Tema: İlim ha`m ilimiy izertlew Joba

Teoriyalıq izertlewdin` birinshi basqıshı. Bul basqıshta pikirlew eksperiment metodın qollaw jan`a ilimiy bilimge tiykar bolatug`ın bilim-a`lemnin` ilimiy ko`rinisi qa`liplestiriledi. A`lemnin` ilimiy ko`rinisi degende, u`yrenilip atirg`an ob`ekt haqkında da`slepki teoriyalı bilimler, tu`sinikler, printsipler, shamalawlar na`zerde tutıladı.

A`lemnin` ilimiy ko`rinisinin` tiykarın tu`sinikler quraydı. En` birinshi izertlew ob`ekti haqkindag`ı tu`sinikler tiykarlanadı. Bular aksiomalar, matematik abstraktsiyalar jas ulıwma tu`sinikler bolıwı mu`mkin. İlimiy do`retiwshilik protsessinde qa`liplesetug`ın pikirler, birinshiden ilimiy tu`sinikler, terminler ta`rizinde payda boladi. İzertlewshi o`z jumısında a`welden islep shıg`ılg`an tu`siniklerge tayanıwı yaki jan`a tu`sinikti paydalaniwg`a kiritiw mu`mkin. İlimiy printsip-a`lemnin` ilimiy ko`rinisinin` a`hmiyetli elementi bolip esaplanadı. Printsipler ha`diyselerdin` ishki mazmunın anıqlawg`a xızmet etedi. Ma`selen, fizikadag`ı energiyanın` saqlanıwı ha`m bir tu`rden ekinshi tu`rge aylanıwı, ja`miyetlik pa`nler tarawında ja`miyettin` o`z-o`zin tiklewshi, rawajlanıp barıwshı sistema ekenligi ha`m t.b. ilimiy printsip jan`a bilim-teoriya ushın tiykar waziypasın orınlaydı.

A`lemnin` ilimiy ko`rinisinin` u`shinshi elementi ilimiy oy. İlimiy oy-shamalaw xarakterine iye, da`liylleniwi lazım bolg`an bilim.

Joqarıda aytıp o`tkenimizdey, du`n`yanın` ilimiy ko`rinisi-tu`sinik, printsip, aksioma, oy pikir eksperiment metodın qollaw yag`nıy akıl ju`ritiw ja`rdeminde payda etiledi.

Teoriyaliq izertlewdin` ekinshi basqıshı.

Payda etilgen tiykarlarg`a tayang`an halda ilimiy teoriyani qa`liplestiriw – bul basqıshtın` tiykarg`i mazmunın quraydı. Teoriya-ol yaki bul ha`diyseni ta`riplew, tu`sindiriwge qaratilg`an ideyalar jiyindisi. Teoriyanın` quramı, a) izertlew ob`ektinin` mazmunı ha`m qa`siyetleri sa`wlelengen en` ulıwma tu`sinikler, b) nizamlar, v) postulatlar, printsipler kiredi. Teoriya sistemali, o`z-ara bir-biri menen baylanisqan, biri ekinshisinen kelip shıg`atug`ın ilimiy juwmaqlar sistemasinan ibarat boladı.

Teoriyalıq izertlewdin` u`shinshi basqıshında aldıg`a qoyılg`an ilimiy qaraslar-nızam, teoriya, postulat, printsiplerge tayang`an halda anıq, ha`diyseler, protsesslerdin` mazmunın analiz etiledi, tu`sindiriledi ha`m ilimiy boljaw aldıg`a su`riledi. Bunda filosofiyalıq ulıwmalıqlardan, logikalıq ha`m matematik metodlardan paydalanıladı.

Ulıwma alg`anda ilimiy bilimlerdi payda etiwden ko`zde tutılg`an maqset a`lemdi, ondag`ı na`rse, ha`diyse, protsesslerdin` mazmunı, ishki nizamliqların tu`siniw ha`m tu`sindiriw bolip esaplanadı.

Sonday etip, empirik ha`m teoriyalıq bilim izertlewdin` empirik ha`m teoriyalıq basqıshlarında payda etiledi.