|
Tema: İlim sotsial mádeniyqubılıs sıpatında
Joba:
İlim túsiniginiń keń hám tar mánistegi táriypi, ilim hám filosofiya.
İlim rawajlanıwınıń basqıshları, házirgi ilimde ózgerisler.
Házirgi ilimdegi ilimiy kontseptsiyalar
İlim sotsial mádeniy qubılıs sıpatında
Ilim – insan iskerlik tarawi bolip oniń waziypasi bolmis haqqinda ǵiobiektiv bilimlerdi islep shiǵiw teoriyaliq jaqtan sistemalastiriwdan ibarat. İlim túsiniginiń mánisi bul sotsial rawajlanıw protsessinde adamzattıń kúndelikli talaplarına juwap beretuǵın ob`ekt sıpatında dep alıp qarawǵa boladı. K óp sanlı táriyiplerge k óre ilim bilim, iskerlik sıpatında payda boladı. Bilim sıpatında ilim ortalıq bralıq nárseler hámprotsesslerdiń ámelede anıq izbe-iz túrde biliwine qaratılǵan.
İlim– bul rawajlanıp, ósip barıwshı bilim sisteması, jámiyetlik oy-pikirdiń hám insaniyat tsivilizatsiyası d óretiwshilik ámeliyatınıń insannıń ózin qorshaǵan álemdi uzaq múddetli jáne tereń ózlestiriwge, tábiyǵıy hám jámiyetlik shınlıqtıń barlıq nızamlıqları haqqında anıq, tereń, haqıyqıy maǵlıwmat alıw, bunday maǵlıwmattı ózlestiriw saqlaw, qayta islew jáne onnan paydalanıwǵa baǵdarlanǵan ayrıqsha óz aldına forma.
D óretiwshilik- bul insannıń sapa jaǵınan jańa materiallıq hámruwxıy qadriyatlardı jaratıwǵa qaratılǵan ruwxıy jáne ámeliy jumısı. İnsan óz d óretiwshiligi menen miynet quralların, miynet predmetlerin, sanaat ónimlerin, qurılıs texnikası materialların, ósimliklerdiń, haywanlardıń jańa túrlerin, turaq jaylardı, transport, baylanıs, málimleme quralların hám basqalardı jaratadı. Ol tábiyǵıy ortalıq ishinde«jasalma ortalıq» payda etedi. Keń mánisinde jámiyetteinsannıń d óretiwshilik ónimi bolıp tabıladı. Barlıq jámiyetlikqubılıslar, múnásibetler, baylanıslar, qádriyatlar insan tárepinen júzege keltirilgen. İnsan óziniń sanalı d óretiwshiligi menen k órkemshıǵarmalardı da, k órkem- ónerdi de, ádep-ikramlılıq qatnasıqların da, qádriyatlardı da, dindi de, ilimdi de jaratqan.
İlimiy d óretiwshiliktiń bir neshe basqıshları bar. D.Makkinen ilimiy d óretiwshiliktiń t ómendegi5 basqıshı bar dep esaplaydı: 1.Mashqalanı anıq sıpatlaw ushın bilimler toplaw, sheberlik, mamanlıq payda etiw; 2.»Kúsh toplaw» basqıshı, bul basqıshta ayırım mashqala sheshiledi, geypara jaǵdaylarda sharshawǵa, túńiliwge, nemqurayılılıqqa alıp keledi. 3.Mashqala menen shuǵıllanbay qoyadı, basqa nárseler menen bánt bolabaslaydı, bul basqısh inkubatsiya(jasırın) dáwiri dep ataladı.
4.Birden esin jıynap, aqılına keliw, pikirdiń ayqınlasıwı yamasa «insoyt».
