Tema: "Genetikalıq ortalıq hàm bala rawajlanıwı "

II.Tiykarģı bólim:
1.1. Genetika haqqında túsinik.
Genetika biologiyalıq pa`nler qatarına kirip, tiri organizmlerdin` na`sil quwıwshılıg`ı ha`m o`zgeriwshen`ligin u`yrenedi. Genetika so`zi latınsha geneo-tuwılıw,tikos-a`wlad degen so`zden alıng`an.Na`sil quwıwshılıq ha`m o`zgeriwshen`lik barlıq tiri organizmlerge ta`n qa`siyet bolıp, onn` semeystva, a`wlad, tu`r, poroda, sortqa ta`n belgi ha`m qa`siyetlerin na`silden na`silge o`tkeriwi. Na`sil quwıwshılıq sebepli ata-ana organizminin` belgi ha`m qa`siyetleri na`silge beriledi.
Ch. Darvin organikalıq evolyutsiyalıq processin 3 faktor: ta`biyiy tan`law, na`sil quwıwshılıq ha`m o`zgeriwshen`lik penen baylanıslıg`I anıqlaydı.Evolyutsion protsesstin` bag`darlawshı ha`m ha`reketlendiriwshi ku`shi ta`biyiy tan`law bolıp, onın` ha`reketleri ushın organizmde o`zgeriwshen`lik bolıwı, yag`nıy jan`a belgi ha`m qa`siyetler payda bolıwı za`ru`r.O`zgeriwshen`lik ta`biyiy tan`law ushın material tayarlap beredi. Evolyutsiya protsessii ushın o`zgergen belgilerdi na`silden-na`silge o`tkerip atırg`an organizmler za`ru`r a`hmiyetke iye. Belgilerdin` na`silden-na`silge o`tip barıwın ta`miyinlewde u`shinshi faktor na`sil quwıwshılıq tiykarg`ı wazıypanı atqaradı. Na`sil quwıwshılıq tu`rlerdin` ma`lim da`wirdegi rawajlanıw da`rejesin bekkemleydi, ondag`ı a`wladlar arasında material ha`m funktsianal uqsaslıqtı ta`miyinleydi.Kletka yadrosında jaylasqan xromosomalar na`sil quwıwshılıqtı basqarıwda jetekshi rol oynaydı. Xromosomalarda DNK (dezoksiribonuklein) kislotası jaylasqan bolıp, genler sol kislotanın` molekulaları, yag`nıy bo`limleri esaplanadı. Genler ju`da` quramalı du`zilgen mayda bo`limlerden ibarat. Olar sızıq boylap ma`lim bir ta`rtipte izbe-iz jaylasqan boladı.Sonın` menen birge organizmnin` jeke rawajlanıwında na`sil quwıwshılıq tiykarlar ayırım belgilerdin` formalanıwın belgileytug`ın organizmdegi genler jıyındısına baylanıslı boladı.Solay etip na`sil quwıwshılıq - bul tiri organzmlerdin` a`wladlar ortasında materiallıq ha`m funktsional uqsaslıg`ın quraw ha`m sırtqı ortalıqtın` ma`lim bir shariyatında arnawlı jeke rawajlanıwın belgilewi esaplanadı.
Na`sil quwıwshılıq ha`m o`zgeriwshen`likten paydalanıp jan`a haywan porodaları ha`m o`simlik sortları jaratıladı. O`zgeriwshen`lik na`sil quwıwshılıq ha`m na`sil quwmaytug`ın bolıwı mu`mkin. Na`sillik o`zgeriwshen`likke mutatsion ha`m kombinativ, na`sillik emes o`zgeriwshen`likke modifikatsion o`zgeriwshen`lik kiredi. Bunnan tısqarı korrelyativ ha`m ontogenetikalıq yamasa fenotip o`zgeriwshen`lik te bar.