
- O’quvchi: qo’shiluvchilarni o’rni almashdi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
