Tema: aspekte të menaxhimit të afarizmit bankar – tregu I kredidhënies si një ndër instrumentet e sigurimit të një rritjeje të QËndrueshme ekonomike në kosovë

Figura 5.3: Struktura e portfoliosë kredive sipas sektorëve ekonomikë, përqindja e kredive

45%		41%
40%
35%
30%
25%			19%				18%
20%
15%			11%
10%			3%
5%
0%
		Tregti		Industri Shërbime Bujqësi				Të tjera

Burimi: Pyetësori i autorit (2013)

Sipas autorit, pjesëmarrja e lartë e kredive në sektorin e tregtisë në gjithsej kreditimin bankar, para së gjithash reflekton strukturën e ekonomisë së Kosovës, e cila në masë të madhe varet nga importimi i mallrave nga jashtë. Mirëpo, të dhënat e paraqitura për pjesëmarrjen e ulët të kredive për sektorin e industrisë pasqyrojnë se ky lloj i kredive nuk i plotëson nevojat në nivelin e duhur për një përshpejtim të rritjes ekonomike. Sektori me pjesëmarrjen më të ulët në kreditimin bankar vazhdon të jetë sektori i bujqësisë. Meqë ky sektor llogaritet si nxitës në përcaktimin e drejtimit të sektorit real dhe siguron pjesën më të madhe të punësimit në Kosovë, pjesëmarrja e kredive në këtë sektor duhet të jetë në një nivel shumë më të lartë. Mirëpo, për bankat ky sektor paraqitet me një risk më të lartë dhe, si rezultat i kësaj, edhe normat e interesit për këto kredi janë shumë të larta. Normat e larta të interesit për kredi bujqësore dekurajojnë kërkesën për kredi. Mirëpo, me rritjen e nivelit të subvencioneve nga Qeveria për nxitjen e aktivitetit bujqësor, si dhe skemës së garantimit të kredive bujqësore të mbështetur nga USAID, bankat duhet të rrisin pjesëmarrjen e këtyre kredive në kreditimin e përgjithshëm dhe, gjithashtu, duhet të ulin normën e interesit.
Për të parë efektin e ndërmjetësimit financiar lidhur me kërkesat e plotësuara për kredi, figura 5.4 tregon mesataren në përqindje të pranimeve dhe refuzimeve të kërkesave për kredi. Sipas këtyre rezultateve, një në dhjetë aplikime për kredi refuzohen nga bankat. Nga të dhënat vihet re se normat e refuzimeve kanë shënuar trend të rritjes nga viti 2010 në vitin 2012. Arsyet pse

145
Ndikimi I Kredive Në Rritjen Ekonomike

ky trend i refuzimeve kreditore është duke u rritur janë për shkak se bankat kanë ulur nivelin e huazimit në vitet e fundit. A ka mundësi që bankat në Kosovë të rrisin nivelin e kredidhënies: Sipas BQK-së, likuiditeti aktual, niveli i rezervave për një kohë të gjatë mbi nivelin e detyrueshëm dhe struktura ekzistuese e huazimit të mjeteve, tregojnë se problemi është në anën e kërkesës për kredi e jo të ofertës. Pra, rritja e cilësisë së kërkesës për kredi është parakusht për rritje të mëtejme të nivelit të kredidhënies. Mundësitë financiare ekzistojnë, ndërsa shfrytëzimi i tyre varet nga cilësia e projekteve të ofruara nga ekonomitë familjare dhe bizneset.
Figura 5.4: Kreditë e pranuara dhe të refuzuara, në %

100%		91%					88%			87%
80%
60%
40%							12%			13%
20%		9%
0%
		2010					2011			2012
				% e kredive të pranuara				% e kredive të refuzuara

Burimi: Pyetësori i autorit (2013)

Mirëpo, sipas KOSME SME(2014), 47për qind e ndërmarrjeve të anketuara nuk kërkojnë kredi për shkak se, sipas tyre, kushtet (në veçanti normat e interesit) dhe afatet e kredive janë të pafavorshme. Ndërsa, më tepër se 50për qind kanë kërkuar kredi, por përsëri sipas NVM-ve kushtet dhe afatet janë të papranueshme. Sipas këtij raporti, nga perspektiva e NMV-ve problemet kryesore për financimin e NVM-ve janë kostoja dhe huat e pafavorshme dhe shkalla më e ulët e refuzimit të kredive ose e ngurrimit të bankave për të siguruar financimin (vetëm 16për qind e rasteve ishin refuzuar nga bankat për financimin e NVM-ve).
Mirëpo, sipas Bankës Botërore (2016) në nivel global, Kosova qëndron në renditjen e 28 nga 189 ekonomi në lehtësirat e marrjes së kredive. Renditja për ekonomitë krahasuese siguron
146
Ndikimi I Kredive Në Rritjen Ekonomike

informata të tjera të dobishme për të vlerësuar se sa mirë organet rregullatore dhe institucionet në Kosovë mbështesin kreditimin dhe huamarrjen.

Figura 5.5: Lehtësirat e marrjes së kredive në Kosovë dhe ekonomitë krahasuese

Burimi: Doing Business, (cituar në World Bank 2016)

Sipas rezultateve të pyetësorit, të dhënat e paraqitura në tabelën 5.9 tregojnë se normat e interesit janë ende shumë të larta; si për kredi personale dhe kredi për shtëpi por, gjithashtu, për kredi të biznesit normat janë edhe më të larta, ku mesatarja arrin nga 12.3për qind deri 14.3për qind. Kjo normë e lartë e interesit bën që një pjesë e NVM-ve të mos paraqesin fare kërkesën për huamarrje, e sidomos kjo ka të bëjë me NVM-të e sapoformuara, të cilat kanë mungesë të mjeteve financiare për t’u rritur dhe zhvilluar. Sipas raportit (2014) për NVM-të, 60për qind e tyre kanë një nevojë për financim. Sipas anketës në BQK-së, normat e interesit në kredi paraqesin çmimin e kredisë-çmim ky i cili është emëruesi i përbashkët i rrethanave që

147
Ndikimi I Kredive Në Rritjen Ekonomike

ndërlidhen me efiçiencën dhe konkurrencën brenda industrisë bankare, si dhe ambientit të përgjithshëm afarist në vend dhe më gjerë. Prandaj, edhe pse të larta, të vëna në kontekst të asaj që u tha më lart, këto norma reflektojnë realitetin e përgjithshëm, e sidomos reflektojnë realitetin e atyre faktorëve që ndikojnë në përcaktimin e çmimit të kredisë në Kosovë.