5.Verifikatsiya(isenim menen sheshiw). İlimiy d óretiwshilikti xoshemetlew nátiyjeli boladı. Bul haqqındada hár qıylı k óz-qaraslar bar. Máselen A.Osborn ilimiy d óretiwshilikti xoshametlew ushın material toplaw, olardı ulıwmalastırıw, túrlerge ajıratıw, olardı pikirge k óshirip, pikirdi prizmadan ótkerip, qayta islep shıǵıw(jazıwshı) yamasa onlaǵan, júzlegen, mıńlaǵan tájriybeler islew, baqlaw hám tájriybeler ótkeriw(izertlewshi); alınǵan hám toplanǵan maǵlıwmatlardı pikir laboratoriyasında qayta islep shıǵıw (ilimpaz) talap etiledi dep k órsetedi. Bular bir payıtlıq, tek ilham kelgen qısqa waqıt ishinde orınlanatuǵın isler emes, kerisinshe, olar d óretiwshiden úlken erlik hám kúshli erk-ıqrar talap etedi. Ayırım iri jańalıqlar salıstırma qısqamúddette ashılıwı múmkin. Biraq, olar d óretiwshiniń oy-pikirinde uzaqwaqıt dawamında jetilisip, «pisirilip» baradı. D óretiwshilik penen shuǵıllanǵan k ópshilik d óretiwshi adamlar óz d óretiwshilik tabıslarına baha bergende, ózleriniń miynet súygishligin hám iskerligin birinshi orınǵa qoyadı. Máselen, bir qansha jańalıqlar hám oylap tabıwlardıńavtorı Tomas Al`va Edison óziniń d óretiwshilik tabıslarına baha bergende d óretiwshiliktiń1 protsenti geniallıq bolsa, 99 protsenti miynet- k óp ter t ógip islew, degen edi. İlimniń rawajlanıw basqıshları. İlimniń jáiyet ómirindegi rolin k órsetiw quramalı másele bolıp tabıladı. Onıń búgingi kún hámkeleshek ushın bahalawdaǵı ulıwma bir baǵdardı b ólip k órsetiwdiń ózi qıyın. Pikirlerdiń ampiltudası ilimdi barlıq mádeniyattıń rawajlanıwınıń absolyut etalonına k óteriwden baslap, onı adamdı eziwdiń jańa túri dep oylawǵa shekem terbelip turadı. Stsientizm (D. Bell, G. Kan h.b.) hámantitsietizm (G. Markuze, T. Rozzak h.t.) baǵdarları ilimniń sotsiallıq rolnniń absolyutlestiriliwin poztiv hámnegativ variantların sáwlelendiredi.
Stsientizm ushın konkret ilimlerdiń stilin hámmetodların absolyutlestiriw, olardı bilimlerdiń shıńı dep daǵazalaw xarakterli. Stsientizm tolqınında bir biri menen baylanıslı bolmaǵan eki - tábiyiy ilimlik hámgumanitar mádeniyat haqqında k óz qaraslar payda boldı. Stsientizm shegarasında ilim keleshekte óziniń ratsionallıq emes tarawların jutatuǵın ruwxıy mádeniyattıń jalǵız tarawı sıpatında alıp qaraladı. Al antistsientizm k óz qaraslar ilimniń joq bolatuǵınlıǵın yaki adamnıń tábiyatına máńgi qarsı turatuǵınlıǵın aytadı.
Antistsientizm admnıń túpkilikli problemaların sheshiwde ilimniń múmkinshilikleriniń printsipial dárejede sheklengenliginen kelip shıǵadı, óziniń k óz qarsalarında ilimdi adamǵa dushpan kúsh sıpatında bahalaydı, onıń mádeniyatqa unamlı tásirin esapqa almaydı.
Nemets filosofı K. Yaspers «Smısl i naznachenie istorii» degen miynetinde ilimniń qáliplesiwiniń eki basqıshı haqqında aytadı. Birinshi basqısh - logikalıq hem metodikalıq túsinilgen ilimniń qeliplesiwi - grek ilimi hem sol waqıtta Qıtay hámHindstanda dúńyanı ilimiy biliwdiń b órtikleriniń payda bolıwı. unday sharayatlar biziń eramızǵa deyin áyyemgi Gretsiyada da payda boldı. Bul jerde mifologiyadan ayırması, shınlıqtı tábiyǵıy tiykarlar arqalı túsindiretuǵın birinshi ilimiy sistemalar júzege keldi. Bul teoriyalıq sistemalar naturfilosofiya ideyasın alǵa qoydı, sebebi ilim hám filosofiyanı ózinde jámlestirgen edi. Bul teoriyalıq bilim sistemaları ob`ektivlik hám logikalıq isenimlilik tiykarında qurıldı.
Do'stlaringiz bilan baham: |
