Тема: Из истории науке Улугбек. Бухари

a)kamayuvchining birliklari ayiriluvchining birliklaridan kichik bo’lgandagi ayirish. Masalan, 983-536

b)kamayuvchining birliklari ham, o’nliklari ham ayiriluvchinikidan kichik bo’lgan hol. Masalan, 983-586

Yaxlit yuzliklar va o’nliklarni bir xonali songa ko’paytirish va bo’lishni og’zaki bajarish bilan tanishtiriladi; ko’paytirish va bo’lishga doir misollar og’zaki yechiladi. So’ngra o’quvchilar 1000 ichida yozma ko’paytirish va bo’lishga o’tadilar. Uch xonali sonlarni ko’paytirish va bo’lish usullari ko’p xonali sonlarni qo’shish va ayirish usullaridan keskin farq qiladi hamda ancha murakkabdir. Yaxlit yuzliklar va o’nliklarni bir xonali songa og’zaki ko’paytirishda bo’linuvchini yuzlik yoki o’nlikning birliklari sifatida ifodalaydilar. 90*4 80/2 240*3 90 – bu 9 ta o’nlik. 9 o’nl. * 4 = 36 o’nl. yoki 360. Demak, 90 * 4 = 360. 80 – bu 8 ta o’nlik. 8 o’nl. / 2 = 4 o’nlik yoki 40. Demak, 80 / 2 = 40. 240 – bu 24 ta o’nlik. 24 o’nl. * 3. Bu yerda o’quvchi 100 ichida jadvaldan tashqari ko’paytirish usullaridan foydalanadi: 24 * 3 = (20 + 4) * 4 = 20 * 3 + 4 * 3 = 60 + 12 = 72. 24 o’nl. * 3 = 72 o’nl. Demak, 240 * 3 = 720. 270 / 9 300 * 3 800 / 4 270 – bu 27 ta o’nlik. 27 o’nl. / 9 = 3 o’nl. 270 / 9 = 30. 300 – bu 3 ta yuzlik. 3 yuzl. * 3 = 9 yuzl. 300 * 3 = 900. 800 – bu 8 ta yuzlik. 8 yuzl. / 4 = 2 yuzl. 800 / 4 = 200. Ko’paytirish va bo’lish jadvallarini bilgan bolalarda ko’paytirish va bo’lishning bu usullari unchalik qiyinchilik tug’dirmaydi.