|
Topgullar hám olardıń klassifikatsiyasi
Topgullar hám olardıń tipleri. Kóp ósimliklerdiń gulleri arnawlı gruppalarǵa jıynalǵan (47-súwret), bular topgullar dep ataladı, tek birpara ósimliklerde, mısalı, lala, kóknarı hám basqalarda birden bolıp, jalǵız halda jaylasqan. Topguldagi gullerdiń sanı bir neshe donadan bir neshe mıńǵasha boladı. Olardıń úlken - kishiligi da hár túrlı boladı.
Topgullarning biologiyalıq áhmiyeti sonda, olar ayırım mayda gullerge qaraǵanda ádewir anıq kórinip turadı hám usınıń sebepinen shıbın-shirkeylerdi ózine jaqsılaw tartadı. Bunnan tısqarı, topgullardagi ayırım guller bir tegisde ashılmaydı, sol sebepli suwıq bolıp qalǵan táǵdirde tek ashılǵan guller nobud boladı.
Topgullar shoxlanish tipiga qaray, eki tiykarǵı formaǵa : monopodial, yaǵnıy ápiwayı (uǵımsız ) shoxlanish hám sipodial, yaǵnıy qaptal (anıq) shoxlanish formallariga bólinedi. Monopodial topgullarning tiykarǵı denesi (poyasi) uǵımsız uzaq múddet o'saveradi. Aqırında ishki gúl ashıladı. Ápiwayı hám quramalı monopodial topgullar boladı. Ápiwayı monopodial topgullarga tómendegiler kiredi.
SHingil (dizbek), uzın tiykarǵı denede birdey uzınlıqtaǵı gúldiń japıraǵılarda ayırım guller boladı. Jońıshqa, shirach, jer ǵoza, aq akatsiya hám basqalardıń gulleri áne sonday topgullar bolıp tabıladı.
Ápiwayı masaq. Uzın tiykarǵı denede gúlbántsiz guller jaylasqan boladı. Zubturum guli, óleń shóptiń er adam topgullari áne sonday topgullarga mısal bolıwı múmkin.
So'ta. Ápiwayı masaqqa uqsas, biraq topgulning tiykarǵı denesi qalın, seret boladı. Buǵan makkajo'hori so'tasi mısal bóle aladı.
YAssi topgul, dáste topgul. Tómende jaylasqan hár bir gúlbánti joqarıǵınan uzınlaw bolǵan shingil. SHuning ushın guller derlik birdey biyiklikte jaylasadı (alma, almurt topgullari ).
Qasnaq. Tiykarǵı denesi qısqa, gúlbántler tap bir orından shıqqan sıyaqlı hám uzınlıǵı hár túrlı boladı, sol sebepli guller derlik birdey tegislikte jaylasadı yamasa gúmbezsimon boladı (piyaz hám shıyediń topgullari).
Kúshala. Tómenge asılıp turatuǵın masaq. Gullagandan keyin onıń hámme topguli to'kilib ketedi. Bunday tipdagi topgul kóplegen terekler: ǵoza, tal, qáyin hám basqalar ushın tán.
Gellek. Sırtqı kórinisinen qasnaqǵa uqsaydı, biraq tiykarǵı denesi qısqa hám túymesimon keńeygen boladı, gulleri júdá g'uj, gúlbántleri joq, sonda da júdá qısqa (sebarga, vorosil isikke hám skabiozaning topguli).
Sebetshe. Sırtqı kórinisinen gellekke uqsaydı, biraq topgullar júdá ósip ketken tabaǵımon yamasa konussimon, gúl ornında g'uj jaylasqan, tıǵız jaylasqan gullerden dúziledi. Uchki japıraqlar orama payda etedi. Quramalıguldoshlarga kiretuǵın : ayǵabaǵar, kók sheshek hám qoqio'tning topgullari bunday topgullarga mısal bóle alıwı múmkin.
Quramalı monopodial topgullarga qosımsha (ekinshi tártipli) denelerinde bólek guller emes, bálki ápiwayı topgullar bolatuǵın topgullar kiredi. Bunday topgullarga tómendegiler kiredi.
Quramalı masaq. Tiykarǵı denede ayırım guller emes (biyday, arpa hám basqalardıń topguli), bálki masaqshalar (ápiwayı masaqlar ) boladı.
Quramalı qasnaq. Tiykarǵı (baslanǵısh tártipli) denede úshlerinde ápiwayı qasnaqlar bolatuǵın qosımsha (ekilemshi tártipli) deneler boladı. Kóbinese baslanǵısh tártipli nurlar tiykarında uchki japıraqlar orama, ekinshi tártipli nurlar tiykarında bolsa oramachalar payda etedi (ukrop, geshir hám basqalardıń topguli).
Ro'vak. Quramalı shingilning tiykarǵı uzın denesi bolıp, odan jańa ro'vaklar payda etetuǵın (siren) ekilemshi deneler shıǵadı.
Simpodial topgullar. Olardıń gúl menen tawsılatuǵın tiykarǵı denesi boladı. Tez waqıt ishinde ósiwden toqtaytuǵın qaptal putaqlar tiykarǵı deneden uzın bolıp shıǵadı, bulardıń uchi da gúl menen tawsıladı. Guller topgulning uchidan tubiga qaray ashıladı.
Bunday tipdag topgullarga tómendegiler kiredi.
Tulımshaq topgul. Bul spiralsimon buralgan topgul bolıp, onıń gúl menen tawsılatuǵın tiykarǵı denesinen olardıń da uchi gúl menen tawsılatuǵın gúl astı shaqları shıǵaradı. Bunda hámme gúl topgulning bir qaptal tárepine jaylasadı (gavzobondoshlarga kiretuǵın túrler).
Búrme topgul. Bir gulli qaptal putaqlar birin ketin bir birine qarama qarsı eki tárepke shıǵıp ketedi (gulsapsar, ilongul, besbuwday ).
Ayırım topgul. Hár qaysı gúl deneden ekinen gúl astı shoxchalari ósip shıǵadı, olardıń uchi da gúl menen tawsıladı. Bul shoxchalardan da tap áne sonday jol menen shoxlanishini tákirarlaytuǵın ekinen shoxcha shıǵadı (shınıgul, qoramiq).
Hár túrlı túrdegi topgullar gulning ashılıw tártibi túrlishe: Simpodial topgulda uchki guller birinshi bolıp ashıladı, monopodial topgullarda bolsa uchki guller aqırında ashıladı. Tiyisli tipdagi topgullarning mıywe hám de urıwları da tap áne sonday tártipte yetiladi. Mıywe hám de urıw payda bolishidan aldın eki process: shańlanıw hám urıwlanıw processleri bolıp ótedi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
